Noorganik moddalar

(
1
)
(
2
)
(3)
386

---

9.2. BARIY XLORID
Bariy t u z l a r i n i n g i c h i d a n s a n o a t a h a m i y a t i g a e g a b o ‘lgan bi rik- 
m a xl orid h i s o b l a n a d i . Bariy xlorid q i s h l oq x o ‘j al igida za harl i m o d d a
si fat ida z a r a r k u n a n d a l a r g a qar shi k u r a s h d a , m i n e r a l t u z l a r ol is hd a,
k er a mi k a s a n o a t i d a va b o s h q a t a r m o q l a r d a q o ‘llaniladi. Bariy xloridga 
ikki m o l e k u l a suv b i l an kr i st al lani b B a C l 2 - 2 H 20 rangsiz r o m b i k
pl a s t i n a s h a k l i d a b o ‘ladi. Erish nuqt asi B a C l 2 — 962°s. Bariy xlorid- 
ni ng t o ‘y i n g a n e r it m a s i O's d a 24, 0 % va 1 00 °C d a 3 7 % C 1 2 ga ega 
b o ‘ladi.
Bariy t u z l a r i n i n g i shlab c h i q a r i s h d a x o m a s h y o sifati da tabi at dagi
b a r i t d a n — B a S 0 4 f oyda l a ni la di. Bar i tdan bariy t uzl ar ini olish u c h u n
avvalo barit barit sulfidiga qayt a ishlash kerak. Bariy sulfididan bos hqa 
bar iy t u z l a r i d a n h a m olish m u m k i n .
Bariy sulfidi b ar i t ni k o ‘m i r b i lan q a y t a r i s h usuli b i l a n olinadi.
B a S 0 4 + 2 C = BaS + 2 C 0 2 - q
(1)
J a r a y o n 1000°C a t r o f i d a ket gani sababli C O , k o ‘m i r b i lan r e a k ­
s iyaga kirishadi:
C 0 2 + С = 2 C O
(2)
S h u n i n g u c h u n b a r i t n i n g q a yt a r i sh j a r a y o n i t e m p e r a t u r a 9 0 0 — 
1000°C a t r o f i d a b o ‘lgani sababli quyi dagi r e ak s i y a b o ‘y i c h a ket adi:
B a S 0 4 + 4 C = BaS + 4 C 0 2 - q.
J a r a y o n n i n g b o s h l a n i s h i d a t e m p e r a t u r a p a s t r o q b o ‘lgani sababli,
j a r a y o n (1) r e ak si ya b o ‘y i c h a h a m ket ishi m u m k i n .
Barit b o ‘l a k c h a l a r i n i n g o ‘l c h a m i 0 , 2 —0,3 m m b o ‘l g an c h a m a y ­
d a l a n a d i .
K o ‘m i r 2 — 3 m m b o ‘l g u nc h a m a y d a l a n ib , ma x su s ar alashtirgichga 
yu bo ri l ad i v a ba r it b i lan 
aral asht iri la di . O l i n g a n
a r a l a s h m a (shixta)
m e x a n i z m l a r i y o r d a m i d a
a y l a n u v c h i q u v u r s i m o n
p e c h g a yubori ladi .
P e c h 5—6° n is ha b joy la s hg an b o ‘lib, 1 m i n u t d a 5 m a r t a g a c h a a y l a n a ­
di. P e c h n i n g u zunl igi 40 m , d = 1,5—2 m.
A r a l a s h m a 1000°C t e m p e r a t u r a d a r e ak si on z o n a s i d a 1,5—2 soat 
vaqt o ‘t ga c h deya r l i q ay t a r i sh j a r a y o n i t o ‘x t aydi . P e c h d a n c h i q q a n
q ot i s h m a , sov it g i ch d an o ‘tib soviydi. Sovigan q o t i s h m a n i n g t arkibida 
6 5 —75% BaS va 15—20% B a S 0 3, V a S 0 3, B a S i 0 3 va k o ‘m i r b o ‘ladi.
B a r i y s u l f i d i n a m h a v p d a p a r c h a l a n i s h i , B a S 0 4 + 2 C 0 2 + 
+ H 20 = B a C 0 3 + H 2S, q u r u q ha v o da oksidlanishi m u m k i n . S hu ning 
u c h u n q o t i s h m a n i t e z d a y o g ‘o c h b o c h k a l a r g a sol ish lozi m.
387

---

Bariy xl or i d ni bar iy su l f i dd an turli u s ul l ar b i lan ol ish m u m k i n .
S h u l a r d a n s a n o a t m i q y o s id a t a r q a l g a n l a r d a n ikki usulini k o ‘rsatish 
m u m k i n .
1. T u z kislotasi usuli
2. Xlorkalsi y usuli.