Noaniqlik va tavakkalchilik Abduraxmonov Shahzodxo'ja

Noaniqlik va tavakkalchilik

Abduraxmonov Shahzodxo'ja

Noaniqlik va tavakkalchilik, ularda qaror qabul

qilish metodologiyasi
Boshqaruv faoliyati amaliyotida qaror qabul qilishda(QQQ) ayrim holatlarda kutilmagan holatlar paydo bolib, ular tezkor va noordinar harakatlarni taqazo eta-
di va bu harakatlar malum bir noaniqlik va xavf (risk) bilan nomoyon boladi.
Shunday vaziyatlar va u bilan bogliq bolgan risklar oshkor va oshkormas xarakterda bolib, ular kelib tushayotgan malumotlarga bogliq boladi. Bunday holatlarda

Muammo yechimlaridan (alternativa) eng maqbul yechimni (eng yaxshi, optimal) tanlashda yechim tanloviga va sifatiga tasir korsatuvchi tashqi holatlarni inobatga olish kerak boladi.

Quyida bu sharoitlarda QQQ jaryoni bilan qisqacha tanishib otamiz.
Mutloq noaniqlik sharoiti


Bu sharoitda mumkin bo‘lmagan tashqi holatlar aniq bo‘lmaganligi sababli, alternativalarni baholab bo‘lmadi. Shu sababli mutloq noaniqlikdan noaniqlik sha-
roitiga o‘tish kerak bo‘ladi, ya’ni barcha mumkin bo‘lgan tashqi holatlarni aniqlash
va alternativalarni tashqi holatlarga mos baholash darkor bo‘ladi.
Noaniqlik sharoiti
Tashqi sharoitning ehtimolini ob’ektiv baholash imkoniyati yo‘qligi sababli
bunday sharoitda QQQ (tanlov amalga oshirish) qaror qabul qiluvchi shaxsning
(QQQSh) qarashlari va sub’ektiv bahosiga asoslangan bo‘ladi. Sub’ektiv baho o‘z
navbatida shaxsning tajribasi, intuitsiyasi va rahbarlik tajribasiga asoslana-
di.
Noaniqlik sharoitida oxirgi qarorni qabul qilish rahbar qo‘lida bo‘lib, rah-
bar muammo yechimini izlashda jamoa bilan, ekspertchilar va boshqa mutaxassislar
bilan muhokamalar o‘tkazishi mumkin. Bunda rahbarning mummoni yechishda qanday evristik usullarni qo‘llay bilishiga ham bog‘liq bo‘ladi. Noaniqlik sharoiti ko‘p hollarda tez o‘zgaruvchi holatlar, ya’ni ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ko‘p vaqt
talab qiladigan sohalarda uchrab turadi.
Noaniqlik paydo bo‘lishiga sabablar:
• Vaziyatdagi element va ob’ektlar sonining ko‘pligi;
• Texnik, ijtimoiy va boshqa sabablarga ko‘ra ma’lumot cheklanganligi yoki
noto‘g‘riligi;
• Aniqlik uchun ma’lumotning juda qimmatligi;
• QQQShning kasbiy tajriba va mahorati kamligi;
• QQQda cheklanishlar mavjudligi, masalan, vaqt tanqisligi;
• Jarayonga tashqi vaziyat yoki raqobatdoshning hatti-harakati ta’siri.
Demak, noaniqliklikni bartaraf etish uchun
• Bor ma’lumotni chuqurroq taxlil etish;
• To‘liqroq tahlil uchun yetishmayotgan ma’lumotni qo‘lga kiritish kerak.
Noaniqlikdan tavakkalchilik sharoitiga o‘tish
Ayrim hollarda masala noaniqlik darajasini kamaytirib, tavakkal sharoi-
tiga keltirish bilan yechiladi. Bunga quyidagi savollarga javob izlash bilan eri-
shiladi:
• Mavjud noaniqlik darajasi qanchalik katta?
• Noaniqlik darajasini kamaytirish uchun nima qilsa bo‘ladi?
• Noaniqlik darajasini kamaytirish xarajatlari qanday?
Tavakkalchilik sharoiti
Tavakkal sharoitida mumkin bo‘lgan tashqi holatlarning ehtimolini baholash
mumkin bo‘lib, QQQShning tashqi holatlarini qay darajada aniq va to‘g‘ri baho-
lay bilishga bog‘liq bo‘ladi. Faqat hisob natijalargina emas, balki QQQShning
tajribasi, intuitsiyasi va rahbarlik tajribasiga asoslanish kerak.
Tavakkal klassifikatsiyasi
Tavakkal ko‘rinishlarining soni va turi ko‘p bo‘lib, ularni quyida keltirilgan
jadvaldagi kabi turkumlarga ajratish mumkin: