Neriman Qurban indd
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“şişirtmə”, “ağ yalanlar”, “vəhabiliyə çağırış”, “ərəb dilini bilməyən
müəllif”, “İbn Səudu sərsəri köçəri kimi təsvir eləyən yazıçı”, “ədəbiyyat Qudinisi” (amerikalı illüziyaçı və hipnozçusu Harri Qudiniyə oxşadırdılar)... Bir tənqidçisə lap kəskin yazacaqdı: “Əsəd bəyin “Muhamməd” əsəri uğursuz hekayə, populist, təhrif olunmuş fakt- lar və sadəlövh izahlar toplusudu. Bu əsər heç yazılmamalıydı. Bu “bioqrafiya”da səhv olmayan bir səhifə belə çətindi. Bu müəllifini Quranın orijinal variantını və ya onun tərcüməsinin inanmaq çətindi”. Əsəd bəy bütün bunları oxuyub yenə sirli təbəssümüylə gülümsünəcəkdi: oxuyurlar, deməli, maraqlıdı, qalanları tezliklə ötüb-keçəcək... ...Verner Şendel ağqvardiyaçı mühacirin xatirə-qeydlərini gətirdi: bu da maraqlıdı, ikicə aya öhdəsindən gəlmək olar, təki oxucu ondan kitab gözləsin. “Ağ Rusiya: Vətənsiz xalq” ki- tabı üç ayın tamamında kitab dükanlarında göründü. Mətbuat da öz işindəydi... Verner Şendel OQPU – Rusiyanın qaynağında saxlayan amansız cəza təşkilatı haqqında bir qovluq qeydlər gətirdi.
397 Əsəd bəy ağ qurd kimi mövzuya atıldı: çox maraqlıdı, təxəyyül üçün istənilən qədər imkan var, üstəlik, artıq bu barədə əlinə bir kitab keçib, mövcud olan materiallardan və fantaziyadan gen-bol yararlanmaq mümkündü. Üstəlik, o təşkilatın əsas simalarından biri, Şərq bölməsinin rəisi olmuş, Ənvər Paşanın məhvini həyata keçirmiş Georgi Ağabəyov iki il əvvəl qaçıb Qərbə sığınmış, OQPU-nun iç üzü haqqında maraqlı kitab çap etdirmişdi, bəd ayaqda ondan nəsə “əxz
“OQPU – Dünyaya qarşı təxribat” kitabının əlyazması elə o ilin payızına hazır idi... Bununla belə, Kippenhauer nəşriyyatının çap elədiyi “Ağ Rusiya” və “OQPU” gözlənilən səs-küyü yaratmadı, naşirlər də bundan bir qədər pərişan oldular; kitablardakı tələsiklik, pərakəndəlik, şişirtmə bolluğu irad tutulurdu, əvvəlki kitab- lardakı sehr xeyli azalmışdı. Üstəlik, yenə həmin Hilal Münşi ortaya çıxdı: Əsəd bəy dörd il əvvəl “Der Döyçe Şpigel” qəzetində “Azərbaycan Res- publikası” adlı məqalə çap etdirib bildiklərini yazmışdı. Bir il sonra da “Şərqdə neft və qan” kitabı da çıxmış, onu bərk qəzəbləndirmişdi. Hilal Münşi ona cavab kimi, məqaləylə eyni adda kitabça buraxdırıb Əsəd bəyin bir çox fikirlərini təkzib eləmiş, həm də müəllifliyini şübhə altında qoymuşdu. Amma bütün bunlar onun əlini işdən soyuda bilməzdi... *** Elə həmin vaxtlarda da Verner Şendelin başı qarışıq oldu- ğundan Əsəd bəyə məktub göndərdi: “Sürəti bir qədər azalt. İldə dörd kitab bir qədər şübhəli görünə bilər”. Nə olar, Əsəd bəy kitab yazmağa bir qədər fasilə verə bilər, amma boş otura bilməz: artıq noyabr ayıdı, niyə, tutaq ki, İs- tanbula və Praqaya getməsin, Şərq barədə bir-iki mühazirə oxumasın. Amma Erika Berlində qalacaq, ədəbi aləmdəki dostlarından ayrılmağa heç həvəsi yoxdu... 398 On bir il əvvəl gördüyü şəhər İstanbul olandan o qədər də dəyişməmişdi. Əsəd bəy “Kleopotra” gəmisindən düşdüyü limanı da, qaldığı “Pera Palas” otelini də xatırladı; amma bu dəfə otelin ən yaxşı nömrələrinin birində yerləşdi: elə bil, o vaxtkı miskin vəziyyətinin intiqamını alırdı. Qızılbuynuzda – yerlilərin adlandırdığı kimi, Xalicdə bir müddət yaşayıb xatirələrini qələmə almağı çox istəyərdi, amma heyif ki, vaxtı yoxdu, onu vacib işlər gözləyir. İstanbulda onu tanıyır, hörmət göstərir, kitablarından da- nışırdılar. Əlbəttə, o ktablar türkcəyə çevrilsəydi, yaxşı olardı – indi alman, fransız, ingilis dillərini bilənlərin sayı o qədər də çox deyil... Qayıdanbaş Praqada dayandı, “Urania” klubunda indiki Rusiyanın qəlbi və ruhu haqqında mühazirə oxudu. Avstriya mədəniyyət mərkəzindəki mühazirəsinə xeyli adam gəlmişdi, Şərq barədə fikirlərinə əl çalan da oldu, təəccüblənən də, amma başlıcası, kitablarının sorağı çatan şəhərə özü gəlib çıx- mışdı... Türkiyənin “Cümhuriyyət” qəzeti 20 noyabr 1932-ci il ta- rixli sayında Vyanadan Nadir bəyin “Rusiyadakı türklər haqqın-
Bu əfsanə getdiyi yerləri ondan əvvəl fəth eləyirdi. Müxbirlə də bir neçə kəlmə türkcə danışıb onun hədsiz məmnunluğuna səbəb olmuşdu. Yerli qəzetlərsə onu “Rusiya- dan olan türkmən Əsəd bəy” kimi tanıtdılar. Bu da pis deyil, haqqında nə qədər çox şayiə olsa, şöhrəti o qədər geniş yayı- lar – Şendel də bu barədə dəfələrlə xatırladıb. ...Düzdü, Vyanada içində kitabları, sənədləri, mühazirə- lərinin mətnləri olan çamadan və portfelinin oğurlanması qa-
399 nını bir qədər qaraltdı, amma Əsəd artıq buna fikir verəcək halda deyildi: Almaniyada hadisələr get-gedə daha təhlükəli şəkil alırdı. Qoca Gindenburq seçkilərdə cavan Adolf Hitleri qabaqla- sa da, onsuz ötüşə bilməyəcək: Hitler kütlələrin hisslərilə oyanmağı bacarır, açıq-aşkar görünürdü ki, hakimiyyət tezliklə onun əlinə keçəcək, sonra da yəhudiləri və kom- munistləri məhv eləmək haqqında əmr verəcək. Əsəd bəy Berlinə qayıtmamaq qərarına gəldi, Ümumi İcti- mai Təhlükəsizlik Şurasına gedib Avstriyada qalmaq istədiyini bildirdi. Şuranın əməkdaşı bu qərarının səbəbini soruşandasa dilləndi. “Sadəcə, burda qalmaq istəyirəm, vəssalam”. Əməkdaş da təəccüblə çiyinlərini çəkib sənədin üstünə yazdı: “Sadəcə, burada qalmaq istəyir”. Münasib mənzil kirayələdi, az qala, nəfəsini içinə çəkib hadisələrin gedişini izləməyə başladı. Duyumu aldatmadı: 1933-cü ilin yanvarında Gindenburq Hitleri kansler təyin elədi. Cəmi bir ay sonra nasional- sosialistlət Reyxstaqı yandırıb günahı kommunistlərin üstünə yıxdılar, üstəlik, Veymar Respublikasının varlığına son qoy- dular, yerində Üçüncü Reyxi qurmağa başladılar... Əsəd bəy dərhal Erikaya teleqram vurdu: “Mümkün qədər tez yığışıb Vyanaya gəlin”. Almaniyada artıq kitabları yandırmağa başlamışdılar... Əsəd bəysə ancaq kitab yazmaqla yaşayırdı...
|