―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

4
.1
-р
ас
м.
. Re
ak
sion
 k
ame
rali
 visb
re
k
in
g q
u
ril
m
asi te
xn
ologi
k
 sxem
asi:
 
1
, 
7
, 
9
, 
1
0
, 
14
-n
a
so
sl
a
r; 
2
-q
u
vu
rl
i p
ec
h
; 3
-r
ea
kt
o
r; 4
-r
ed
u
ks
io
n
 kl
a
p
a
n
; 5
-s
o
vi
tk
ic
h
; 
6
-i
ss
iq
li
k 
a
lm
a
sh
ti
rg
ich
; 
 8
-f
ra
kt
si
ya
lo
vc
h
i k
o
lo
n
n
a
; 1
1
-h
a
vo
li
 s
o
vi
ti
sh
 j
ih
o
zi
; 
1
2
-s
u
vl
i 
so
vi
tki
ch
; 
1
3
-s
ep
a
ra
to
r
 

---

183 
4
.2
-r
asm. M
az
u
tni d
est
ru
k
tiv ha
yd
ash
 q
u
ril
m
a
si te
xn
ologi
k
 sxem
as
i:
 
1
-quv
urli
 pe
ch;
 2, 8
-bug‗
lat
gich;
 4
-porshenli nasos
; 5, 6
- 
iss
iql
ik almashti
rgichlar;
 
7
-sovitk
ich;
 9
-r
ek
ti
fi
katsi
on k
olonna; 10
-bug‗latuv
chi kolonna.
 

---

184 
4.2- jadval
Xom ashyoni pechdan chiqishdagi harorati, 
0
C 
460-475 
Mazutga nisbatan suv bug‗i sarfi, % (mass) 
Radiant quvurlarda 
1,5-2,0 
Bug‗latgichning pastida 
5,5-2,0 
Bug‗latgichda qoldiqni bo‗lish vaqti, min 
40-120 min 
Bug‗latgichdagi ortiqcha bosim, MPa 
0,2-0,3 
Bug‗latgichdagi bug‗lar tezligi, m/s 
0,26 
Oltingugurtli mazutni destruktiv haydashda olinadigan mahsulotlar % (mass) miqdori 
quyidagi jadvalda keltirilgan
.

4.3-jadval 
Chiqishi, % (mass) 
Oddiy haydash 
Destuktiv haydash 
Gaz 
- 
1,70 
Benzin (205
0
C gacha) 
- 
3,84 
205-350
0
C fraktsiya 
4,7 
11,83 
350-550 
0
C fraktsiya 
51,9 
60,39 
550 
0
C 

qoldiq 
43,4 
22,24 
Jami : 
100,0 
100,0 
 
4.4. Termogazoyl ishlab chiqarish uchun
termik krekinglash
Termik kreking jarayonining asosiy maqsadi texnik uglerod ishlab 
chiqarish uchun xomashyo ishlab chiqarish hisoblanadi. Xomashyo sifatida og‗ir 
katalitik gazoyllar aralashmasi va moylarni selektiv tozalashdan olingan 
distillyatli ekstraktlar ishlatiladi. Kreking jarayonida termogazoyldan tashqari, 
gaz, benzin fraksiyasi va kreking qoldiq olinadi. Termogazoylning asosiy sifat 
ko‗rsatgichlari quyidagilar hisoblanadi: korrelyatsiya indeksi, oltingugurt 
miqdori, fraksiya tarkibi qovushqoqligi va qotish harorati. Xomashyo 1 – nasos 
orqali so‗rib olinib 20-issiqlik aralashtirgichda kreking qoldiq issiqligi hisobiga 
qizdirilib 11-rektifikatsiya kolonnaga ikki oqimda pastki seksiyasiga beriladi. 11 
– kolonna yarim yopiq likopcha bilan ikki qismga bo‗lingan: bug‗lar pastki 
qismidan yuqori qismga o‗tadi, suyuqlik esa kolonnani ichidagi karmanlarda 
yig‗iladi. Bu yerdan suyuqlik 9-nasos yordamida olinib, 3 – zmeyevikli pechga

---

185 
beriladi. Kolonnaning pastki qismidan xomashyoning og‗ir qismi 10-nasos 
yordamida olinib 2-zmeyevikli pechga beriladi. 2-3 zmeyevikli pechdan 
chiqayotgan kreking mahsuloti 4-reaksiyalash kameraga va undan so‗ng 7-
yuqori bosimli bug‗latgichga o‗tadi.
Bu yerda aralashmadan suyuq kreking qoldiq ajratilib reduksion klapan 
orqali 12-past bosimli bug‗lanuvchi kolonnaga tushadi. 7-kolonnani yuqoridan 
chiqayotgan gaz va bug‗lar 11-kolonnani pastiga yuboriladi. 11-kolonna 
yuqorisidan benzin va gaz fraksiyalari chiqib, 6-sovutgich kondensatorda 
sovutiladi va 5-gaz-ajratgichda aralashma gaz va benzinga ajratiladi. Gaz 
gazlarni fraksiyalash qurilmasiga benzin esa barqarorlashtirishga yuboriladi. 8-
nasos yordamida benzinning bir qismi 11-kolonna yuqorisiga sug‗orishga 
beriladi. 12-kolonnada bosimning pasayishi hisobiga kreking qoldiqdan gazoyl 
fraksiyasi 
ajraladi. 
12-kolonnada 
kondensatsiyalanmagan bug‗lar 13-
kondensator sovutgichda sovutilib kondensat 14-yig‗gichda yig‗iladi. 
Bu yerda kondensatning bir qismi sug‗orish maqsadida 15-nasos orqali 
12-kolonna yuqorisiga qaytariladi balansdan tashqarisi chiqarib yuboriladi. 
Kreking qoldiq 16-nasos bilan olinib 17-vakuumli kolonnaga beriladi. 
Termogazoyl 17-kolonnaning 17-tarelkasidan oraliq mahsulot sifatida 
chiqariladi. Kokslanishni oldini olish maqsadida kreking – qoldiqga 
qovushqoqligi kam bo‗lgan mahsulot bilan aralashtiriladi. Kreking – qoldiq 
bitum ishlab chiqarishda ishlatiladi. Vakuum kolonnada termogazoylni chiqishi 
72% (mass xom-ashyo). 

---

186 
4
.3
-r
asm. 
Te
rmog
az
oyl i
shlab c
hiqar
ish uchun te
rmi
k kre
kingl
ash qurilm
asi
. 
1,16,18
-nasosl
ar, 2,3
-quv
urli
 o`c
hoq, 4
-re
a
ktor, 5
,14
-gaz separatori
.6,13
-sovutgich.
7
-y
uqori
 bosi
mli bug`lat
gich.
 
 8,10,15,19,24
-mark
azda
n qoc
hma nasoslar
.11,17
-re
kti
fi
kasion
 c
olonnal
ar. 12
- 
past
 bosi
mli bug`lat
gich. 
 
20
-iss
iql
iql
ik almashgich
. 21,23
- 
sovutgichlar.
 

---

187 
4.4-jadval 
Qurilmaning material balansi 
I 
II 
Olingan xomashyo 
100,0 
100,0 
Olingan mahsulot, % (mass.) 
Gaz
5,0 
5,0 
Boshlang‗ich fraksiya 
1,3 
1,3 
Benzin fraksiyasi 
20,1 
20,1 
Termogazoyl 
24,2 
52,6 
Kreking qoldiq 
48,3 
19,9 
Yo‗qotishlar
1,1 
1,1 
Jami : 
100,0 
100,0 
 
 
4.5. Tovar yonilg‗ilar, avtomobil va aviatsion benzinlarni, surkov 
moylarini tayyorlash. 
Avtomobil va aviatsion benzinlar. 
Benzinlar karbyuratorli motorlarda 
yoqiladi. Motor silindrida benzin bug‗lari havo bilan aralashtirib porshen bilan 
siqiladi. Tashqaridan alanga berilganda aralashma yonadi. Bu benzinlar har xil 
komponentlarni aralashtirib tayyorlanadi.
Buning uchun neftdan to‗g‗ridan-to‗g‗ri olingan benzin, 
katalitik kreking, 
riforming, kokslash, gidrokreking 
jarayonlaridan olingan benzin fraksiyasi, shu 
bilan birga 
alkillashtirish, polimerlash 
va boshqa jarayonlardan olinadigan 
benzin fraksiyalaridan foydalaniladi. 
Бензин А-76
- asosan katalitik kreking va oddiy platforming 
jarayonlaridan olingan benzinlar aralashmasi hisoblanadi.