Nisa Surəsi 77-80

"Ey Elçi! . ..küfürde yarışanlar səni üzməsin." Bu ifadə, ayədə sözü

edilən kəslərdən gördüyü pis rəftar qarşısında, Peyğəmbərin

(s. a. a) könülünü xoş tutma, ona mənəvi dəstək möhkəmə məqsədinə

istiqamətlidir. Ayədə haqqında danışılanlar, küfrdə yarışanlardır, sürətli

addımlarla küfr yolunda koşuşturanlardır. Bunların hərəkətlərindən və

572 .............................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

sözlərindən küfrün gərəkləri bir-bir orta yerə tökülər. Bunlar

küfrdə yarışan kafirlərdir. Küfrdə yarışmaq, küfrə doğru yarışmaqdan

fərqlidir.

"Ağızlarıyla "inandıq" dedikləri halda ürəkləri inanmaymış olanlardan"

Küfrdə yarışanlara, yəni münafiqlərə bağlı bir şərhdir

bu. Burada xüsusiyyət, xarakterizə edilənin yerinə qoyulmuşdur. Bununla

qadağanın səbəbinə işarə etmək məqsəd qoyulmuşdur. Necə ki, əvvəlki xüsusiyyət,

yəni: "küfrdə yarışanlar" ifadəsi, qadağan edilən şeyin səbəbinə

istiqamətli bir işarədir. Bu səbəbdən -Allah doğrusunu hər kəsdən daha

yaxşı bilər- belə bir məna diqqətə çarpanlıq qazanır: Bunların küfrdə yarışmaları,

sənin kədərlənməyinə səbəb olmasın. Çünki onlar, yalnız

dilləriylə i-nanmışlar, ürəkləriylə deyil; onlar mömin deyildirlər.

Sənə gəlib bir şeylər söyləyən Yəhudilər də elə.

Ayənin axışından aydın olduğu qədəriylə "və Yəhudilərdən" ifadəsi,

"Agızlarıyla inandıq, dedikləri halda ürəkləri inanmamış olanlardan"

ifadəsinə ətf edilmişdir. Yeni bir başlanğıc deyil. Buna

görə, "Yalana qulaq asanlar sənə gəlməmiş olan bir başqa qövmə

qulaq asanlar" ifadəsi, mahzuf müptedanın xəbəridir. Yəni,

"Onlar, yalana qulaq asanlardırlar."

Uyğunlaşma içində sıralanan bu cümlələr, Yəhudilərin vəziyyətini

şərhə istiqamətlidir. Ayənin girişində işarə edilən münafiqlərin

vəziyyətinin isə, bu xüsusiyyətlərlə üst-üstə düşmədiyi açıqdır.

Buna görə, haqqında danışılan bu Yəhudilər, yalanı dinləyənlərdir. Yəni

yalan olduğunu bilə-bilə onu davamlı dinlərlər. Əks halda bir

tənqid xüsusiyyəti olaraq istifadə edilməzdi. Onlar ayrıca, sənə gəlməyən bir

qövmü də çox dinləməkdədirlər. Özlərinə edilən bütün təlqinləri

qəbul edir, özlərindən istənən hər şeyi yerinə yetirirlər.

Dinləmənin fərqli mənalar ifadə etməsi səbəbiylə "qulaq asanlar"

ifadəsi təkrarlanır. Çünki birincisi "qulaq asıb dinləmək",

ikincisi isə "qulaq asıb qəbul etmək" mənasında istifadə edilmişdir.

"Sözləri yerlərinə qoyulduqdan sonra sürüşdürərlər." Yəni, yerlərinə

yaxşıca yerləşdikdən sonra, sözləri yerlərindən sürüşdürüb maraqsız

mənalara dəyişdirərlər. Bu cümlə, "bir başqa qövmə" sözünün ni-

Maidə Surəsi 41-50 ................................................. 573

teliği mövqesindədir. "Eger sizə bu verilsə alın; eger bu

verilməzsə çəkinin' deyərlər." sözü də elə.

Ayəs(n)i bütün olaraq ələ aldığımızda bu xüsus ortaya çıxır: Bir

qrup Yəhudi, dinləri baxımından cəzanı gerektirirci bir cinayət törədirlər.

Onlar bunun üçün nəzərdə tutulan ilahi cəzanı da bilməkdədirlər. Lakin

alimləri, sabitləşən bu hökmü dəyişdirirlər. Sonra içlərindən bir

qrupu Hz. Rəsulullaha (s. a. a) göndərirlər və bu hadisə haqqında

hökmünə müraciət etmələrini əmr edirlər. Əgər alimlərin verdiyi

dəyişdirilmiş hökmə uyğun bir hökm versə alın, başqa bir hökm

versə çəkinin, deyə də tənbehləyirlər.

"Allah kimi fitnəyə salaraq sınamaq istəsə, artıq sən onun üçün

Allahdan heç bir şeyə malik ola bilməzsən." Görünən o ki bu cümlə, bir

axtar/ara cümlə mövqesindədir. Bununla izah edilmək istənən budur: Onlar,

bu hadisədə ilahi bir fitnə ilə sınanmaqdadırlar. Dolanısıyla Peyğəmbər

(s. a. a) müsterih olmalı, kədərlənməməlidir. Çünki bu iş Allah'-

dandır və ONA dönməkdədir. Peyğəmbər, bu işdə Allah adına heç bir

rola sahib deyil. Onların sınamadan keçirilməsi üçün bu iş elləki

olacaqdı. Bu səbəblə kədərlənməyi tələb edəcək heç bir səbəb yoxdur.

"Onlar elə kəslərdir ki Allah, onların ürəklərini təmizləmək istəməmişdir."

Bu səbəbdən ürəkləri əvvəlki çirkliliyi üzrə qalmışdır.

Günah üzrə günah işədikləri, təkrar təkrar yoldan çıxdıqları üçün,

Allah bununla onları sapdırmışdır. Allah bununla ancaq yoldan çıxanları

sapdırar.

"Onlar üçün dünyada alçaqlıq var və yenə onlar üçün ahı-rədddə də böyük

bir əzab vardır." Dünyada alçaq olacaqlarına bağlı bir təhdiddir bu.

Necə ki elə oldular da. Axirətdə də böyük bir əzaba uğrayacaqları

vəd edilir.

"Yalana qulaq asarlar, haram yerlər/yeyərlər." Ragıb əl-Isfahani əl-

Tədris planı adlı əsərində belə deyər: "əs-Suht, gövdədən qoparılmış

qabıq deməkdir. Uca Allah belə buyurur: "Feyushitekum biazabin:

bir əzab ilə kökünüzü kəsər." (Taha, 61) Bəziləri bu ifadəni

"feyeshetekum" şəklində oxumuşlardır [ki, bu tərz okuyuş fərqləri

məna dəyişikliyinə niyə/səbəb meydana gətirməz]. Ərəblər, ["kökünü qırxdı"

574 ................................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

mənasında] "sehatehu" və "eshatehu" deyərlər. Qadağan və haram olan

şey üçün də "əs-suht" ifadəsi istifadə edilər ki, bu kimi adamı utandıran

şeylərin onun dinin və şəxsiyyətini kökündən qırxdığı eyham edilər. Uca

Allah, "haram yerlər/yeyərlər..." (Maidə, 42) buyurur. Yəni, dinlərini kökündən

qırxacaq haram şeylər yeyirlər. Rəsulullah əfəndimiz (s. a. a)

belə buyurmuşdur: "Əti haramdan bitən bədənə atəş yaraşar."

Bundan ötəri rüşvətə də "suht" deyilmişdir."

Bu halda, haramdan qazıntınılan hər mal "suht"dur. Ayənin axışı

göstərir ki, bu söz ayədə "rüşvət" mənasında istifadə edilmişdir.

Bu məzmunda haram mal yediklərinə işarə edilməsindən xatırlanırıq

ki: İçlərindən bir qrupunu Hz. Peyğəmbərin (s. a. a) yanına göndərən

alimlər, Allahın mövzuya bağlı hökmünü təhrif etmək üçün

rüşvət almışlar idi. Çünki Allahın hökmü bəzilərinə zərər verirdi.

Onlar rüşvət verərək bu zərərin qabağına keçmək istədilər. Alimləri

də rüşvət alaraq Allahın hökmünü dəyişdirdilər.

Buradan hərəkətlə anlayırıq ki: "Yalana qulaq asarılar, haram

yerlər/yeyərlər." xarakterizə etməsi, bütünü etibarilə, Yəhudilərin bütününə istiqamətli bir

xarakterizə etmədiyər. Xarakterizə etməyi aralarında paylaşdırmaq lazım olsa, bu səfər,

"Yalana qulaq asarlar" sözü, əvvəlki ayədə haqqında danışılan Yəhudilərin,

yəni Hz. Peyğəmbərin yanına göndərilənlərin və onlarla eyni

kateqoriyaya girən digər vətəndaşlıqların xüsusiyyətini, "haram yerlər/yeyərlər" sözü

isə, yenə əvvəlki ayədə haqqında danışılan "bir başqa qövm" en xüsusiyyətini

izah edir. Kİsacası, demək istənən budur: Yəhudilərin bir qisimi

rüşvət yeyən alimlər, bir qisimi də yalana qulaq asan təqlidçi kütlələrdir.

"Sənə gəlirlərsə, istər aralarında hökm ver, istər onlardan üz çevir..."

Burada hökmünə müraciət etmələri vəziyyətində, aralarında hökm

vermək və ya onlardan üz çevirmək barəsində Peyğəmbərimiz

sərbəst buraxılır. Bilindiyi kimi, Peyğəmbər əfəndimizin

(s. a. a) iki şeydən birini seçməsi, ancaq tələb edici bir məsləhətə

görə diqqətə çarpanlıq qazanar. Bu səbəbdən məsələ, Hz. Peyğəmbərin

(s. a. a) fikirinə həvalə edilir.

Sonra uca Allah, bu seçim məzmununda, Peyğəmbərimizə

Maidə Surəsi 41-50 ......................................................... 575

(s. a. a) aralarında hökm etməyi tərk etməsi, onlardan üz çevirməsi

vəziyyətində bunun özünə zərər verməyəcəyini, açıqlayır və aralarında

hökm etməsi vəziyyətində ədalət qanunu istiqamətində

hökm etməsi lazım olduğunu vurğulayır.

Nəticədə məsələ buraya gəlib söykən/dözür: Uca Allah, onların

arasında hökmünün etibarlı olmasından başqa bir şeyə razı

olmur. Bu səbəbdən Hz. Peyğəmbər (s. a. a) ya onlar haqqında Allahın

hökmünü tətbiq edəcək ya da onlar haqqında hökm etməyəcək.

Başqa bir hökm verməsi isə, söz mövzusu deyil.

"İçində Allahın hökmü olan Tövrat yanlarında dayanarkən səni

necə hakim edirlər də sonra bunun ardından dönürlər?! Gerçəkdə

onlar inanmış deyildirlər." Burada Yəhudilərin bir tutumunun heyrət

verici oluşuna diqqət çəkilir. Belə ki: Özləri kitab və şəriət

sahibi bir ümmətdirlər. Sənin peyğəmbərliyini, gətirdiyin kitabı və

şəriəti inkar edərlər. Sonra bir inkişaf yaşanır və buna bağlı Allahın

hökmü kitablarında mövcuddur. Amma onlar, içində Allahın

hökmü olan Tövratdan üz çevirirlər. Bu səbəbdən kitabdan və

hökmündən uzaq dayanan bu adamlar, ona inanmırlar.

Bu baxımdan, "Sonra bunun ardından dönürlər" ifadəsinin

anlamı bu şəkildə diqqətə çarpanlaşır: Içinde Allahın hökmü olan

Tövrat yanlarında ol/tapıldığı halda, hadisəyə bağlı hökmdən dönürlər.

"Gerçəkdə onlar inanmış degillerdir" yəni, onlar Tövrata və

ehtiva etdiyi hökmlərə inanmırlar. Onlar Tövrata və hökmünə inanmaq

vəziyyətindən saparaq küfrə yönəlmişlər.

"Sonra bunun ardından dönürlər" ifadəsini, Peyğəmbərin

(s. a. a) verdiyi hökmdən dönürlər, şəklində anlamaq da mümkündür.

Bu vəziyyətdə, "Gerçəkdə onlar inanmış degillerdir." ifadəsini

də, onlar Hz. Peyğəmbərə (s. a. a) inanmış deyildirlər, şəklində

anlamaq lazımdır. Çünki Hz. Peyğəmbərə müraciət etmələri, aralarında

hökm etməsini istəmələri, ona inanmış olduqlarını eyham edəcək bir

davranış idi. Ya da həm Tövrata, həm də Hz. Peyğəmbərə inanmamış

olduqları nəzərdə tutulmuş ola bilər. Nə var ki, əvvəlki məna, ayələrin

axışına daha uyğundur.

576 ......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Ayə, bu gün Yəhudilərin əlində olan Tövratı bir ölçüdə təsdiqləməkdədir.

Bu günki Tövrat, Babili fəth edən Iran kralı "Qəpik"

un icazəsiylə "Azara" tərəfindən yığılmışdır. Qəpik, Israiloğullarını

Babil əsarətindən qurtarmış, Fələstinə dönüb heykəli təmir etmələrinə

icazə vermişdi. Bu Tövrat, Hz. Peyğəmbər zamanında onların əllərində idi.

Bu gün də eyni Tövrat əllərindədir. Quran, bu Tövratda Allah-

'ın hökmünün ol/tapıldığını açıqlayır. Amma eyni zamanda təhrif və

dəyişmə keçirdiyini də vurğulayır.

Bütün bunlardan bu nəticəyə çatırıq: Bu gün Yəhudilərin əlində

olan Tövrat, Hz. Musaya (ə.s) enən orijinal Tövratdan hissələr

ehtiva edir. Bunun yanında bəzi yerləri təhrif edilmiş, dəyişdirilmişdir;

ya əlavə etmədə ol/tapılılmış, ya çıxarmalar edilmiş ya da ifadələrin

yerləri dəyişdirilmişdir vs. Quranın Tövrata bağlı fikiri budur.

Bu mövzuda ediləcək obyektiv əhatəli bir araşdırma da bunun

belə olduğunu ortaya qoyacaq.

"Həqiqətən Tövratı biz endirdik, onda yol göstərmə və nur vardır.

(Allaha) təslim olmuş peyğəmbərlər, onunla Yəhudilərə hökm verərdilər."

Bu ifadə, əvvəlki ayədə açıqlanan xüsusun səbəbini şərhə

istiqamətlidir. Bu səbəbdən, bu və bundan sonrakı ayələr, uca

Allahın dəyişik dövrlərdə yaşayan birliklərə şəriətlər endirdiyini,

bu şəriətləri müqəddəs kitablar daxilində onlara endirdiyini

açıqlayır.

Bununla güdülən məqsədin, söz mövzusu birliklərin bu kitablar

vasitəsilə doğru yola çatdırılmaları, onların vasitəsilə haqqı görmələri,

aralarında baş göstərən ixtilaflar barəsində onlara

müraciət etmələridir. Bu çərçivədə peyğəmbərlərə və alimlərə, endirilən

bu kitabların ehtiva etdiyi şəriətlər istiqamətində hökm vermələri,

kitabları və ehtiva etdiyi şəriətləri qorumaları, dəyişdirmə və təhrif cəhdlərindən

mühafizə etmələri, hökm edərkən, insanlardan miqdarı

nə olursa olsun, az olmaqdan kənar olmayan hər hansı bir əvəz

al/götürməmələri, bu barədə yalnız Allahdan qorxmaları, ONdan başqasından

qorxmamaları əmr edilir.

Bu vaxt öhdəçilikləri daha da gücləndirilərək heva və həvəs-

Maidə Surəsi 41-50 ...................................................... 577

lere təbii/tabe olmamaları, dünya perestlerin başdan çıxarıcı kolumlarına

aldanmamaları istənir. Şəriətlərin və hüquq sistemlərinin fərqliliyi,

cəmiyyətlərin və yaşadıqları dövrlərin fərqliliyindən qaynaqlanan

bir vəziyyətdir. Məqsəd, cəmiyyətlərə istiqamətli ilahi sınamanın əskiksiz

olaraq tamamlanmasıdır. Çünki əsrlər keçdikcə zamanlar

dəyişik tutumlar əldə edər. Güclülük və zəiflik baxımından dəyişiklik

ifadə edən iki fərqli tutum da, tək bir tərzdə sürüb gedən tək bir

nəzəri və praktik təhsil sistemi ilə istənən yetkinluq dərəcəsinə çatmaz.

Bu səbəbdən, "Həqiqətən Tövratı biz endirdik, onda yol göstərmə

və nur vardır." ifadəsi, doğru yola çatmaq üçün bir ölçüdə hidayət

və Israiloğullarının praktikləri ölçəyində və tutumları nisbətində

məlumatları və hökmləri görmək üçün bir nur vardır deməkdir.

Uca Allah, Quranda, onların ümumi əxlaqi strukturlarını, müxtəlif dövrlərdə

tarix səhnəsinə çıxan xalqlarının xarakteristika xüsusiyyətlərini

və anlayış tutumlarını açıqlamışdır. Buna görə onlara hidayətin

yalnız bir qisimini, nurun yalnız bir hissəsini endirmişdir. Bu

köhnə dövrdə yaşamalarından, ümmət olaraq əvvəl tarix səhnəsinə

çıxmalarından və tutumlarının azlığından qaynaqlanan bir

vəziyyətdir. Uca Allah bir ayədə belə buyurmuşdur: "Musa üçün

lövhələrdə hər şeydən bir ögüt və hər şeyin bir şərhini

yazdıq." (Ə'RAF, 145)

"(Allaha) təslim olmuş peyğəmbərlər, onunla Yəhudilərə hökm

verərdilər." Bu ifadə də peyğəmbərlər Allaha təslim olmaq mənasına

gələn "İslam" xüsusiyyətiylə xatırlanırlar. İslam, Allah qatındakı dinin

adıdır. Bununla dinin tək olduğuna işarə edilir. Bu din də Allaha

təslim olmaqdır, ONA qulluq təqdim etməkdən qaçınmamaqdır. Allaha

təslim olmuş bir möminin Allahın hökmlərini və qanunlarını qəbul

edib tətbiq etməkdən qaçınması düşünülə bilməz.

"Özlərini Allaha vermiş rəbbanilər və alimlər də, Allahın kitabını

qorumaqla vəzifələndirildiklərindən və onu güdüb gözlədiklərindən

(onunla hökm verərdilər)." Yəni, məlumat və əməl olaraq özlərini Allaha

həsr edən alimlər ya da "Rabbaniyyun" sözünün "rəb" və ya

578 ........................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

"tərbiyə" sözlərindən törədiyini əsas al/götürərək, məlumatları istiqamətində

insanları tərbiyə etmə vəzifəsini boynuna götürənlər və Yəhudilərin

üst səviyyə alimləri olan Xaxamlar, Allahın əmri istiqamətində

onunla hökm edərdilər. Allah, kitabı qoruma vəzifəsini də onlara

vermişdi. Bu səbəbdən kitabı qoruma və onu daşıma baxımından onun

müşahidə ediciləri idilər -nəzarət ediciləri idilər- de. Onu əzbərlərində tutduqları

üçün dəyişdirilmə və təhrif ehtimalı da ortadan qalxırdı. Bu

baxımdan, "və onu güdüb gözlədiklərindən" ifadəsi, "ko-rumakla

vəzifələndirildikdən" ifadəsinin bir nəticəs(n)i mövqesindədir. Onlara

kitabı qorumaları əmr edilmişdi, onlar da, onu gözləyib güdmək

surətiylə qoruyurdular.

Şahidlik faktorun/etmənin, gözləyib güdmənin mənasıyla əlaqədar olaraq

izah etdiklərimiz, ayənin axışından da özünü göstərməkdədir. Bəzilərinə

görə, bundan məqsəd, Peyğəmbərin recme bağlı hökmünün

Tövratda iştirak etdiyinə şahidlik etmələridir. Digər bəzilərinə görə

də, bundan məqsəd, kitabın tək və ortaqsız Allahın qatından

gəldiyinə şahidlik etmələridir. Nə var ki ayənin axışından, bu iki şərhi

dəstəkləyəcək qar/qazancınalar qəbul etmək mümkün görünmür.

"O halda, insanlardan qorxmayın, məndən qorxun və mənim

ayələrimi az bir pula satmayın." ifadəsinə gəlincə, bu cümlə,

"Həqiqətən Tövratı biz endirdik, onda yol göstərmə və nur vardır...

onunla hökm verərdilər." ifadəsinin detalı, bucaqlımı mövqesindədir.

Yəni, Tövrat bizim qatımızdan endirilmişdir və bir şəriət, bir

hüquq sistemi ehtiva etməkdədir. Peyğəmbərlər, özünü Allaha həsr etmiş

alimlər və Xaxamlar aranızda onunla hökm verərdilər. Bu

halda, ondan hər hansı bir şey gizləməyin, bəzilərindən qorxduğunuz

və ya maddi bir çıxar gözləməsi içində olduğunuz üçün onu dəyişdirməyin.

Digər bir ifadəylə: Insanlardan qorxub Rəbbinizi unutmayın.

Əksinə, Allahdan qorxun ki, insanlardan qorxmağasınız. O biri yandan,

boş, keçici dünyəvi bir mal və ya mövqe şəklində konkretləşən

az bir əvəzə qarşılıq Allahın ayələrini satmayın.

Bu ifadənin, məna etibarilə, "Allahın kitabını qorumaqla vəzifələndirildiklərindən və onu güdüb gözlədiklərindən" ifadəsinə

Maidə Surəsi 41-50 ........................................................ 579

bağlı bir detal olması da mümkündür. Çünki bu, bir mənada kitabı

qoruma barəsində söz al/götürmə hökmündədir. Yəni, kitabı qoruma

barəsində onlardan söz al/götürdük və onları buna şahid tutduq ki,

onu dəyişdirməsənlər, onun hökmünü açıqlamaq barəsində məndən

başqasından qorx-masınlar və ayələrimi az bir pula satmasınlar.

Necə ki uca Allah, başqa ayələrdə belə buyurmuşdur: "Allah

özlərinə kitab verilənlərdən 'Onu insanlara mütləq

açıqlayacaqsınız, onu gizləməyəcəksiniz' deyə söz al/götürmüşdü. Onlar

isə, bunu arxalarına atıb tərk etdilər; onun karşılıgında az bir

mənfəət al/götürdülər." (Al/götürü Imran, 187) "Onların ardından, yerlərinə keçib

kitaba varis olan bəzi insanlar gəldi ki, onlar bu alçaq

dünyanın mənfəətini al/götürürlər və 'Biz necə olsa bagışlanacagız'

deyirlər. Özlərinə bənzər bir mənfəət daha gəlsə onu da

al/götürərlər. Yaxşı, Allah haqqında, gerçəkdən başqasını söyləməmələri

barəsində özlərindən kitab müqaviləs(n)i alınmamış idimi?! Və

onun içindəkini oxuyub ögrenmedilermi?! A-hiret yurdu

qorunanlar üçün daha xeyirlidir. Düşünmürsünüzmü? Onlar ki

kitaba sıx sarılarlar və namazı edərlər, əlbəttə biz, yaxşılı-ge

işlə/çalışanların əcrini məhv etmərik." (Ə'RAF, 169-170)

Bu ikinci məna, ayənin davamındakı "Kim Allahın indirdigiyle

hökm etməzsə, işdə onlar kafirlərdir." şəklindəki sərt və vurğulu

ifadəyə daha uyğun və daha uyğun görünməkdədir.