Noorganik moddalar

/ — tabiiy gaz ko m presso ri; 
2 —
o l o v l i isitgich; 
3
—
gidridlash reaktori; 
4 —
yu tgich ; 5 — d u dburon yutu vchi; 
6
, 7, 9, 
W —
m o s ravishda tabiiy gaz, o z iq la n tir u v c h i suv, b u g ‘- h a v o va b u g 1-g a z aralas hmalari is itgich lari; 
8 —
bug'ni o ‘ta qiz dirgic hi;
I ! —
reaksion quvurlar; 
1 2 —
quvurli o ' c h o q ;
1 3 —
ik kinchi b o sq ich m etan konvertori; 
14, 1 6 —
b u g
1
qozonla ri; 
15, 17 —
b irin ch i va ikkinchi b o sq ich u gle rod m o n o o k s i d i konvertorlari; 
18 
—
issiqlik a lm a sh tir g ic h ; 
19 
—
markazdan q o c h m a havo
kom pressori.

---

O l t i n g u g u r t l i b i r i k m a l a r d a n t o z a l a n g a n k o n v c r t i r l a n g a n g az ga
b u g ‘:gaz ni sbat i 3,7:1 ga y e t g u n c h a suv b u g ‘i q o ‘shi ladi va hosil 
qilingan b u g ‘- ga z ar al as hma s i r adiatsion va k o nv e k s i o n k am e r a l a r d a n
iborat quvurli o ‘c h o q
{12)
ga yuboril adi. R a d i a t s i o n k a m e r a d a m e t a n
konversiyasi katal iza t or i b i lan t o' ld i ri lg a n q u v u r l a r va tabiiy gaz yoki 
b o s h q a y o n u v c h i gaz y o n d i r g i c h l a r j o y l a sh g a n d i r .
Y o n d i r g i c h d a hosil b o ‘lgan t u t u n l i ga z la r kat al i za to rl i q uv u r l a r n i
isitadi, s o ‘ng esa bu t u t u n l i g a z l a r n i n g issiql igi dan b u g ‘- g a z
{10)
va 
b u g ‘- h a v o
{9)
a r a l a s h m a s i i sitgichlari, yu q or i b o s i ml i o z i q l a n t i r u v ­
chi suvni ( 7 ) va y o q il g‘i g az isitgichlari 6 j o y l a s h g a n konveks iya 
ka me r as i d a q o ‘s h i m c h a foydalaniladi va d u d b u r o n yutuvchi ( 5 ) orqali 
a t m o s f e r a havos iga t as hl ab y ubor i ladi .
Ko nv e k s i y a k a m e r a s i n i n g b u g ‘-gazli isitgichi 
{10)
d a b u g ‘- ga z 
a r a l a s h m a s i 643 К — 673 К d a n 798 К g a c h a isitiladi, s o ‘n g ra 3,7 
M P a b o s i m ostida k at al iza tor bilan t o ‘ldirilgan, parallel ul an g an kat ta 
s o nd a g i q u v u r l a r g a q a r ab h a r a k a t qiladi. Bu v a q t d a hosil boMgan 
gaz a r a l a s h m a s i t e m p e r a t u r a s i r e aks ion isitishi h i sobi ga q u v u r d a n
c h i q i s h d a 1098 К g a c h a o r t a d i , m e t a n m i q d o r i esa a k s i n c h a r e a k ­
siya hi sobi ga 9 — 10% g a c h a k a m a y a d i . K o n v e r s i y a j a r a y o n i i kkinchi 
b o s q i c h m e t a n k o n v e r t o r i 13 d a n i h o y a s i g a y e t a d i . M a r k a z d a n
q o c h m a k o m p r e s s o r
{19)
h av o n i 3,6 M P a b o s i m g a c h a si qadi, s o ‘ng 
esa b u n g a suv b u g ‘ i : h a v o = 0,1:1 ni sbatga e r i s h g u n c h a suv b u g ‘i 
q o ‘shiladi v a b u g ‘- h a v o a r a l a s h m a s i o ‘c h o q n i n g k o n v e k t i v q i s m i d a
753 К — 758 К g a c h a qizitiladi. I k k i nc h i b o s q i c h m e t a n k o n ve r to r i
{ / 3 )
ning a r a l a s h t i r g i c h d a n i bor at yuqori gi q i s m i ga m e t a n n i a ma l i y 
t o ‘liq k onver siya s ini t a ’m i n l a s h u c h u n va o x i r o q i b a t s t e x i om e t r i k
a z o t o v o d o r o d a r a l a s h m as i ni olish u c h u n z a r u r n i s b a t d a a l o h i d a - a l o -
hi da o q i m bilan b u g ‘-gaz va b u g ‘- h a v o ar al ashmal ar i beriladi. Dastlab 
k o n v c r t i r l a n g a n g az tarki bi dagi b ir q i s m v o d o r o d , m e t a n va ugl erod 
m o n o o k s i d i b i l an h a v o d a g i k i s l o r o d n i n g o k s i d l a n i s h e k z o t e r m i k
j a r a y on l a r i k et adi va n at i j a d a k o n v er t o r d a g i t e m p e r a t u r a b i rd a n i ga
or t ib k e t ad i , s o ‘ngra esa k a t a l i z a t o r i sh t i r o k i da m e t a n n i n g suv b u g ‘i 
bilan e n d o t e r m i k j a r a y o n i ketadi .
K o n v c r t i r l a n g a n g a z n i n g k o n v e r t o r
{13)
d a n c h i qi s hd ag i t e m p e ­
raturasi 1253 К — 1273 К g a c h a y et adi ; k o n v c r t i r l a n g a n g a z tarkibi 
esa ( q u r u q g a z h i sobi da, h aj mi y % larda) o ‘r t a c h a q u yi d ag i ch a b o ‘li- 
shi m u m k i n : v o d o r o d — 57,6; ug l er o d m o n o o k s i d i — 11,2; k o n ve r -
tirlangan ga z tarkibidagi b u g 1 miqdor i b u g ‘:gaz = 0.7:1 nisbatga to' g' r i 
keladi.
10,5 
M P a bosimli b u g 1 ishlab c h i q ar a d i g an parallel ul an g an ikkita 
( 4 . 5 - r a s m d a bi ttasi k o ‘r s ati lgan) b u g 1 q o z o n l a r i
{14)
d a k o n v e r -
t i r l a n ga n g a z 693 К g a c h a sovitiladi va 1500 s o a r 1 h a j m i y t ezl ikda
156

---

b i r i n ch i b o s q i c h u g l e r o d m o n o o k s i d i k o nv e r t o r i
( 15)
ga yubori ladi . 
Bu a p p a r a t d a es a o ‘rta t e m p e r a t u r a l i t e m i r - x r o m k a t a l i z a t o r i d a
u g le r o d m o n o o k s i d i n i n g asosiy q i s mi ni v o d o r o d v a u g le r o d dioksidi 
hosil qilish e k z o t e r m i k konversiyasi ketadi. J a r a y o n n i n g issiqligi hi so ­
biga g a z n i n g t e m p e r a t u r a s i 718 К g a c h a o r t a d i , u g l e r o d m o n o o k s i ­
di k ons ent ra ts iya si esa 3, 6% g a c h a k a maya di . S o ‘ng bo si m 10,5 M P a
b o ' l g a n b u g 6 ishl ab c h i q a r a d i g a n b u g 6 q o z o n i
( 16)
d a va issiqlik 
a l m a s h t i r g i c h
( 18)
d a b u g ‘- ga z a r a l as h m a s i m o s r a vis hda 613 К va 
4 9 8 К g a c h a sovitil adi. 498 К t e m p e r a t u r a d a va 2400 s o a r 1 h a j mi y 
t ezlikda b u g ‘- ga z ar alashmasi faol, past t emp er at ur a l i katalizator bilan 
t o ‘l dirilgan i k k i n c h i b o sq i c h ugl er od m o n o o k s i d i k o nv er t o r i
( 17)
ga o 6tadi ; u y e r d a k on ve r s i ya j a r a y o n i ketib, ug lr od m o n o o k s i d i ­
n i n g m i q d o r i 0 , 5 —0 , 6 % g a c h a k a ma y a d i .
Past t e m p e r a t u r a l i k a t a l i z a t o r z a h a r l a r bil an o s o n z a ha r l a n i s h i
m u m k i n ; a m m o b u k a t a l i z a t o r ugl er od m o n o o k s i d i konv er si ya si da
muvaff aqiyatli t ar z da q o ‘llanilishi m u m k i n , c h u n k i tabiiy gaz k o n v e r ­
siya j a r a y o n i d a n avval ol tingugur t b i ri kma l ar i da n t oz al anadi . K o n v e r ­
siya j a r a y o n i d a n s o ‘ng g a z n i n g tarkibi ( h a j m i y % l ar da ) o ‘r t a c h a
q u y i d a g i c h a b o ‘ladi: v o d o r o d — 61, 7; u gl e r o d m o n o o k s i d i — 0, 50; 
u gl e r o d d i o ks idi — 17,4; az ot + a r go n — 20, 1; m e t a n — 0, 3; gaz 
t e m p e r a t u r a s i 528 K; b u g 6- g a z nisbati b u g 6 : g a z = 0,4:1.
K o n v c r t i r l a n g a n gaz ga k o n d e n s a t p u r k a l a d i , n a t i j a d a u n i n g t e m ­
p e r at u r a s i 4 4 8 К g a c h a p a s ayadi . S o ‘ng k o n v c r t i r l a n g a n gaz issiqligi 
k o n v c r t i r l a n g a n gaz ni ug l er o d d i o k s i d i d a n m o n o c t a n o l a m i n l i t o z a -
lash r e g e n e r a t o r i n i n g q a y n a t g i c h i d a n f o y d a la n i l a d i va k ey i n c h a l i k 
k o n v c r t i r l a n g a n g a z ug l er o d d i o k s i d i d a n t o z a l a s h g a yubori ladi .
U g l e v o d o r o d l i ga z la rn i ikki b o sqi chl i b u g ‘li va b u g 6- h a v o l i k a t a ­
litik kon v er si ya la ri va bo s i m o s ti da ug l er o d m o n o o k s i d i kon ve r si ya - 
lari si nt et i k a m m i a k ishlab c h i q a r i s h e n e r g o t e x n o l o g i k tasvirining 
b i r i n c h i b os qi ch i di r .
M e t a n , u g l e r o d m o n o o k s i d i , m e t a n l a s h t i r i s h va a m m i a k sintezi 
issiqliklari y u q o r i b o si m d a gi suvni qi zdi ri sh va b os i mi 10,6 M P a
b o ‘lgan o ‘t a qi zi gan b u g ‘ni olish u c h u n foydalaniladi. Bu b u g 6, b u g ‘li 
t u r b i n a l a r g a b o r i b , a m m i a k ishlab c h i q a r i s h i n i n g k o m p r e s s o r l a r i va 
asosiy na s os l a r in i h a r a k a t g a kelt iradi h a m d a t e x n o l o g i k m a q s a d l a r
u c h u n h a m f oyda la ni la di. A m m i a k ishlab c h i q ar i sh i ni b u n d a y tashkil 
etilish e l e k t r e ne rgi yasi i s t e’m ol i n i k am ay t i r a d i .
A g r e g a t n i n g asosi y j i hoz i quvurli o ‘c h o q h i so b la n a d i . U met al l 
s i nc hl i, t o ‘g 6ri b u r c h a k l i ikki k am er a l i o ‘c h o q b o ‘lib, i c h i d a n yuqori 
sifatli o ‘t ga c h i d a m l i g ‘i s h t l a r b il an q o p l a n g a n . Q u v u r l i o ‘c h o q
r a d ia t si ya k a m e r a s i ( 4 . 6 - r a s m ) va k o n ve ks i ya k a m e r a s i d a n iborat
157

---