|
Nisa Surəsi 77-80
|
səhifə | 1/70 | tarix | 07.01.2017 | ölçüsü | 1,42 Mb. | | #4527 |
|
Nisa Surəsi 77-80 ...............................................................5
77- Özlərinə, əlinizi döyüşdən çəkin, namaz qılın və zəkat
verin, deyilənləri görmədinmi? Sonra onlara döyüş fərz qılınınca, içlərindən
bir qisimi dərhal Allahdan qorxar kimi, hətta daha çox bir
qorxu ilə insanlardan qorxmağa başladılar da; "Rəbbimiz! Döyüşü
bizə nə üçün yazdın! Bizi yaxın olan ölümümüzə qədər gecikdirə bilməz
miydin?" dedilər. Də ki: "Dünya dolanışıqlığı azdır, axirətsə çəkinənlər
üçün daha xeyirlidir və sizə et payı qədər belə zülm edilməz."
78- Harada olsanız olun, ölüm sizə çatar; hətta istəsəniz
sağlamlaştırılmış yüksək qalalarda olun. Onlara bir yaxşılıq gəlirsə,
"Bu, Allahdandır" deyərlər; başlarına bir pislik gəlincə də, "Bu,
səndəndir (sən Peyğəmbərin yüzündəndir)" deyərlər. Də ki: "Hamısı Allahdandır." Bu adamlara nə olur ki heç bir sözü anlamağa
yanaşmırlar?!
6..............................................El-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
79- Sənə gələn yaxşılıq Allahdandır. Başına gələn pislik isə
özündəndir. Səni insanlara elçi göndərdik; şahid olaraq da Allah
yetər.
80- Kim Peyğəmbərə itaət etsə, Allaha itaət etmiş olar. Yüz/üz
çevirənə gəlincə, səni onların başına gözətçi göndərmədik!
AYƏLƏRİN ŞƏRHİ
Bu ayələr, daha əvvəlki ayələrlə əlaqəsiz deyil və o ayələr
qrupuyla bir bütün meydana gətirir. Hər iki qrupun axışı da eynidir.
Bu səbəbdən bu ayələrdə, zəif imanlı möminlərdən ibarət olan/yaranan bir başqa
qrupun vəziyyəti gözlər önünə sərilir. Bu məzmunda, ayələrin
öyüd ağırlıqlı, dünyanın keçiciliyini və axirət nemətlərinin qalıcılığını
vurğulayıcı olduğunu müşahidə edirik. Ayrıca bu çərçivədə yaxşılıqlar
və pisliklərlə əlaqədar Quranı bir gerçək də açıqlığa qovuşdurulur.
"Özlərinə əlinizi döyüşdən çəkin... deyilənləri görmədinmi?
...hətta daha çox bir qorxu ilə insanlardan qorxmağa başladılar." Ayədə
keçən "əl çəkmə" deyimi, döyüşməkdən qaçınmaqdan kinayədir.
Bunun səbəbi, döyüş əsnasında edilən hərəkətlərin əllər vasitəsilə
reallaşdırılır olmasıdır. Bu ayə göstərir ki, başlanğıcda
kafirlərin hücumları, haqsızlıqları möminlərin gücünə gedirdi.
Bu cür nəşr/təzyiqlərə qarşı səbr etməkdə və qılıncları qınlarından çəkib
etiraz etməməkdə çətinlik çəkirdilər.
Bu səbəbdən uca Allah bu ayədə bundan qaçınmalarını, namaz
və zəkat kimi dinin şüarlarını (nişanelerini, simvol ibadətlərini) yerinə
gətirmələrini əmr etdi. Çünki dinin güclənməsi, möhkəm bir
zəminə oturması buna bağlı idi. Iþte o zaman uca Allah, din düşmənlərinə
qarşı cihad etmələrinə icazə verəcəkdi. [Amma indi, təməlləri
sağlamlaştırmanın zamanı idi.] Əks halda dinin skeleti
həll ediləcək, təməlləri yıxılacaq, parçaları darmadağın olacaqdı.
Görüldüyü kimi bu ayələrdə, bunlara belə qınayıcı bir tənqid
yönəldilir: Bunlar var ya! Bunlar, düşmənə qarşı çıxmaq üçün kafi
ədədi və donanımsal hazırlıqları ol/tapılmadığı bir sırada kafir-
Nisa Surəsi 77-80 .......................................................... 7
lerle döyüşmək üçün tələsik edən, qılıncını çəkməkdən özünü al/götürə bilməyən,
əziyyətlərə dözüm edə bilməyən kəslərdir. Lakin kafirlərlə
döyüşmələri fərz qılınınca, içlərindəki bir qrup, özləri kimi
insan olan düşmənlərdən Allahdan qorxar kimi, hətta ondan daha
də şiddətli bir şəkildə qorxarlar.
"Rəbbimiz! Döyüşü bizə nə üçün yazdın!... dedilər." Ifadenin zahiri bu
cümlənin, "içlərindən bir qisimi" ifadəsinə ətf edilmiş olduğunu
göstərir. Xüsusilə, ayənin axışının muzari hərəkətindən (insanlardan
qorxurlar), keçmiş hərəkətinə (dedilər) keçiş etmək surətiylə dəyişməsi
bu ehtimalı gücləndirir. Bu halda, bu sözü söyləyənlər, döyüşmək
üçün can atan, səbr etməkdə çətinlik çəkən, buna görə döyüşdən
qaçınma əmrinə həmsöhbət olan kəslərdir.
"Rəbbimiz! Döyüşü bizə nə üçün yazdın! Bizi yaxın olan ölümümüzə
qədər gecikdirə bilməz miydin?" ifadəsinin, onların davranış dillərinin
(dili hallarının) şifahi/sözlü bir izahatı olması olabiləcəkdir.
Amma eyni şəkildə, bu sözü şəxsən söyləmiş olmaları da mümkündür.
Biz bilirik ki, Quran bu cür izahat tərzlərinin bütününü istifadə edər.
Insanın təbii ömürünü tamamlayaraq ölməsi demək olan "əcəl"
sözünün "yaxın" xüsusiyyətiylə xarakterizə edilməsi ilə, onların öldürülməkdən
xilas olub qısa bir müddət yaşamağı istədikləri
nəzərdə tutulmur. Tərsinə, onların bununla söyləmək istədikləri budur:
"Əgər biz öldürülmədən təbii ömürümüzü tamamlayaraq ölmüş
olsaq bu, qısa bir yaşamaqdan və yaxın bir müddətdən başqa bir şey
deyil. Bu halda Allah, niyə/səbəb bu qısa həyatı yaşamamıza razı
olmur, bizi öldürülmə imtahanıyla qarşı-qarşıya buraxır, ölümümüzü
tezləşdirir?"
Bu sözü söyləmiş olmalarının səbəbi, könüllərinin dünya həyatına
bağlı olmasıdır. Dünya həyatı isə Quran ədəbiyyatında az bir
faydalanma olaraq təyin olunar; az bir müddət faydalanılar, sonra çarçabuk
tükənər, varlığından əsər qalmaz. Onun kənarında isə axirət həyatı
vardır; gerçək və qalıcı həyat, bu səbəbdən daha yaxşı bir həyat. Onlara,
"Də ki..." sözüylə başlayan bir ifadəylə cavab verilmiş olması
8 ............................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
də bunu vurğulamağa dönükdür.
"Də ki: Dünya dolanışıqlığı azdır..." Burada Peyğəmbərimiz əfəndimizə
(s. a. a), adı çəkilən zəif xarakterlilərə, sadə və qısa dünya həyatını,
Allah yolunda döyüşmə, cihad etmə qüruruna seçmənin
səhvini ortaya çıxaracaq şəkildə cavab verməsi əmr edilir.
Qısaca verilmək istənən mesaj; imanları barəsində diqqətli davranmaları
və imanlarına zərər verəcək hər şeydən qaçınmaları lazım olduğudur.
Dünya həyatı bir faydalanma, bir əmtəədir. Axirətlə müqayisə edildiyində,
qısa müddət faydalanılan bir dolanışıqlıq olduğu dəqiq bir şəkildə görülər.
Axirət isə, Allahdan qorxub günahlardan çəkinənlər baxımından
daha xeyirlidir. Bu halda onların da, qısa davamlı bir faydalanmadan
ibarət olan dünya dolanışığından daha xeyirli olan axirəti seçmələri
lazımdır. Çünki onlar hər şeyə baxmayaraq mömindirlər və təqva
yolu üzərində ol/tapılmaqdadırlar. Bunu etməmələri bir tək şeylə
izah edilə bilər. O da uca Allahın özlərindən qisas almasından və
haqqlarında zülm etməsindən qorxmaları, buna görə əllərindəki
konkret əmtəəs(n)i, vəd edilən daha xeyirli nemətlərə seçmələridir.
Amma qorxmaları yersizdir. Çünki uca Allah, heç kimə et qədər
zülm etməz.
Bu şərhlərdən sonra "çəkinənlər üçün" ifadəsinin, sifətin
mevsuf (xarakterizə edilən) yerinə konuluşuna bir nümunə olduğu diqqətə çarpanlaşır.
Bununla güdülən məqsəd, verilən hökmün səbəbinə dəlalət
etmək və obyektiv qarşılığıyla tam üst-üstə düşdüyü iddiasında ol/tapılmaqdır.
Buna görə ifadənin təqdiri bucaqlımı -Allah doğrusunu daha yaxşı bilər-
belədir: Axirət sizin üçün daha xeyirlidir. Çünki iman etmiş olmanızdan
ötəri, təqva əhli olmanız lazımdır. Təqva isə,
axirətin ehtiva etdiyi xeyrləri əldə etmənin səbəbidir. Bu səbəbdən "çəkinənlər
üçün" ifadəsi, həmsöhbətlərinə istiqamətli göndərmədə ol/tapılma
xüsusiyyətli bir kinayə mövqesindədir.
"Harada olsanız olun, ölüm sizə çatar; hətta istəsəniz sağlamlaştırılmış
yüksək qalalarda olun." Ayənin orijinalında keçən "buruc"
sözü, "bürc" sözünün çoxluğudur; qalaların üzərində inşa edi-
Nisa Surəsi 77-80 .............................................................. 9
len strukturlar mənasını verər. Bu cür binalar, düşmən hücumlarını püskürtmək
üçün mümkün olduğunca möhkəm tikilər. Əslində sözün
etimoloji mənşəyində "açıqlıq" mənas(n)ı vardır. Necə ki bəzək
əşyalarını vs. aşkar etməyə "teberruc" deyilməsi də bundan ötəridir.
Yenə ayədə keçən "muşeyyede" sözü, yüksəklik mənasını
ifadə edər. Bunun da etimoloji mənşəyi "bərabər/yoldaş-şeyd", yəni əhəngdir.
Çünki əhənglə həm bir quruluş sağlamlaştırılar, həm yüksəldilər, həm
də bəzənər. Buna görə, ayədə keçən "əl-buruc-ul müşeyyede",
gəlməkdə olan hər cür düşmən hücumu qarşısında insanın sığınmaq
vəziyyətində olduğu qalalar üzərində yüksəldilən möhkəm
binalar deməkdir.
İfadənin təməl dayağı, istənməyən bəzi şeylərdən qorunma
məqsədiylə sığınılan bir faktın nümunə verilməsi və bunun hər cür
istənməyən faktlara qarşı möhkəm bir sığınacaq funksiyasını görən şeylərə
nümunə hesab edilməsidir. Buna görə, əldə etdiyimiz mənas(n)ı belə
yekunlaşdıra bilərik: Ölüm elə bir şeydir ki, sizi tapmaması deyə bir
şey olmaz. Hansı möhkəm, möhkəm sığınacağa sığınsanız da ondan
xilas ola bilməzsiniz. Bu səbəbdən döyüşə qatılmamanız və sizə döyüşün
bir öhdəçilik olaraq fərz qılınmaması vəziyyətində ölümdən yana
zəmanətdə olacağınıza, sizə ilişmədən onu sovuşduracağınıza bağlı
xam bir qurun idiyə qapılmamanız lazımdır. Çünki Allahın [sizin
həyata müddətiniz olaraq] təyin etdiyi vaxt yəni əcəl əlbəttə gələcəkdir.
"Onlara bir yaxşılıq gəlirsə, 'Bu, Allahdandır' deyərlər..." Ayənin sonundakı
bu iki cümlə, onların havadan söylədikləri digər iki yanılmaya
və səhv düşüncəyə işarə etməkdədir. Uca Allah, bunu onlar adına
izah etməkdə və Peyğəmbərinə, insana ilişən yaxşılıq və pislik faktlarının
gerçək mahiyyətini açıqlamaq surətiylə onların bu qurun idilərinə
cavab verməsini əmr etməkdədir.
Ayələrin axışındakı bütünlük, bunu, yuxarıda haqqında danışılan zəif
xarakterli bəzi möminlərin söyləmiş olmalarını tələb etməkdədir;
istər bu sözü davranış diliylə (dili həllə) söyləmiş olsunlar, his-
10 ............................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
tər şifahi/sözlü olaraq. Bunda yadırğanılacaq bir şey yox. Necə ki Hz. Musaya
(ə.s) də bənzəri bir ifadələ cəbhə alınmışdı. Uca Allah, bu
hadisəs(n)i belə izah etməkdədir: "Onlara bir yaxşılıq geldigi zaman, bu bizim
(öz məlumat və davranışlarımızla bunu əldə etdik) deyərlər;
özlərinə bir pislik gəlincə də, Musa və onunla birlikdə olanları
ugursuz sayardılar. Iyi bilin ki, onların ugursuzlugu Allah qatındadır;
lakin çoxları bilməzlər." (Ə'RAF, 131)
Başqa ümmətlərin də peyğəmbərlərinə qarşı bu cür bir davranış
içinə girdikləri rəvayət edilmişdir. Islam ümməti də peyğəmbərinə
qarşı sərgilədiyi tutum baxımından keçmiş ümmətləri axtartdırmamışdır.
Ulu Allah, "Ürəkləri bir-birinə bənzədi." (Bəqərə, 118) buyurmuşdur.
Bu məzmunda Islam ümməti, daha çox Israiloğullarına
paralel düşmüşdür. Rəsulullah (s. a. a) belə buyurmuşdur: "Onlar
kərtənkələ dəliyinə girsələr, siz də oraya girərsiniz." Bununla əlaqədar
olaraq Şiə və Sünni qaynaqlardan yığdığımız bir çox rəvayəti daha
əvvəl zikr etdik.
Təfsir alimlərinin böyük bir əksəriyyəti, bu ayələrin Yəhudilər
yaxud münafiqlər və ya hər iki qrup haqqında endiyini sübut etmək
üçün sıx bir səy içinə girmişlər. Lakin, ayələrin axış bütünlüyünün
bu ehtimalı rədd etdiyini görmüş ol/tapılırsan.
Hər vəziyyətdə, təfsirini təqdim etdiyimiz ayə, axışı etibarilə, yaxşılıq
və pislikdən məqsədin, uca Allaha isnad edilə biləcək faktlar
olduğuna şahidlik etməkdədir. Bu cür Müsəlmanlar isə bir qisimini
yəni yaxşılığı Allaha, digər bir qisimini yəni pisliyi də Hz. Peyğəmbərə
(s. a. a) isnad edirlər. Buradan hərəkətlə anlayırıq ki, onların
nəzərdə tutduqları yaxşılıq və pisliklər, Peyğəmbərimizin özlərinə
gəlməsindən, dinin təşkilatlarının təməllərini atıb yüksəltməsindən,
iddianı yaymasından və cihadı tövsiyə etməsindən sonra qarşılarına
çıxan hadisələrdir. Qalib gəldikləri kimi döyüş və qarşıdurmalarda əldə
etdikləri fəth, zəfər və qənimətlər; uduzmaya uğradıqları digər
bəzi döyüşlərdə də yaşanan öldürülmələr, yaralanmalar və itkinlər
yəni. Pislikləri Peyğəmbərə isnad etmələrinin mənas(n)ı, onu
uğursuz saymaq ya da zəif fikirli və tədbirsiz tapmaqdır.
Nisa Surəsi 77-80 .................................................................... 11
Uca Allah, Peyğəmbərinə (s. a. a) onlara bu cavabı verməsini
əmr edir: "Də ki, hamısı Allahdandır." Bunlar, universal nizamı istiqamətləndirən
iradənin təşkil etdiyi hadisələr və fəlakətlərdir. Universal nizamın
istiqamətləndiricisi də tək və ortaqsız Allahdır. Varlıqlar yaranmaları,
qalıcılıqları və qarşılaşdıqları hadisələr etibarilə başqasına deyil, uca
Allahın iradəsinə təbii/tabedirlər. Quranın təlimindən bunu anlayırıq.
Ardından bu adamların qıt anlayışlılıqları, bu gerçəyi qəbul etmədəki
çatışmazlıqları, anlayışsızlıqları qarşısında qarışıqlığı ifadə edən
bir sual yönəldilir: "Bu adamlara nə olur ki, heç bir sözü anlamağa
yanaşmırlar?"
"Sənə gələn yaxşılıq Allahdandır. Başına gələn pislik isə özündəndir."
Onların dərhal heç bir söz anlamadıqları ifadə edilib, işin əslini ortaya
qoyma məqsəd qoyulduğundan, onların idraksız olmaları hesaba
qatılaraq xitabın hədəfi olmaqdan çıxarılırlar və xitab doğrudan
Peyğəmbərimizə (s. a. a) yönəldilir; bu məzmunda ona isabət edən
yaxşılıq və pisliklərin gerçək mahiyyətləri açıqlanır. Buna görə bütün
varlıqlar, heç olmasa mömin, kafir, saleh (yaxşı), pis, peyğəmbər
və ya başqası olaraq bütün insan fərdləri üzərində suveren olan
varoluşsal hökmlər baxımından, Peyğəmbərin (s. a. a) bir imtiyazı,
fərqli bir mövqedə olması söz mövzusu deyil.
Buna görə, insanın öz təbiəti gərəyi xoş qarşıladığı, gözəl gördüyü
sağlamlıq, nemət, təhlükəsizlik və rahatlıq kimi faktlar mənasında yaxşılıqların
bütünü uca Allahdandır. Xəstəlik, alçaqlıq, düşkünlük və
fitnə kimi insana xoş gəlməyən faktlar mənasında pisliklər də
nəticədə insana gəlib söykən/dözərlər, uca Allaha deyil. Bu baxımdan ayənin,
məzmun baxımından bu ayəyə yaxın olduğunu görürük: "Bu, bir
millət özlərində ol/tapılanı (gözəl əxlaq və üstünlükləri) degiştirmedikçe,
Allahın da onlara verdigi neməti degiştirmeyeceginden
və Allahın eşidən, bilən olmasından ötəridir." (Ənfal, 53) Lakin
bu qiymətləndirmə, bütün yaxşılıq və pisliklərin başqa bir ümumi
perspektivlə Allaha çevirilməsi gerçəyi ilə ziddiyyət meydana gətirməz.
Bu mövzunu irəlidə ətraflıca açıqlayacağıq.
"Səni insanlara elçi göndərdik." Sənin bizim qatımızdan yana, əl-
12 ................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
çi olmaqdan başqa bir xüsusiyyətin yox. Vəzifənin də ilahi mesajı açıq bir
şəkildə eşitdirməkdir. Sənin missiyanın elçilikdir. Bunun xaricində başqa
bir missiyanın yoxdur. Ayrıca əmr mövzusunda, qanunuma və universal
hökmranlıq nöqtəsində hər hansı bir səlahiyyətə sahib deyilsən.
Bu səbəbdən, uğur və uğursuzluq məzmununda bir fəaliyyətin olmaz.
Sən insanlara pislik ilişdirə bilməz, onlara yönəlmiş yaxşılıqları saxlaya bilməzsən.
Bu baxımdan ifadə, "Bu, səndəndir." deyərək pislikləri
Peyğəmbərimizdən (s. a. a) qaynaqlanan bir uğursuzluq hesab edən
söz mövzusu kəslərə istiqamətli bir cavab xüsusiyyətindədir və bu cavab,
"şahid olaraq da Allah yetər." sözüylə gücləndirilir.
Dostları ilə paylaş: |
|
|