Nókis 2022 Jádid ádebiyatı wákilleriniń dóretiwshiligi

1.1.XIX ásir aqırı XX ásir baslarında Túrkistan úlkesinde tálim hám tárbiya
XIX ásirdiń ortalarında Turkistan úlkesinde baslanǵısh maǵlıwmat beretuǵın mektep hám de orta hám joqarı diniy tálim beretuǵın medreseler bar edi. Mekteplerdiń kópshiligi, sonday-aq, awıl mektepleriniń kóbisi diniy tálim beretuǵın eń ápiwayı baslanǵısh mektepler edi. Bul mektepte machitlerdiń imamlari, sawatlı adam mollalar sabaq berer edi. Bunday mekteplerde oqıtıw eń ápiwayı diniy wazıypalardı úyretiw menen, yaǵnıy arab tilinde jazılǵan Qurandı oqıwdı úyretiw, hár bir musılman ushın zárúr bolǵan tiykarǵı wazıypalardı bildiriw menen sheklener edi.
Qala mekteplerinde diniy tálimnen tısqarı, ulıwma tálim elementleri - jazıw hám esaplaw jolları uyretiler edi.Qala mekteplerinde oqıwshılar sanı 20 -30 ǵa awıllıq jerlerde bolsa 10 -15 ke jeter edi. Oqıwǵa 6 jastan qabıl etilip, ózlestiriwge qaray 17-18 jaslarına shekem dawam eter edi. Mektepte aldın «Áptúyek», keyin «Quran» yad alinar, keyin «CHor kitap»qa ótiler edi.
XIX ásir aqırı — XX ásir baslarında ilim-pán tarawında úlken tabıslarǵa erisildi. Bul jetiskenliklerge erisiwde jadidlerdiń ornı úlken boldı.
Olar tárbiyalıq maqsetlerde tariyx tarawındaǵı izertlewlerdi rawajlandıra basladı. Jadidler tariyxtı xanlar, sultanlar hám ámirler almasıwı sı-patında súwretlew ornına xalıq tariyxtıń haqıyqıy jaratıwshısı ekenligin oqıwshılarǵa tanıstıra basladı.Tariyxshı hám jurnalist Molla Alım Maxdum hajı «Tarixi Turkistan» («Túrkstan tariyxı») shıǵarmasın jazdı. Bul shıǵarma ózbek tilinde baspadan shıqtı. Onda áyyemgi dáwirden tap Túrkstannıń XX ásir baslarına shekem bolǵan waqıyalarınıń -jılnaması bayan etilgen edi. Bul kitap ózbek tilindegi dáslepki tariyxıy shıǵarma sıpatında húrmetke iye boldı.
Jadidler Túrkstanda sawatlı hám bilimli adamlardı tárbiyalawda tariyx pániniń áhmiyetin joqarı bahalar edi. Maxmudxoja Behbudiy Túrkstannıń barlıq xalqına «házirgi dúnyada jasaw, zıyalı, kámil hám ádil» bolıw ushın óz watanı tariyxın úyreniwge shaqırıw menen múrájáát etti. Bul dáwirdiń jáne bir iri tariyxshı alımı Muhammed Salıh edi. Ol 25 -jıllıq izleniwlerinen keyin «Tarixi jadidai Toshkent» (Tashkenttiń jańa tariyxı) shıǵarmasın jazǵan. Shıǵarma Tashkent qalasınıń XIX ásirdegi kelbetiniń tolıq kórsetilgenligi menen bahalı.