Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogikauniversiteti pedagogika va psixologiya fakulteti

Deviant xulq-atvor psixologiyasi- turli me'yorlardan chetlanishning paydo bo‘lishi, shakllanishi, dinamikasi va natijalari mexanizmlarini, shuningdek ularni tuzatish va davolash usullari va usullarini o‘rganadigan ilmiy bilimlarning fanlararo yo‘nalishi.
Xulq og’ishishga ta’sir etuvchi omillar:
Oilaviy muhit. Bolaning tug‘ilib tarbiyalanayotgan uyida oilaning ijtimoiy-iqtisodiy holati, ota-ona munosabatlarining qoniqarli emasligi, ularning ruhiy yoki axloqiy nosog‘lom bo‘lishi, ajrim holatlari, bolaning xatti-harakatlari ustidan nazoratning yo‘qligi deviant xatti-harakatlarga duchor qiladi.
Biologik omillar. Bunga psixopat (irsiy antisotsial xatti-harakatlar), miya shikastlanishi kabi genetik omillar kiradi. Diqqat yetishmasligi giperaktivligi buzilishi (DEHB) - bu diqqat muammolarining mavjudligi bilan tavsiflanadigan, xulq-atvori rivojlanishining neyron kasalligi bo‘lib, deviat xulq-atvorga sabab bo‘luvchi faktorlardan biridir.
Ommaviy axborot vositalarining ta’siri. Yomon teledasturlar, axloqsiz jurnallar, shuningdek, pornografik filmlar va materiallarga ta’sir qilish o‘quvchilarni axloqsiz xatti-harakatlarga jalb qiladi. Kento (2015) kuzatganidek, ommaviy axborot vositalarining ta’siri bolalarning ijobiy taassurotlariga qaraganda, ularning xarakterini rivojlantirishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Talabalar yoki o‘quvchilar yaxshi shaxsiy, kasbiy, ta’lim va ijtimoiy talablarga moslasha olmaydilar.
Tengdoshlarning bosimi. Bu shaxs o‘zini o‘zi tanigan guruhni anglatadi. Tengdoshlarning bosimi ko‘pchilik o‘quvchilarning guruh me’yorlariga mos kelishi uchun odamning o‘z munosabatini, qadriyatlarini yoki xulq-atvorini o‘zgartirishga undashda tengdoshlar guruhining ta’sirini bildiradi va tengdoshlarining ta’siri tufayli nojo‘ya harakatlarni amalga oshirish bilan tavsiflanadi.
Deviant xulqqa moyillik quyidagi belgilar bilan tavsiflanadi:

• 
  shaxsiy yoki maktab muammolari bilan bog‘liq doimiy qo‘rquv va negativ hissiyotlar;
  
• 
  agressiya;
  
• 
  kayfiyatning ko‘pincha noxush bo‘lishi yoki depressiya;
  
• 
  darslarni sifatli o‘zlashtirishdagi layoqatsizlik;
  
• 
  oila a’zolari, tengdoshlari, shuningdek, ustozlari bilan qoniqarli va erkin o‘zaro munosabatlarni o‘rnata olmaslik;
  
• 
  o‘z imkoniyatlariga adekvat baho berolmaslik.
  

Ma’lumki, sotsiologiyaning fan bo‘lib shakllanishida ijtimoiy patologiya omiliga e’tibor qaratilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada E.Dyurkgeymning to‘rtta asari chop etilgan bo‘lib, shulardan biri «O‘z joniga qasd qilish» (1897) kitobi deviantlik muammosiga bag‘ishlangan edi.Asotsiologiyasida muhim o‘rin tutuvchi ta’limotlardan biri E.Saterlendning differensial aloqalar ta’limotidir. Bunga ko‘ra, har qanday xulq-atvor, shu jumladan, deviant xulq-atvor ham o‘rganiladi, ya’ni mavjud jamiyat a’zolari tomonidan mazkur xulq-atvor boshqalarga o‘rgatiladi. Deviant xulq-atvor muammolarini tahlil qilishda R.Merton ishlab chikkan ta’limot sotsiologiyada yetakchi o‘rin tutadi. E.Dyurkgeymning anomiya g‘oyasini rivojlantirib, Merton deviant xulq-atvorga quyidagicha ta’rif beradi: «Deviant xulq-atvor jamiyatda e’lon qilingan qadriyatlar va rasmiy xulq-atvor standartlari bilan aholi xulq-atvor motivlari hamda mavjud imkoniyatlarining bir-biriga mos kelmay qolishi natijasidir».