Nisa Surəsi 77-80
"Ona həcc ibadətlərini necə edəcəyini
Yüklə 1,42 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- din olaraq
- "Bu missiyas(n) ı
|
"Ona həcc ibadətlərini necə edəcəyini
Cəbrayıl öyrədirdi." Kənar yandan, "Bu gün inkar edənlər, sizin dininizdən ümidi kəsmişlər." cümləsi ilə, "Bu gün sizin dininizi yetkinləşdirdim." cümləsi, məzmun baxımından bir-birinə yaxındır və məna etibarilə bir-biriylə əlaqəli olduqları da şübhə aparmaz. Çünki kafirlərin Müsəlmanların dinlərindən ümidi kəsmiş olmaları ilə Müsəlmanların dinlərinin yetkinləşdirilmiş, kamala çatdırılmış olması arasındakı əlaqə açıqdır. Ayrıca hər iki cümlənin məzmunları iç içə keçə bilər və parçaları bir-biriylə elin idili, bir-biriylə inteqrasiya olunmuş tək bir məzmun halına gələ bilər. Qaldı ki, iki cümlə arasında diqqətə çarpan bir axış birliyi də gözə dəyməkdədir. Bunu dəstəkləyən bir başqa ünsür də səhabə və təbiin qurşaqlarının ilk və son dövr təfsirçiləri ilə sonradan gələn təfsir alimlərindən günümüzə qədər ortaya çıxan təfsir alimlərinin bu iki cümləni bir-birini bütünleyen bitişik iki cümlə olaraq ələ almaları- 292 .......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5 dır. Bunun tək səbəbi, söz mövzusu iki cümlədən bizim anladığımız şeyi anlamış olmaları, iki cümlənin birlikdə endiyini və eyni anlama dəlalət etmə nöqtəsində birləşmələrini əsas al/götürmüş olmalarıdır. Bundan da bu nəticə çıxar: Ayənin axışı içində bir axtar/ara söz olaraq iştirak edən, "Bu gün inkar edənlər, sizin dininizdən ümidi kəsmişlər... din olaraq İslama razı oldum." ifadəsi, parçaları bir-biriylə bütünlük ifadə edən tək bir sözdür və tək bir hədəfi vurğulamağa istiqamətlidir. Arada bir fərqlilik olmadan iki cümlə bütünlük içində bu hədəfə işarə etməkdədir. Bu baxımdan, bu iki cümləni də ehtiva edən ayələ əlaqəli olduğunu söyləyib söyləməmiz arasında hər hansı bir fərq yoxdur. Çünki bu, söz mövzusu ifadənin bir söz oluşunu mənfi istiqamətdə təsir etməz. Bu bir axtar/ara sözdür. Iki ayrı hədəfə istiqamətli iki ayrı söz deyil. Yenə, "Bu gün inkar edənlər..." və "Bu gün sizin dininizi..." ifadələrində təkrarlanan "gün"lə, kafirlərin ümid kəsdikləri və dinin yetkinləşdiyi bir tək gün nəzərdə tutulur. Görəsən, "Bu gün inkar edənlər, sizin dininizdən ümidi kəsmişlər. Artıq onlardan qorxmayın." ifadəsində keçən "gün"lə nə nəzərdə tutulur? Peyğəmbərin (s. a. a) göndərilişi və dəvətə başlaması ilə birlikdə İslamın ortaya çıxış zamanımı? Bu vəziyyətdə belə bir məna əldə etmiş olarıq: "Allah sizə İslamı göndərdi. Beləcə dininizi yetkinləşdirdi, üzərinizdəki neməti tamamladı və kafirləri sizin dininizdən ümidsiz etdi." Lakin belə bir nəticə əldə etmənin imkanı yoxdur. Çünki ayənin zahiri axışı göstərir ki, onların bir dinləri vardı və kafirlər bu dini yox etməyi və ya dəyişdirməyi ümid edirdilər. Müsəlmanlar da dinlərindən ötəri onlardan qorxurdular. Ancaq indi uca Allah, kafirləri gözləmələri nöqtəsində ümidsizliyə saldı və Müsəlmanlara bu baxımdan zəmanət verdi. Yenə aydın olur ki, bu günə qədər din əskik idi, Allah onu kamala çatdırdı və üzərinizdəki nemətini tamamladı. Halbuki, onların İslamdan əvvəl bir dinləri yox idi ki, kafirlər onu yox etməyi kursunlar ya da uca Allah onu kamala çatdırsın, beləcə üzərlərindəki nemətini tamamlasın. Qaldı ki, yuxarı da irəli sürülən bir məna əldə etmək üçün, ifa- Maidə Surəsi 1-3 ........................................................ 293 deyilin axışında bir dəyişikliyin edilməsi və "Bu gün sizin dininizi yetkinləşdirdim." ifadəsinin, "Bu gün inkar edənlər, sizin dininizdən ümidi kəsmişlər." ifadəsindən əvvəl iştirak etməsi lazımdır ki, söz silsilə/serialmı belə bir anlama uyğun hala gəlsin. Görəsən "gün"dən məqsəd, Məkkə fəthindən sonrakı dövrdürmü? Ki uca Allah o gün Qureyş müşriklərinin planlarını boşa çıxarmış, tələlərini başlarına keçirmişdir; müşriklərin fəaliyyətlərini yox etmişdir. O gün dinlərinin təməli yıxılmış, bütləri parçalanmış, artıq düzlərinin üstünə tikilməkdən ümidlərini kəsmişlər. İslama etiraz edəcək, suverenliyini və yayılmasını önləyəcək gücləri qalmamışdır. Görəsən budurmu nəzərdə tutulan? Ayədən hərəkətlə belə bir nəticəyə çatmaq da mümkün deyil. Çünki ayədə dinin kamala çatdırılmasından və nemətin tamamlanmasından danışılır. Halbuki, hicrətin səkkizinci ilində reallaşan Məkkə fəthiylə din kamala çatdırılmış deyil. Bundan sonra nə qədər fərzlər nazil olmuşdur. Bu gündən Peyğəmbərin (s. a. a) vəfatına qədər keçən müddət içində nə qədər halallar və haramlar hökmə bağlanmışdır. Qaldı ki, "İnkar edənlər..." (kafirlər) ifadəsi ümumidir; bütün Ərəb müşriklərini əhatə edər, ki müşriklərin bütünü Müsəlmanların dinini yox etməkdən ümidlərini kəsmiş deyillər idi. Bunun bir dəlili də müşriklərin İslama qarşı təcavüzkar tutumlarını davam etdirmələri və kimi tərəflər arası hücum etməzlik razılaşmalarının qüvvədə qalmalarıdır. Müşriklər, müşrik ənənələrə uyğun olaraq həcc ziyarətində var, müşrik qadınlar çılpaq halda təvaf edə bilirdilər. Bu vəziyyət, Rəsulullah Əfəndimizin (s. a. a) Hz. Əlini (ə.s) Tövbə surəsindəki əlaqədar ayələri oxumaq üzrə göndərib cahiliyyə ənənələrinin qalıqlarını etibarsız edənə qədər sürdü. Görəsən, ayədə keçən "gün"dən məqsəd, Tövbə surəsinin enişindən sonrakı bir dövrdürmü? Çünki Tövbə surəsinin enişinin ardından İslam, təxminən olaraq bütün Ərəb yarımadasına yayılmışdı. Şiryin izləri silinmiş, cahiliyyə ənənələri ölmüşdü. Müsəlmanlar dini ayinlərdə və həcc ibadətində bir tək müşrikə rast gəlməz olmuş- 294 ........................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5 lardı. İş Müsəlmanlar üçün dəqiqlik qazanmışdı. Allah, qorxularını güvənə çevirmişdi. ONA qulluq edir və heç bir şeyi ONA ortaq qaçmırdılar. Görəsən bu dövrdürmü nəzərdə tutulan? Ayədən belə bir nəticə çıxarmanın imkanı yoxdur. Çünki Ərəb müşrikləri, Tövbə surəsindəki əlaqədar ayələrin enişi, şiryin yarımadadan silinişi və cahili ənənələrin ortadan kalkışı qarşısında Müsəlmanların dinlərini yox etməkdən ümid kəsmişlər idi; ancaq din hələ kamala çatdırılmamışdı. Çünki bundan sonra da müxtəlif fərzlər və hökmlər ehtiva edən ayələr enmişdi. Bunlardan biri də Maidə surəsində iştirak edən kimi ayələrdir. Maidə surəsinin Peyğəmbərimizin (s. a. a) son dövrlərində endiyi barəsində alimlər arasında görüş birliyi vardır. Bu surədə halal, haram, həddlər və qisas kimi məsələlərə bağlı bir çox hökm vardır. Bundan bu nəticə çıxır: Ayədə keçən "gün" sözüylə ilk baxışda ayənin mənasıyla uyğunlaşma təmin edəcək məsələn, İslam dəvətinin ortaya çıxdığı zaman və ya Məkkə fəthindən sonrakı zaman ya də Tövbə surəsindəki əlaqədar ayələrin endiyi dövrdən sonrakı günlər kimi günün geniş mənasının [dövr] nəzərdə tutulmuş olmasına imkan yoxdur. Bu səbəbdən bunu söyləməkdən başqa variantımız yoxdur: Ayədə keçən "gün"dən məqsəd, ayənin endiyi gündür. Bu da şəxsən surənin endiyi gündür də. Bunun üçün də, "Bu gün inkar edənlər... ümidi kəsmişlər." ifadəsinin məna etibarilə özünü əhatə edən ayələ əlaqəli bir axtar/ara cümlə hesab edilməsi lazımdır. Ya da Peyğəmbər əfəndimizin (s. a. a) son zamanlarında və Maidə surəsindən sonra enmiş olması lazım gəlir. "Bu gün sizin dininizi yetkinləşdirdim." ifadəsi bunu tələb etməkdədir. Görəsən müəyyən günlərlə, şəxsən Məkkənin fəth edildiyi günmü nəzərdə tutulmuşdur? Yoxsa Tövbə surəsinin əlaqədar ayələrinin endiyi gün mü? Bu yanaşmanın səhvini göstərmək baxımından, əvvəlki ikinci və üçüncü ehtimala bağlı olaraq gündəmə gətirdiyimiz müşküllər kifayətdir. Bəzi təfsirçilərin müdafiə etdiyi və müxtəlif rəvayətlərdə işarə edildiyi kimi, nəzərdə tutulan gün, vida həccindəki Ərəfə günü müdir? Maidə Surəsi 1-3 .......................................................... 295 Bu halda, o gün Müsəlmanların dinlərini yox etməkdən ümidi kisənlərdən kimlər və nə nəzərdə tutulmuşdur? Əgər ümidsizlikdən məqsəd, Qureyş müşriklərinin, Müsəlmanların dinlərinə üstünlük təmin etməkdən ümid kəsmələridirsə, bu, hicrətin səkkizinci ilində reallaşan Məkkənin fəth edildiyi gün ortaya çıxan bir vəziyyətdir, onuncu ilin Arafe günü deyil. Əgər nəzərdə tutulan bütün Ərəb müşriklərinin bu mövzuda ümidsizliyə düşmələridirsə, bu da Tövbə surəsinin enişindən sonrakı dövrdə, yəni hicrətin doqquzuncu ilində ortaya çıxan bir vəziyyətdir. Əgər məqsəd, Yəhudisi, Xristianı və Atəşpərəstiylə bütün kafirlərsə -ki "Inkar edənlər..." şəklindəki mütləq ifadə bunu tələb edir- bunlar hələ İslamı uduzmaya uğratmaqdan ümidlərini kəsməmişlər idi və hələ İslam, Ərəb yarımadasının xaricində üstünlük, suverenlik, güc və daşındırıcılıq qazanmamışdı. Kənar yandan -Hicrətin onuncu ilinin zilhicce ayının doqquzuna eyni düşən- bu günün, "Bu gün sizin dininizi yetkinləşdirdim, sizə nemətimi tamamladım." ifadəsinə uyğun düşəcək xüsusiyyətini, imtiyazını düşünüb üzərində dayanmamız lazımdır. Deyilə bilər ki: Bununla, Peyğəmbər əfəndimizin (s. a. a) şəxsən qatılaraq həcc mərasimini kamala çatdırması şifahi/sözlü təlimçiliyinin yanında, hərəkəti olaraq da insanlara həcc ibadətinin necə yerinə gətiriləcəyini öyrətməsi nəzərdə tutulmuşdur. Nə var ki: Sırf Peyğəmbərimizin (s. a. a) həcc mərasimini öyrətməsinin -insanlara temettü həccini öyrətdiyi halda, qulaq ardı edilişi konkret bir nümunə olaraq ortadaykən və ondan əvvəl də namaz, oruc, həcc, zəkat və cihad kimi dini fərzlər hökmə bağlanmışkən- dinin kamala çatdırılması olaraq adlandırılması doğru olmaz. Dinin gərəklərindən bir vacibin öyrədilməsi, o vacibin tamamlanması və kamala çatdırılması olaraq adlandırıla bilərmi? Bu belə olmazkən, dinin bir vacibinin öyrədilməsi dinin bütününün kamala çatdırılması olaraq necə qəbul edilə bilər? Qaldı ki bu ehtimal, "Bu gün inkar edənlər... ümidi kəsmişlər." cümləsi ilə, "Bu gün sizin dininizi yetkinləşdirdim." cümləsi arasındakı əlaqənin kəsilməsini tələb edir. Rəsulullahın (s. a. a) en- 296 ........................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5 sanlara temettü həccini öyrətməsi ilə kafirlərin dindən ümidlərini kəsmələri arasında nə kimi bir əlaqə vardır? Bəzilərinin belə demələri də mümkündür: Bundan məqsəd, söz mövzusu gündə, Maidə surəsində iştirak edən digər halal və haramlara bağlı hökmlərin endirilərək dinin kamala çatdırılmasıdır. Çünki bundan kənar halal və haram yoxdur. Dinin bu şəkildə kamala çatdırılmasıyla kafirlərin ürəklərini ümidsizlik örtmüşdür. Bu ümidsizliyin və pessimistliliyin əlamətləri üzlərinə əks olunmuşdur. Lakin, bu təqdirdə ayədə "inkar edənlər" şəklində ifadə edilən bu kafirləri təyin etmədə vasvası davranmamız lazımdır. Kim bunlar? Əgər Ərəb kafirlər nəzərdə tutulursa, o gün İslam onları örtmüşdür, heç kim İslamdan başqa bir görünüşlə ortaya çıxa bilmirdi, ki bu da gerçək İslamın eynisi idi. [Çünki gerçək İslam, zahiri təslimdən başqa bir şey deyil.] Bu halda ümidləri qırılan kafirlər kimlərdir? Əgər bunların xaricində, Ərəb olmayan digər kafir birliklər və qurşaqlar nəzərdə tutulmuşsa, az əvvəl işarə etdiyimiz kimi, onlar hələ Müsəlmanlara üstünlük qurmaqdan ümidlərini kəsməmişlər idi. Sonra, Maidə surəsinin enişi və Ərəfə gününün sona erişiyle birlikdə hökm qoyma əməliyyatının sona çatdığı məsələsini irdələyirik və görürük ki, əldə bir çox rəvayət vardır və az hesab edilməyəcək bir yekun tutan bu rəvayətlərdə, bu gündən sonra da bir çox hökm və fərzin endirildiyinə işarə edilir. "Sayf Ayəs(n)i" [=Yaz Ayəs(n)i] deyə adlandırılan ayeti1 və faiz ayələrini buna nümunə göstərə bilərik. Necə ki Ömərin etdiyi bir danışmada belə dediyi rəvayət edilər: "Quranın ən son enən ayəs(n)i faiz ayəsidir. Rəsulullah (s. a. a) bu ayəs(n)i bizə şərhdən vəfat etdi. Bu səbəbdən bu barədə şübhə etdiyiniz şeylərdən qaçının və şübhə etmədiklərinizi tətbiq edin..." Buxari, Səhihində İbni Abbasın belə dediyini rəvayət edər: "Rəsulullaha (s. a. a) enən ən son ayə faiz ayəsidir." Bunun kimi də- ------ 1- Nisa surəsinin sonunda iştirak edən kelale yəni, geridə varis olaraq anababa və uşaq buraxmadan ölən kimsənin vəziyyətinə bağlı ayə. Maidə Surəsi 1-3 ........................................................ 297 ha bir çox rəvayət nümunə göstərilə bilər. O halda heç bir araşdırmaçı, bu rəvayətləri zəif qəbul edərək, ayəyə prioritet tanıya bilməz. Çünki ayə söz mövzusu günlə, filan günün nəzərdə tutulduğu barəsində qəti və açıq bir ifadəyə sahib deyil. Əksinə bu, verilən ehtimallardan yalnız biridir. Bunun qətilik qazanması üçün bununla uyğun gəlməyən ehtimalların mənfilənməsi lazımdır. Bu rəvayətlərinsə, heç bir dayağı olmayan digər ehtimallardan əskik bir tərəfi yoxdur. Ayələ əlaqədar olaraq belə də deyilə bilər: Dinin kamala çatdırılmasından məqsəd, Kəbənin kafirlərdən təmizlənməsi, müşriklərin oradan uzaqlaşdırılmasıdır. Beləcə Müsəlmanlar, aralarına müşriklər qarışmadan həcc etdilər. Bu ehtimala qarşı bunu deyə bilərik: Söz mövzusu iş bundan bir il əvvəl Müsəlmanlar üçün dəqiqlik qazanmışdı və yalnız Müsəlmanlar həcc edirdilər. Bu səbəbdən bunu, "Bu gün sizin üçün dininizi yetkinləşdirdim." ifadəsində keçən "bu gün" sözcüyüylə məhdudlaşdırmanın mənası nədir görəsən? Qaldı ki, Beytullahın yalnız Müsəlmanlara xas qılınışı və müşriklərdən təmizlənməsi, nemətin tamamlanması olaraq qiymətləndirilsə belə, dinin kamala çatdırılması olaraq qiymətləndirilməsi qəbul edilməz. Kəbənin şirk qalıqlarından ayırd edilməsinin, dinin kamala çatdırılması olaraq xarakterizə edilməsi nə məna ifadə edir? Deyil mi ki din, inanclar və hökmlər cəmidir. Bu səbəbdən dinin kamala çatdırılması, parçalarının və qisimlərinin sayına başqa ədədlərin əlavə olunması mənasını ifadə edər. Mühitin dinin tətbiq olunmasına uyğun hala gətirilməsi, dini praktikanın önündəki maneələrin və barrikadaların qaldırılması isə, qətiliklə dinin kamala çatdırılması olaraq adlandırılmaz. Qaldı ki, kafirlərin dini yox etməkdən yana ümidsizliyə düşmələri problemi də olduğu kimi dayanır. Ayələ əlaqədar olaraq belə bir qiymətləndirmənin deyilməsi də mümkündür: Dinin kamala çatdırılmasından məqsəd, söz mövzusu haramların detallı bir şəkildə açıqlanmasıdır. Bundan məqsəd də Müsəlmanların şərhləri diqqətə al/götürüb haramlardan qaçınmaları 298 ........................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5 və bu mövzuda kafirlərdən qorxmamalarıdır. Çünki kafirlər, Müsəlmanların dinlərini yox etməkdən ümid kəsmiş ol/tapılırdılar. Bu, Allahın Müsəlmanları dəstəkləməsi, dinlərini üstün etməsi və onları kafirlər qarşısında qalib gətirməsi sayəsində reallaşmışdır. Mövzunu bir az daha açacaq olsaq: Ilahi hikmət, İslamın ilk dövrlərində dörd təməl haramdan, yəni leş, qan, donuz əti və Allahdan başqasının adına kəsilənlərdən bəzi Məkkə enişli surələrdə ümumiyyətlə danışılmasını kafi görmüşdür. Bu surələrdə detala baş vurulmamışdır. İslamın Müsəlmanlar baxımından uyğun görmədiyi daha başqa detallar bu detalların daxilində peyderpey açıqlanmaq üzrə tərk edilmişdir. Məkkənin fəthindən sonra, təfsiri təqdim edilən ayənin daxilində detala baş vurulmuşdur. Bu, söz mövzusu pisliklərin haramlılığına istiqamətli mərhələli bir qadağan etmə və çətinləşdirmədiyər. Necə ki eyni üsul, şərabın haram qılınışında da tətbiq olunmuşdur. Bununla güdülən məqsəd, Ərəblərin İslamdan qaçmamalarıdır. İslamda çətinlik görüb də inanan yoxsulların geri dönəcəyi ümidinə qapılmamalarıdır. Ki ilk Müsəlmanların böyük əksəriyyətini yoxsullar meydana gətirirdi. Lakin İslam gücləndikdən sonra, bu haramların detallı şərhinə baş vuruldu. Artıq Allah Müsəlmanlara bolluq bəxş etmişdi, onları gücləndirmişdi. Müşriklər də Müsəlmanların dinlərindən qaçıb uzaqlaşmalarından ümidlərini kəsmişlər idi. Müsəlmanları uduzmaya uğradacaqlarına və daşındırıcı, əzici bir güc yığıb İslamı ortadan qaldırmalarına dair bir duyğu daşımaz olmuşlar idi. Bu səbəbdən artıq möminlərə onları diqqətə al/götürmələri, dinlərindən və canlarından yana onlardan qorxu duy/eşitmələri yaraşardı. Bu halda ayədə keçən "gün"dən məqsəd, Vida Həcci ilinin Ərəfə günüdür. Geri qalan hökmləri açıqlayan bu ayə o gündə enmişdir. Bu hökmlərlə uca Allah cahiliyyənin sadə anlayışlarının, pisliklərinin və əsassız qurun idilərinin qalıqlarını da etibarsız edib ortadan qaldırdı. Bu ayə, Müsəlmanların müşriklərə tam mənasıyla üstünlük möhkəmələrinin müjdəsi idi. Artıq müşriklər İslamın Maidə Surəsi 1-3 ............................................................... 299 yox olacağını ümid edəcək vəziyyətdə deyil idilər. Bundan sonra onlarla xoş dolanmağa baxmanın, onlardan qorxmanın, nəticədən narahatlıq faktorun/etmənin gərəyi yox idi. Bu səbəbdən uca Allah, bu ayədə Müsəlmanlara, kafirlərin onların dinlərini yox etməkdən ümid kəsdiklərini xəbər verməkdədir. Bu halda -zəiflikləri gücə, qorxuları güvənə və yoxsulluqları zənginliyə çevrildiyi bu müddətdə- Allahdan başqasından qorxmamaları lazımdır. Ayədə detallı şəkildə açıqlanan haramlardan uzaq dayanmaları lazım gəlir. Bu, dinlərinin kamala çatması mənasını ifadə edər. İşdə bəziləri xülasə olaraq təqdim edilən bu götürmə şəklində, ayə haqqında bir görüş irəli sürmüşlər. Yuxarıdakı şərhə bağlı şərhimiz budur: Bu qiymətləndirməyi edən adam, haqqında danışılan ehtimallardan bir neçəsini birləşdirmək, beləcə hər ehtimal ilə bir başqa ehtimalın qarşılaşdığı problemi sovmaq məqsədindədir. Bunu edərkən tamamilə bir çıxmaza girməkdə və həm ayənin mənasını, həm də ləfzini pozmaqdadır. Bunun fərqində deyil: Əgər ümidsizliyə düşməkdən məqsəd, Məkkənin fəthiylə və ya Tövbə surəsindəki əlaqədar ayələrin enməsiylə birlikdə İslamın üstünlük təmin etməsi və güclənməsi, bu səbəbdən kafirlərin içinə düşdükləri pessimizmsə, bunun hicrətin onuncu ilinin Ərəfə günündə reallaşdığını söyləmək doğru olmaz. "Bu gün inkar edənlər, sizin dininizdən ümidi kəsmişlər." Halbuki kafirlər, bu məzmunda bundan bir və ya iki il əvvəl ümidlərini kəsmişlər idi onsuz da/zatən. Bu mövzuda adı çəkilən şəxsin də ayələ əlaqədar qiymətləndirmə edərkən ifadə etdiyi kimi, zamanını ifadə edən "ümidsizliyə düşmüşlər idi" və yaxud [zamanı ifadə etməyəcək məsələn] "onlar şübhəsiz ümidsiz olanlardırlar" şəklində təbirlər istifadə edilməsi lazım idi. Yenə, bəzi yeməklərin haram qılınışının mərhələli olduğunu söyləyib içkinin haram qılınışıyla müqayisə edərkən də yanılmaqdadır. Əgər mərhələlilikdən qəsdi, bəzi maddələrin bəzi maddələrdən sonra haram qılınmış olması isə, bilindiyi kimi ayə, özündən əvvəl enən Bəqərə, Ən'am və Nəhl surələrindəki əlaqədar ayələrin ehtiva etdikləri maddələrdən çoxunu ehtiva etmir və bu ayədə söz mövzusu edilən boğulmuş, vurulmuş... kimi maddələr, bu 300 ................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5 len boğulmuş, vurulmuş... kimi maddələr, bu surələrdə zikr edilən anlayışlara girən xüsuslardır. Əgər mərhələlilikdən qəsdi, insanların qəbul etməkdən qaçınacaqları qorxusuyla baş vurulan icmalı, sonra detallı şərh isə, bu, yersiz bir qiymətləndirmədiyər. Çünki Maidə surəsinin enişindən əvvəl, haram olduqları açıqca ifadə edilən leş, qan, donuz əti və Allahdan başqasının adına kəsilən heyvanlar obyektiv qarşılıqları etibarilə daha diqqətə çarpan, daha ağır gələn və boğulmuş ya da vurulmuş heyvanlara görə daha təsir edicidir. Bunlarsa az rast gəlinən və nadir olaraq yaşanan faktlardır. Bu halda, necə olur da daha əhəmiyyətli və daha təsir edici olan bu dörd maddənin haram olduğu, ən kiçik bir qorxu duyul/eşidilmədən açıqlanır da, bunlara görə çox əhəmiyyətli olmayan bu maddələrin gündəmə gətirilişindən qorxu duyul/eşidilir, haram oluşları mərhələli olaraq açıqlanır, açıqca ifadə etmə barəsində insanlardan qorxu duyul/eşidilir? Qaldı ki, belə bir şey olmuş olsa belə bu, dinin kamala çatdırılması mənasını verməz. Hökmlərin qanuniləşdirilməsi din olaraq adlandırıla bilər mi ki, bunların təbliğ edilişi və açıklanışı dinin kamala çatdırılması olaraq adlandırılsan? Bu, doğru qəbul edilsə belə, ancaq dinin bir qisiminin kamala çatdırılması və nemətin bəzisinin tamamlanması mənasını verər; hamısının və bütünün deyil. Halbuki uca Allah, "Bu gün sizin dininizi yetkinləşdirdim, sizə nemətimi tamamladım." buyurmuşdur. Yəni heç bir qeyd ifadə etmədən, sözü mütləq tutmuşdur. Qaldı ki, uca Allah, daha bir çox gündə bir çox hökm açıqlamışdır. Elə isə bu gündə açıqlanan hökmün imtiyazı nədir ki, uca Allah onu və ya detallı şərhini dinin kamala çatdırılması və nemətin tamamlanması olaraq adlandırmışdır? Yoxsa, dinin kamala çatdırılmasından məqsəd, haram yeməkləri detallı bir şəkildə açıqlayan bu ayənin enişindən sonra qanunuma qapısının bağlanması şəklindəki tamamlanışıdırmı? Bu vəziyyətdə Maidə surəsinin enişi ilə Peyğəmbərin (s. a. a) bu dünyadan köç edişi arasında enən hökmlərin vəziyyəti nə olacaq? Hətta şəxsən Maidə Surəsi 1-3 ......................................................... 301 Maidə surəsinin içində olub da bu ayədən sonra enən o biri hökmlər üçün nə deyəcəyik? Varın siz düşünün! Bütün bunlardan sonra, əgər məqsəd hicri onuncu ilin Ərəfə günündə enən ayənin əhatə etdiyi haramların zikredilişinden ötəri edilən yaxşılığı xatırlamaqsa, "sizə din olaraq İslama razı oldum." (ki cümlənin təqdiri, "Bu gün razı oldum"dur) nə məna ifadə edir? Bu günün imtiyazı nədir ki, uca Allah xüsusilə o gündə din olaraq İslamdan razı olsun? Ki bu razı meydana gələ uyğun düşəcək xüsusiyyətdə bu günə xas bir vəziyyət də söz mövzusu deyil?! Bundan əvvəlki yanaşmalar üçün irəli sürülən problemlərin bir çoxu ya da əksəriyyətə yaxın miqdarı bunun üçün də deyilə bilər. Lakin biz onları təkrarlayaraq sözü uzatmaq istəmirik. Görəsən, ayədə keçən "gün"dən məqsəd, Ərəfə günü ilə Peyğəmbərimizin (s. a. a) Mədinəyə çatdığı gün arasındakı hər hansı bir gün müdir, demək istənir? Necə ki kafirlərin ümidsizliyə düşmələri və dinin kamala erdirilişi bəzilərin tərəfindən bu şəkildə şərh olunmuşdur! Bundan əvvəlki yanaşmalara bağlı problemlər, eyni detalıyla bunun üçün də etibarlıdır. İndiyə qədər ayənin mənasını təyin etmə yolunda təqdim etdiyimiz araşdırma, ayənin mənas(n)ı ilə əlaqədar olaraq deyilənlər və ya deyilə biləcək şeylər üzərinə edilən qiymətləndirmələrdir, ki bu bizim ayələ əlaqədar araşdırmamızın bir qisimidir yalnız. İndi təfsirimizin özünə xas araşdırma üsuluna uyğun olaraq digər qisiminə baxaq. "Bu gün inkar edənlər, sizin dininizdən ümidi kəsmişlər. Artıq onlardan qorxmayın." Ayədə keçən "ye's=umutsuz-luk" sözü, "reca=umut" sözünün əleyhdarıdır. Din isə, Allah qatından peyderpey enmişdir. Buna görə bu ifadə göstərir ki, kafirlər, Müsəlmanların dini olan İslamdan yana mənfi bir gözləmə içində idilər. Uzun müddətdən bəri onun bir şəkildə ortadan qalxmasını ümid edirdilər. Onların bu rəftarları, zaman zaman İslam üçün də bir təhdid meydana gətirirdi. Din onlardan yana gün be gün təhdidlə qarşı-qarşıya 302 .......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5 qalırdı. Bu da möminləri çəkinməyə və qorxu duy/eşitməyə itələyən bir vəziyyət olmalı idi onsuz da/zatən. Buna görə, "Artıq onlardan qorxmayın." ifadəsi, uca Allahdan möminlərə, qarşı-qarşıya ol/tapıldıqları təhlükəyə və içlərində yığılan qorxuya qarşı bir zəmanət xüsusiyyətindədir. Necə ki uca Allah belə buyurmuşdur: "Ehlikitapdan bir qrup sizi çaşdırıb sapdırmağı arzuladı." (Al/götürü Imran, 69) "Ehlikitapdan çogu, gerçək özlərinə aydın olduqdan sonra, sırf içlərindəki qısqanclıqdan ötəri sizi imanınızdan sonra küfrə çevirmək istəyərlər. Allah əmrini gətirənə qədər bağışlanın, xoşgörüşün. Şübhəsiz Allah, hər şeyə gücü çatandır." (Bəqərə, 109) Kafirlərin, Müsəlmanların başlarına corab hörmək üçün fürsət gözləmələri, Müsəlmanların dinlərinə duy/eşitdikləri qisasdan qaynaqlanırdı. İslam dini qarşısında sinələrinin daralması, ürəklərinin sıxışmasının tək səbəbi İslamın onların zorba suverenliklərinə son verməsi, haqsızlıqlarla əldə etdikləri şərəfli görünüşün saxtalığını ortaya çıxarmasıdır. Canlarının istədiyini etmələrinə mane olmasıdır. nəfslərinin vərdişlərinə son nöqtəni qoymasıdır. Hər istədiklərini heç bir şərtə və qeydə bağlı qalmadan etmələrinə icazə verməməsidir. Onların hirsləri dinin özünə istiqamətli idi, dinin inananlarına istiqamətli hirsləri haqq dinlərindən ötəri idi. Onların məqsədi bütün Müsəlmanları öldürmək, yer üzündə bir tək Müsəlman buraxmamaq deyildi. Əksinə onların məqsədi, Allahın nurunu söndürmək və sarsılan və qorxmağa üz tutan şiryin təməllərini sağlamlaştırmaq, möminləri yenidən küfrə çevirmək idi. Necə ki yuxarıda yer verdiyimiz ayədə də buna işarə edilmişdir: "Sizi küfrə çevirmək istəyərlər." Bir başqa ayədə belə buyurulur: "Agızlarıyla Allahın nurunu söndürmək istəyirlər. Halbuki kafirlər xoşlanmasa da Allah, nurunu tamamlayacaq. O, Elçisini, hidayət və haqq din ilə göndərdi ki müşriklər xoşlanmasa da onu, bütün dinlərə üstün gətirsin." (Səff, 8-9) "Kafirlərin xoşuna gəlməsə də siz, dini tək Allaha xalis edərək ONA yalvarın." (Mömin, 14) Maidə Surəsi 1-3.............................................................. 303 Buna görə kafirlərin tək dərdi/deyərdi, bu gözəl ağacı kökündən kəsmək idi. Möminlərə dindən çevirmə məqsədli nəşr/təzyiqlər tətbiq edərək, birliklərinə nifaq toxumlarını saçaraq, dini pozmağa dönük şübhə və xurafatlar yayaraq bu görkəmli quruluşu təməlindən yıxmaq idi. Ilk etapda Hz. Peyğəmbərin (s. a. a) əhvalını pozub dayanıqlılığını qırmağa, mal ilə, mövqe ilə o şəxsin dini dəvətinə bağlı əzmini boş və nəticəsiz göstərməyə dönük fəaliyyətlərə giriş idilər. Necə ki uca Allah buna bu şəkildə işarə etmişdir: "Onlardan bir qrup atıldı; gedin, tanrılarınıza baglı qalın. Çünki bu, arzu edilən bir şeydir." (Sad, 6) Aralarına sızıb yağçılıq edərək bu işi etməyi düşündülər. Bu ayələrdə də buna işarə edilmişdir: "istədilər ki, sən yagcılık edəsin də onlar da yagcılık etsinlər." (Qələm, 9) "Eger biz səni saglamlaştırmamış olsaydıq, onlara bir parça yanaşacaqdın." (Isra, 74) "Də ki: Ey kafirlər! Mən sizin tapındıqlarınıza tapınmam. Siz də mənim taptıgıma tapınmazsınız." (Kafirun, 1-3) Bu ayələrdə, nüzul səbəbiylə əlaqədar rəvayətlərdə açıqlanan eniş səbəblərinə görə bu xüsuslara işarə edilməkdədir. Bu dinin sona çatmasıyla əlaqədar son gözləmələri bu idi: "Bu missiyas(n)ı yerinə yetirən şəxsin oğlanı yoxdur. Bu səbəbdən onun Yüklə 1,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|