Nizoli oila tushunchasi, uning mezonlari va nizoli oila turlari
Yüklə 321,7 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Er-xotin o‘rtasidagi nizolar. Amalda er va xotin nizolashib, ajralishga ahd
qilganda, ular o‘rtasida farzand bo‘lmasa, FHDYo idoralariga murojaat qiladilar va ularning nikohi bekor qilinadi. Agar o‘rtada farzand bo‘lsa, bu ishni sudlar hal qiladi, lekin aksariyat holatlarda o‘z-o‘zini boshqarish organi bo‘lmish mahalla va undagi yarashtirish komissiyasining a’zolari bo‘lmish faollar bunga aralashadilar, arzimagan sabab bilan ajrimgacha borayotgan yoshlarga jamoatchilik monelik ko‘rsatadi. Chunki milliy mentalitetda farzandni tirik yetim qilib qo‘yish katta gunoh hisoblanadi, shuning uchun azaldan urf bo‘lgan tamoyil borki, yosh oilaning keyingi taqdiriga kattalar aralashadi va oilaviy nizoning sabablari o‘rganilgach, bir qarorga kelinadi. Agar oilaviy nizo yoshlarning, birinchi navbatda, ayolning va farzandlarning salomatligi, "Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842 May 2022 / Volume 3 Issue 5 www.openscience.uz 997 tinchligi va bir-galikda yashashlariga jiddiy xavf solgan hollarda (xiyonat tufayli bir- birini kechirolmaslik, erning tinimsiz al-kogol iste’mol qilishi tufayli ayolni muntazam qiynashi, maishiy zo‘ravonlik, oila byudjetiga erkak ulushining qo‘shilmasligi kabi) jamoatchilik ayolning haq-huquqlarini himoya qiladi va mahallaning o‘zi ayol, uning farzandlari taqdirini belgilash, ularni ijtimoiy himoya qilish maqsadida bu ishga aralashadi. Joylardagi xotin-qizlar faollari oxirgi yillarda aynan shu masalalarda o‘z- o‘zini boshqaruv organlarining odilona faolligini oshirishga alohida e’tibor berib kelmoqda. Psixologik adabiyotlarda ajrimlarning tabiati, bu jarayonga oid qonuniyatlar ilmiy nuqtai nazardan tahlil qilingan bo‘lib, masalan, S.Kraxotvil ajrim jarayonining quyidagi bosqichlarini ajratadi: • bosh ko‘tarish bosqichi: xo‘rlangan va norozi ayol o‘z faolligini oshirib, ajrim sodir bo‘lmasligining oldini olish uchun muayyan sa’y-harakatlarga kirishadi. Lekin barcha ishlarni xavotirlik va hayajon bilan amalga oshirgani sababli ko‘p xatolarga yo‘l qo‘yadi va noma’qul ishlar ham qilib qo‘yishi mumkin; • tushkunlikka tushish bosqichi:ajralishni xohlamagan tomon vaziyatni boshqara olmaganligini tan olib, tushkunlik, depressiya holatiga tushadi va endi o‘zini ham ayblay boshlaydi; • bo‘yinga olish bosqichi:ajralishni xohlamagan tomon endi mavjud holat bilan kelishib, bunday nikohning bo‘lganidan bo‘lmagani ma’qulligi fikriga keladi. Albatta, shuni ta’kidlash joizki, ayrim hollarda ik-kala tomon ongli ravishda, o‘zaro kelishib, bir-birlariga ta’na-dashnom bermaydilar va bunday ajrimlar yuqori-da ko‘rsatilgan bosqichlarsiz sodir bo‘ladi. Demokratik huquqiy davlat, erkin fuqarolik jamiyati qurilayotgan davlatlarda ajrimlar masalasiga ham demokratik tarzda qaraladi, ya’ni ikki tomonning yoki birining manfaatiga mos kelishi inobatga olinib, ajrim sodir etiladi, lekin bunday holatlarda, ayniqsa, yosh bolasi bilan qolgan ona ijtimoiy- psixologik yordamga, jamiyat tomonidan ko‘rsa-tiladigan madadga muhtoj bo‘ladi. Mahalladagi yarashtirish komissiyalarining a’zolari bilan o‘tkazilgan suhbatlardan ma’lum bo‘ldiki, ular aksariyat holatlarda aynan ayollarning manfaatlarini himoya qilish bilan shug‘ullanadi, lekin ayolning aybi va uning oilaviy yumushlarga tayyor emasligi, eri va qarindoshlar bilan to‘g‘ri munosabatlarni o‘rnatishga no‘noqligi tufayli oila ajrim arafasida bo‘lgan sharoitda mahalla maslahatchilari kelin bilan ma’rifiy va tarbiyaviy ishlarni amalga oshiradi. Qaynona- kelin o‘rtasidagi nizolar.Oilaga yangi tush-gan kelinlarning ko‘pchiligi yuzaga ke ladigan ba’zi qiyinchiliklarni osonlik bilan yengib, kelinlik vazifalarini ko‘ngildagiday eplab ketadilar, qaynonalarini ro‘zg‘or tashvishlaridan xalos qiladilar, tezda ularning mehriga sazovor bo‘ladilar. Qaynonalar ham bunday kelinni “qizim” deb bag‘rilariga oladilar, bilmaganini o‘rgatadilar, qiynalganida yordam beradilar, hayotiy yo‘l-yo‘riq ko‘rsatadilar. Ularga uy-ro‘zg‘or ishlarida va bolalar tarbiyasida yaqin ko‘makdoshga "Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842 May 2022 / Volume 3 Issue 5 www.openscience.uz 998 aylanadilar. Biroq hayotda qaynona-kelin orasida turli to‘qnashuvlar ham sodir bo‘lib turadi. Gap qaynona-kelin o‘rtasida borar ekan, shuni aytib o‘tishimiz lozimki, bu masala azal-azaldan odamlarning, insoniyatning atoqli namoyandalarining diqqat- e’tiborida bo‘lib kelgan muammolardan biridir. Jumladan, XIX asrning ikkinchi yarmida yashab ijod etgan sharq mutafakkirlaridan biri Ahmad Donish o‘zining “Navodir ul-vaqoe” ( Nodir voqealar) nomli kitobida qaynona-kelin nizolari haqida yozar ekan shunday deydi: “Qaynona-kelin nizolari bundan oldingi oilalarda ham bo‘lgan, hozir ham bor va bundan keyin ham bo‘ladi. Ular doimo urishaveradilar. Ular nima uchun urishadilar? Chunki ular nima uchun urishayotganlikla-rini o‘zlari ham bilmaydilar. Shuning uchun urishadilar”. Demak, bu o‘rinda qaynona-kelin nizolari, sabablarini aniqlash, ularni bartaraf etish alohida ahamiyatga molik masala ekanligi ko‘rinib turibdi. Bunday kelishmovchiliklarni keltirib chiqaruvchi sabablardan ayrimlarini ko‘rib chiqamiz. 1. Ba’zi qizlarda nikohgacha oilaviy hayotga, qaynonaga, qaynona-kelin munosabatlariga nisbatan salbiy tasavvur shakllangan bo‘ladi. Ayniqsa, yoshlar qaynonani oldindan faqat sal biy qiyofa sifatida tasavvur qiladilar. Keyin esa oila qurib, tasavvuridagi emas, balki hayotdagi qaynona bilan yashay bosh-laydilar. Oqibatda ular o‘z tasavvuridagi qaynonaga xos bo‘lgan kamchilik va illatlarni hayotdagi qaynonadan axtara boshlaydilar. Boriniku topishlari aniq, hatto yo‘g‘ini ham topishga harakat qiladilar. Chunki tasavvurlari ular-ni aldaganini tan olishni istamaydilar. Hayotda kamchiliksiz odam bo‘lgan emas, bo‘lmaydi ham. Ideal qaynona, ideal kelin ham bo‘lishi mumkin emas. Kelinlar o‘zlari tushgan yangi oila a’zolariga ilk taassurot asosida baho berishga oshiqmasliklari lozim. Aks holda, pashshadan fil yasash ham hech gap emas. Kelinlar og‘ir-bosiq, sabr-toqatli bo‘lishlari, iloji boricha o‘zlari tushgan xonadon a’zolarining yaxshi tomonlarini ko‘rishga intilishlari, eri shu xonadon a’zosi ekanligini unutmasligi lozim. Ana shunda bu oila tinch-totuv bo‘ladi. Zotan, kelin bu xonadonga besh kunlik mehmon emas, balki bir umrlik a’zo bo‘lib kelganligini unutmasligi kerak. 2. Qaynona-kelinning dunyoqarashlari va uy-ro‘zg‘or tutishlari orasida kelishmovchilik paydo bo‘ladi va keskinlashadi.Ikki avlodning dunyoqarashi, hayotiy tamoyillari o‘rtasida tafovut bo‘lishi tabiiy holdir. Ammo aksariyat hollarda qaynona- kelinlar ko‘p jihatdan bir-birining aksi bo‘ladilar. Ayrim hollarda esa qaynona-kelin andishani yig‘ishtirib qo‘yib, har birlari o‘z gaplarini o‘tkazishga harakat qiladilar. Bunday kelishmovchiliklarning oldini olish uchun kattalar yoshlarni kiyinishi, soch turmaklashi, yoqtirgan kuy va ashulalarini tinglashi va shu kabi boshqa masalalarda ularni o‘z holiga qo‘yishlari lozim. Yoshlar ham o‘z navbatida iloji boricha ota- onalarini tushunishga intilishlari, ularni g‘ashiga tegadigan noo‘rin qiliq va odatlardan, qaynonaga xush kelmaydigan salbiy “hoy-havaslardan” o‘zlarini tiyishlari kerak. "Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842 May 2022 / Volume 3 Issue 5 www.openscience.uz 999 3. Ba’zi kelinlar kelinlik va onalik vazifalarini bajarishga tayyor bo‘lmaydilar. Shunday kelinlar bo‘ladiki, ular na ovqat pishirishni, na kir yuvishni, na kattalar bilan muomala qilishni biladilar. Kelin kelinligining birinchi kunidanoq hamma narsani kerakligicha bilishi va katta tajribaga ega bo‘lgan qaynonasi darajasida turishi juda qiyin. U darajada bilmasa ham mayli-ya, lekin bilishni istamasa qiyin. Shuning uchun nikohgacha onalar qizlariga osh-ovqat pishirishni, meva-sabzavotlardan qishga sharbat, tuzlama, murabbolar tayyorlashni, uy-joyni saranjon-sarishta tutishni, did bilan mehmon kutishni, tejamkorlikni, oila byudjetini iqtisod qilishni, uy anjomlari, jihozlaridan asrab-avaylab foydalanishni va shu kabi uy-ro‘zg‘or ishlarini o‘rgatishga alohida e’tibor berishlari zarur. Chunki el orasida “qiz birovning xasmi, boshqa oilaga tushishi bor” degan hikmat bor. Shunga qarab qizlarni puxta tayyorlash kerak. 4. Qaynonalar ham kelinlardan hadeb kamchilik va qusur axtarmasdan, uni o‘z farzandiday ko‘rib, bilmaganini sabr-toqat bilan o‘rgatib borishi lozim. Kamchiliklarini yuziga solavermasdan, yaxshi tomonlarini gapirib turishlari kerak. Yaxshi so‘z ham, yomon so‘z ham bir og‘izdan chiqadi. Qaynonalar kelinlarida hosil qilingan ko‘nikma va mala-kalarning o‘z o‘g‘li uchun va kelajakda o‘z nabiralari uchun xizmat qilishini esda tutishlari kerak. 5. Ayrim hollarda qaynona-kelin bolalar tarbiyasi masa-lasida kelisha olmay qoladilar. Ayrim oilalarda bolalar yo bobo-buvilar yoki ota-onalar tomonidan me’yoridan ortiqcha erkalatib yuboriladi. Natijada, ota-onalar bilan bobo-buvilar o‘rtasida “bolaga kim tarbiya berishi kerak” degan masalada kelishmovchilik kelib chiqadi. Aslida ular ham, bular ham bolalarni kelajakda yaxshi kishilar bo‘lib yetishishini istaydilar, tanlagan yo‘llari esa turlicha, biroq ular bir bitimga kelib olishmasa bola tarbiyasining holiga voy deyavering. Buning uchun ular boladan xoli joyda bir murosaga, yakdil qarorga kelib olishlari lozim. Ana shunda bobo-buvilar ham, ota-onalar ham ahillik bilan bola tarbiyasi borasida o‘zaro mos chora-tarbirlarni belgilab olishlari lozim. Bunda bola qanday muhit va shart-sharoitda, davrda o‘sayotga-nini, mijozi turini hisobga olish zarur. 6. Ba’zan katta xonadonda ovsinlar qaynona iltifotini qozonish yo‘lida bir- birilaridan rashk qilishlari aso-sida kelishmovchiliklar kelib chiqadi. Oilada ikki va undan ortiq kelin bo‘lsa, qaynona ular-ning hammasiga bir xilda qaray olmasligi tabiiy holdir. Kelinlardan birontasi qaynonaning didiga yaqinroq, ba’zisi uzoqroq bo‘ladi. Ayollar o‘ta ruhiy sezgirliklari tufayli buni tezda sezadilar. Natijada “o‘gay” kelin bilan qaynona o‘rtasida kelishmovchilik boshlanadi. Bunday holning oldini olish va ovsinlar orasiga sovuqchilik tushirmaslik uchun qaynona o‘z kelinlariga mumkin qadar bir xilda munosabatda bo‘lishi (ammo bu yerda har bir kelinning muomalasi, munosabatini, qaynonaga bo‘lgan mehrini hisobga olish inkor etilmaydi), rashk qilishlariga imkon yaratib qo‘yishdan ehtiyot bo‘lishlari kerak. Bu o‘rinda shaxsan kelinlardan ham aql-idrok, mulohazalilik va sabr-toqat talab qilinadi. "Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842 May 2022 / Volume 3 Issue 5 www.openscience.uz 1000 7. Ba’zi hollarda qaynona kelinning yosh xususiyatlarini, qiziqishini, orzu- havaslarini, ishlashi yoki o‘qishini hisobga olmaydi. Qaynonalar orasida umr bo‘yi uy bekasi bo‘lganlari ham bor. Ular ishlash bilan uy-ro‘zg‘or ishlarini baravar olib borishni o‘z boshidan o‘tkazmagan. Ana shunday qaynonalar yoshligida o‘zlarini risoladagiday kelin bo‘lganman deb bi-ladilar, qaynota-qaynonalarini qanday izzat qilganliklarini “ularning soyalariga ko‘rpacha solganlarini” (rost-mi-yolg‘onmi, baribir) tez-tez eslashni yaxshi ko‘radilar va kelinlarining ham “o‘zlariday” bo‘lishini istaydilar. Ba’zan esa buni o‘g‘li orqali ochiqdan-ochiq talab qiladilar. Kelinlarining bunga imkoni bormi, yo‘qmi, o‘ylab ham ko‘rmaydilar. Bunday qaynonalar “ehtiyojini” qondirish imkoniyatiga ega bo‘lmagan kelinlar ularning g‘azabiga uchraydilar. Kelini haqida bo‘lar-bo‘lmas gaplarni o‘g‘illa- rining qulog‘iga quyadilar. “O‘g‘limga aytib seni qo‘ydirib yubormasam, yurgan ekanman”, deya do‘q-po‘pisa qiladilar. Ba’zi hollarda maqsadlariga erishadilar ham. Bunday qaynonalar o‘g‘illari, nabiralari baxtidan ko‘ra o‘z huzur-halovatlarini ko‘proq o‘ylaydilar. Buning oldini olish uchun o‘g‘ildan g‘oyat uddaburonlik talab qilinadi. 8. Ayrim kelinlarning yangi oilaga moslashishi qiyin bo‘ladi, oqibatda, qaynona- kelin orasida kelishmovchilik-lar kelib chiqadi. Har bir oilaning o‘ziga xos muhiti, qonun-qoidalari, an’analari, atrofda yuz berayotgan voqea-hodisalarga beradigan baho mezonlari, hatto faqat shu xonadon a’zolari tushunadigan, shartli ravishda qabul qilingan so‘z, ibora-lari bo‘ladi. Yangi tushgan kelin o‘zi bilan o‘z tug‘ilib o‘sgan uyining muhitini, odat-ko‘nikmalarini ham olib keladi. Shuning uchun ham ayrim hollarda kelin bilan qaynonaning oilaviy muhitlari mos kelmay qoladi. Yüklə 321,7 Kb. Dostları ilə paylaş:
|