Nitq məDƏNİYYƏTİNİn təDQİQİ, İNKİŞafi və

SUALVERMƏ, SÖHBƏTƏ QOSULMA. lctimai yeriərdə hər hansı bir adama söylənilən fıkirlə bağlı veriləcək suallar münasiblik, lazımlıq, vaciblik və s. baxımından ölçülüb-biçilməli, götür-qoy edilməlidir. Bəsit suallar onun sahibinin səviyyəsinin, dünyagörüşünün, bilik və məlumatının səthiliyini büruzə verir. Verilən sualı başqa cür yenidən təkrar etmək, deyilmiş və hamıya aydın olan məsələ barədə sual vermək müzakirə olunan və ya haqqında söhbət gedən, mətləblə heç bir əlaqəsi olmayan bir şeyi soruşmaq məsləhət görülmür. Rəsmi yerlərdə, verilişlərdə ənənəvi, bir növ, qəliblənmiş, çeynənilmiş suallar da dinləyiciləri təmin etmir. Televiziya verilişlərindəki söhbətlərin birində aparıcı müsahibinə belə suал verir: «Eldar müəllim, olduğunuz kimi olmaq istəyirsiniz, yaxsa göründüyünüz kimi?»; «Siz nədən sevinir, nədən kədərlənirsiniz?»; «Dördüncü babanızın adını bilirsinizmi?»; «Eldar müəllim, yüksəklikdən qorxmursunuz ki?» və s. Bu cür məntiqsiz və mənasız suallara radio və telefiziya verilişlərində tez-tez təsadüf olunur.

Şübhəsiz ki, suallar (xüsusilə rəsmi yerlərdə, geniş auditoriyalarda, radio və televiziya verilişdərində qoyulan suallar) ölçülüb-biçilməli, onların əhatəli, düşündürücü, məntiqli, maraqlı olmasına ciddi fikir verilməlidir.

Hər hansı bir məsələni araşdırmaq, öyrənmək, müsahibi söhbətə, dialoqa cəlb etmək məqsədilə belə ifadələri işlətmək daha münasib olar: Zəhmət olmazsa, deyin qörüm; Zəhmət olmazsa, - başa salın, Deyə bilməzsiniz ki.... Sizin fikrinizi bilmək olar?; Sizə zəhmət vermək istəyirəm; Sizə bir sual vermək olar? və s. Söhbət dinlədildikdən və ya suala cavab aldıqdan sonra müsahibə razılıq əlaməti olaraq belə ifadələr işlədilə bilər: Danışıьınızdan məmnun oldum, çox saь olun; Sizdən razı qaldım; Təsəkkürümü bildirirəm; Minnətdaram və s.

Söhbət, məlumat, mühazirə və s. müsahibi qənaətləndirmirsə, danışana belə ifadələrlə müraciət etmək olar: Fikriniz aйdın olmadı, xahis edirəm, bir də təkrar edin; Zəhmət olmasa, nümunə göstərin; Bu məsələvə sizin səxsi münasibətiniz necədir?; Siz buna əminsinizmi?; və s.

Suallar xüsusi nəzakət və razılıqla qəbul edilməlidir. Bu, natiqin, müəllimin, suala cavab verən digər şəxsin mimikasında əks olunmalıdır. Verilən suala dərhal münasibət bildirilməlidir: «Sual yerində verilmişdir», «Yaxşı sualdır», «Mən bu sualı gözləyirdim» və s.

Sual bəsit və məsələyə dəxli olmayanda və ya düzgün qurulmadıqda: «Bu nə sualdır?», «Hələ sən onu da bilmirsən?», «Belə də sual olar?», «Vaxtımızı alırsan», və s. kimi ifadələrlə natiq qüsurlu və ya düzgün qoyulmayan suallara müəyyən təshihlər aparmalı, sonra onlara cavab verməlidir. Fikrin istənilən səviyyədə çatıb-çatmamadığını müəyyənləşdirmək məqsədilə belə suallar verilə bilər. «Fikrimi izah elə bildimmi?», «Mənimlə razısanmı?» və s.

CAVABVERMƏ. Иctimai yerlərdə, geniş auditoriyalarda natiqə, çıxış edən digərlərinə ünvanlanan suallar diqqətlə dinlənilməli, sualın müqabilində «Sizi başa düşdüm», «Sualınız mənə aydındır», «Bu çox yaxşı və gərəkli bir sualdır», «Çox yeində verilən bir sualdır» və s. kimi nəzakətli ifadələr işlədilməlidir.. Cavabdan sonra qarşı tərəfin razı qalıb-qalmaması soruşulsa daha yaxşı olar. Bu məqsədlə belə ifadələr işlədilə bilər: «Razı qaldınızmı?», «Cavabım sizi qane etdimi?», «Deyilənlərə etirazınız yoxdur ki?» və s.

Cavab verilərkən bəzən etik normalardan uzaqlaşma halları da olur. Tək-tək olsa da kobud sözlər və ifadələr işlədilir: «Səni başa salmaq çətindir», «Vaxtımı alırsan», «Sən belə şeyləri başa düşməzsən» və s. Verilən sualın əvəzində «Zəhləmi tökmə», «Başımı ağrıtma», «Vaxtımı alma» və s. kimi ifadələri işlədən adamlara, xüsusən müəllim və valideynlərə heç bir halda bəraət qazandırmaq olmaz. Cavab vermək bacaрыğı insanın əsas keyfiyyətlərindən biridir. Cavab verən təkcə bilik və məlumatını deyil, eyni zamanda, öz mədəni səviyyəsini də nümayiş etdirir. Danışan söhbət boyu dinləyicilərin istək və arzularını gözlərindən oxumlı, cavabları səmimiyyətlə qəbul etməli, bu zaman ifrat tərifə və ya məzəmmətə yol verməməlidir. Natiq suallara aydın, lakonik və müvafiq emosional çalarda cavab verməiyi bacarmalıdır. istər böyüklər, istərsə də kiçiklər cavablarda nəzakətli sözlər, ifadələr eşitdikdə, müəyyən ölçüdə nəvaziş hiss etdikdə razı qalır, məmnunluq duyurlar.

Mövzu: