Nizomiy nomidagi

2-jadval 
Har xil mashqlarni bajarishda energiya sarflanishini shiddati (adabiyotlar 
ma’lumotlari umumlashtirilgan) 
Mashqlar 
Bajarish shartlari 
Energiya 
sarfi 
kkal.daq. 
Qarshiliksiz 
yurish 
Sport 
kiyimida 
gorizontal 
bo’yicha 
tezlik, km.
-1
-2 
4 
7 
1,2 
2,1 
5,4 
Tog’ga chiqish 
16 aylanib chiqish 
tezlik 11,5 m.d.
-1
8,3 
Stadion 
bo’ylab 
yugurish 
Tezlik km.soat
-1
9 
12 
16 
Batba yugurish 
Tezlik12-13 km.
-
1
17,7 
Velosipedda 
yurish 
Tezlik km.soat
-1
25 
35 
Suzish 
- 
11,0 
Sport o’yinlari 
- 
10-15 
Yuklamani shiddatini rejalashtirishda mashq bajarish shiddati, energiya sarf 
qilish kengligi o’rtasida to’g’ridan-to’g’ri proportsional bog’liqlik yo’qligini 
hisobga olish kerak (1-chizma). 

---

12 
5 
4
3 
2 
1 
0 5,2 6,1 6,2 7,7 9,1 10,0 
tezlik, m.s.
-1
1-chizma.
Energiya sarflanishini, yugurish tezligiga bog’liqligi. 
Masalan: tsiklik mashqlarda harakat tezligi 70-80% shaxsiy maksimumda 
energiya bilan ta’minlash tezlikni chiziqli turiga bog’liq. 
Harakat sifatlarini rivojlanishini ta’minlash uchun trenirovkaning shiddatini 
ta’siri, aniqlangan kenglikda katta bo’lishi shart. 
Mashqlarni bajarishdagi shiddati, vazniga nisbatan predmetning og’irligi, 
shuningdek yuklamaning umumiy hajmida katta tezlik yoki og’irlikda 
bajariladigan mashqlarning soni, mashg’ulotning «motor zichligi» intensivlik 
o’lchovi bo’lib xizmat qiladi. 
Jismoniy tarbiya jarayonida harakat faoliyatining murakkabligi bilan bir 
qatorda, jismoniy yuklamaning hamma tarkibiy qismlari ham ortib borishi lozim. 
Ko’proq kuch, tezlik va chidamlilik kabi jismoniy sifatlarni rivojlantirishning 
qonuniyatlari shuni taqozo etadi. 
N.N.Yakovlevning ta’kidlashicha, jismoniy mashqlar ta’sirida organizmda 
yuz beradigan ijobiy o’zgarishlar darajasi yuklamaning hajmi va shiddatiga 
proportsional ekanligi juda muhim hisoblanadi. Yuklama qancha shiddatli bo’lsa, 
tiklanish va «o’rta tiklanish» jarayonlari shuncha kuchli bo’ladi.
Sport turlarida shiddatning 5 ta darajasi farqlanadi 
1966 yildan Hebbunger aniqlashicha, shaxsiy maksimumdan 30% kam 
statistik mashqlar kuchni o’sishiga olib kelmaydi.