―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik
Yüklə 15,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Dvigatel‘
СО [СН] NО Qurum Benzopiren Karbyuratorli 15 6 2 1 2 Dizelli 1 2 1 20 1 Gazoturbinali 1 1 6 1 20 617 uglerod dioksidi ko‗rsatadi. Hozirgi vaqtda IES larda organik yonuvchi qazilmalarni yoqish natijasida yer atmosferasiga yiliga o‗rtacha 20 mlrd. t karbonat dioksidi gazlari chiqarilmoqda. Bugungi kunda uning atmosferadagi miqdori 1940-yillardagi darajasiga nisbatan 25 - 50 % ga ortiq. Natijada biosfera tomonidan quyoshning infraqizil nurlarini yutish va buning oqibatida yer iqlimining isish jarayonlari kuchaymoqda. Issiqxona effekti atmosfera aylanishining sezilarli o‗zgarishi, muzlarning erishi, qit‘alarni suv bosishi va boshqa global ijtimoiy va iqtisodiy muammolarga olib kelishi mumkin. Sanoat korxonalarining gaz chiqindilari. Atrof muhitni metallurgiya, yoqilg‗i- energetika, neftkimyo va kimyo sanoatlari eng ko‗p ifloslantiradi. Bu ifloslantiruvchilar turli hil bo‗lib, ularning tarkibi xomashyo sifati va qayta ishlash texnologiyalariga bog‗liq bo‗ladi. Ifloslantiruvchilar atmosferada (gidro- va litosferadagi kabi) notekis tarqaladi va lokal‘ xarakterga ega bo‗ladi. Havoning ifloslanishi quyidagicha taqsimlangan: sanoat komplekslari ustida I - 80%, shaharlar ustida ~ 12,9 va qishloq joylarda ~ 1. Chiqindilarning tarqalish xarakteriga ba‘zi shaharlarda sanoat obyektlarining ortiqcha konsentratsiyasi, yomon texnika va texnologiyasi sabab bo‗ladi. Atmosferaning kuchli markazlashgan ifloslanish joylarida ifloslantiruvchilar va havo kislorodining ul‘trabinafsha nurlari ta‘siri ostida ta‘sirlashishi natijasida yomon ob-havo sharoitlarida zaxarli tuman ~ ―fotokimyoviy tutun‖ hosil bo‗lishi mumkin. Bunda sienergetik effekt ~ ikki ifloslantiruvchi komponent reaksiyasi ta‘sirida yanada zaxarli modda paydo bo‗ladi, masalan: Azotoksidlari + uglevodorodlar → peroksiatsetilnitrat + ozon Olingan ikkala modda (ozon I kuchli oksidlovchi) odamlarda odamlarda yosh oqishi va nafas olish qiyinlashishini keltirib chiqaradi, o‗simliklar uchun yanada zaxarli bo‗lib, ularni nobud qiladi. Shunday qilib, 1952 yil 5 kun davomida London tutunida 4000 dan ortiq inson halok bo‗lgan. 1989 y avgustida Omsk ustida yomon ob-havo sharoiti tufayli (+ 30 °С, shamolsizlik) qalinligi 1 km gacha bo‗lgan gaz buluti paydo bo‗lgan. 618 Gidrosferaning ifloslanishi. Shuningdek daryolar, dengizlar va okeanlarga sanoat, kommunal va yomg‗ir oqimlari ko‗rinishida tushuvchi suyuq yoki suvga aralashgan ifloslantiruvchilar ham tabiatga juda kuchli salbiy ta‘sir ko‗rsatadi. Dunyo suvlariga har yili chiqarib tashlanadigan oqova suvlar hajmi ~ 1500 km 3 ni tashkil etadi. Qoidaga ko‗ra, oqimlarni neytrallashtirish uchun ularni 5.12- marta marta ko‗proq chuchuk suv bilan aralashtirish talab etiladi. Bundan kelib chiqadiki, sanoat rivojlanishining zamonaviy sur‘atlarida va suv iste‘molining uzluksiz oshishi (yiliga 5.6 %) natijasida insoniyat yaqin kelajakda Yerdagi chuchuk suv zvxiralarini to‗liq batamom ishlatib tugatadi. Suv zvxiralarini ifloslantiruvchi eng katta manbalarga kimyo, neftkimyo, neftni qayta ishlash, neft, sellyuloza-qog‗oz, metallurgiya va sanoatning ba‘zi bir boshqa tarmoqlari, shuningdek qishloq xo‗jaligi (masalan, sug‗orish maqsadida) kiradi. NQIZ ning oqova suvlari bilan birga suv zaxiralariga sho‗r suv ELOU, qopqon neftlar, neft shlamlari, neft mahsulotlari, kimyoviy reagentlar, nordon gudronlar, ishlatilgan ishqorli eritmalar va h.k. lar tushadi. Erigan yoki yomg‗ir oqimlari bilan suvlarga katta miqdorda dunyo bo‗yicha ishlab chiqarilgan noorganik va organik moddalar: neft va neft mahsuolotlari, mineral o‗g‗itlar, zaxarli ximikatlar, og‗ir metallar, radioaktiv, biologik foal va boshqa ifloslantiruvchilar chiqariladi. Dunyo okeaniga har yili shu qatorda 15 mln t dan ko‗proq neft va neft mahsulotlari, 200 ming t ko‗rg‗oshin, 5 ming t. simob chiqariladi, 1 t neft suv yuzasida diametri 12 km atrofida prada hosil qiladi. Neft pradasi atmosfera-gadrosfera chegarasida gaz almashinish va bug‗lanishni batamom yomonlashtiradi, natijada plpnkton, suv florasi, baliqlar, dengiz jonivorlari va x.k. lar halok bo‗ladi. Oxirgi yillarda dengiz transport kemalarining, neft va gaz quduqlarining, neft-, gaz- va mahsulot quvurlarining, temir yo‗l poyezdlarining va sanoat korxonalarida halokatlar sodir bo‗lishi ko‗paydi. Gidrosfera holati halokatli ravishda yomonlashmoqda. Shaharlar va aholi punktlarini suv bilan ta‘minlash muammosi keskinlashmoqda. Ko‗plab daryo va suv havzalarining ifloslanish darajasi xavfli kritik holatga yetadi. Dayolarning ekologik holatining yomonlashuviga tekislikdagi daryolarda GES |