―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

4.7. Termik kreking jarayonining sanoatdagi qurilmalari 
O‗tgan asrning ikkinchi yarmida qurilgan neftni qayta ishlash zavodlarida 
neftni og‗ir fraksiyalari katilitik kreking jarayoniga berilgan va undan yengil 
fraksiyalar olingan. Termik kreking qurilmalari o‗tgan asrning birinchi yarmida 
qurilgan zavodlarda mavjud. Ularning orasida eng ko‗p tarqalgani mazutni ikki 
pechli qurilmalarda kreking qilish sxemasidir. Krekingni sxemasi quyidagicha: 
Sxemadan ko‗rinib turibdiki, chuqur kreking pechi uchun xomashyo 
sifatida haydab olingan kerosin-gazoyl fraksiyasi va qoldiqni yengil kreking 
qilingandan olingan 200-350
0
С fraksiyasidir. 
 
4.4-rasm. Termik kreking jarayonining ketma - ketligi 
Reaksiya kamerasi alohida bo‗lgan ikki pechli kreking qurilmasini 
texnologik sxemasi (rasmga karang). 

---

196 
Xomashyo (mazut) nasos N-1 yordamida issiqlik olmashuvchi apparat T-
1 orqali beriladi; xom ashyoning bir qismi (1/3) issiqlik olmashuvchi apparatdan 
so‗ng kolonnaning K-3 pastki qismiga beriladi, qolgan qismi past bosimli 
bug‗latuvchi K-4 ga beriladi. Xom ashyoni ikki qismga taqsimlanib berilishi K-
3 va K-4 apparatlarida hosil bo‗ladigan bug‗larning ortiqcha issiqlig‗idan 
foydalanish imkoniyatini beradi. Bug‗latuvchi K-4 da og‗ir gazoyl fraksiyalari 
bilan aralashgan xom ashyo ham K-3 kolonnasiga yuboriladi. Kolonna K-3 ning 
ostki qismidan xomashyo va og‗ir retsirkulyat aralashmasini nasos N-2 
ѐрдамида печ P-1ga yuboriladi. Kolonna K-3 ning yig‗uvchi likopchasidan 
gazoyl fraksiyasini ikkinchi nasos N-3 yordamida pech P-2 ga chuqur kreking 
qilish uchun beriladi. 
Yengil va chuqur krekingning mahsulotlari ikkala pech P-1 va P-2 lardan 
alohida turgan reaksiya kamerasi K-1 ga ketadi. Kolonna K-1 da kreking 
reaksiyasi chuqurlashadi. Yuqori bosimda ishlaydigan bug‗latuvchida kreking 
qoldiq ajratiladi. Kolonna K-1 dagi bosimni ((2 MPa) bug‗latuvchi K-2 dagi 
bosimgacha (1 MPa) reduksion ventil yordamida pasaytiriladi. Bug‗latuvchi K-2 
dan kreking qoldiq past bosimli bug‗latuvchi K-4 ga o‗zi oqib tushadi. Bu yerda 
kreking-qoldiqdan gazoyl fraksiyalarini bug‗lari ajralib chiqadi va kelayotgan 
xomashyo bilan aralashadi. Fraksiyalarning suyuqlikka aylanishga ulgurmagan 
qismi bug‗latuvchi K-4 ni ustki qismidan chiqib, kondensator-sovutgich T-2 da 
sovutiladi, past bosimli gaz ajratgichli YE-2 dan o‗tib mernikka keladi, shu bilan 
bir vaqtda kolonna K-4 ni sug‗orish (tepa qismidan berish) qilish uchun 
ishlatiladi. Bug‗latuvchi K-2 da ajralib chiqqan bug‗lar kolonna K-3 da keladi va 
u yerda ajratiladi. 
O‗ta og‗ir fraksiya suyuqlikka o‗tadi va og‗ir xomashyo pechi P-1 ga 
retsirkulyant sifatida beriladi. Kolonna K-3 ning yig‗uvchi likopchasidan yengil 
gazoyl fraksiyalarining kondensati olinadi. Bu kolonnaning tepa qismidan 
benzin distillyatning bug‗lari va gaz chiqib, kondensator-sovutgich T-3 dan 
o‗tadi, sovutgich T-5 da sovitilib yuqori bosimli gazajratgich Ye-1 da gaz va 
suyuqlikka ajratiladi. Ajralib chiqqan gazlarni fraksiyalarga ajratuvchi 

---

197 
absorbsion qurilma (AGFU) ga yuboriladi. Benzin tindirish kolonnasiga 
yuboriladi. Tindirish kolonnasida ajralib chiqqan gazlar ham AGFU ga beriladi.