Noorganik moddalar

4 . S U L F A T K IS L O T A I S H L A B C H I Q A R I S H N I N G
K O N T A K T U S U L I
4 .1 . O L T IN G U G U R T T O ‘RT O K S I D I N IN G O K S ID L A N IS H I.
O K S ID L A N IS H JARAYONINING NAZARIY ASOSLARI
S 0 2 oksidlanish reaksiyasi muvozanati. 
H a r b ir k im y o v iy t e x n o -
logik j a r a y o n u c h u n m u v o z a n a t h o la tig a n a z a r iy j i h a t d a n m a k s im a l 
y a q in la n is h s h a ro iti, s o 'n g r a k in e tik a s h a r o iti a n iq la n a d i. Bu e sa m u ­
v o za n at h o la tig a te z y a q inlashishni t a ’m in la y d i. Y u q o rid a a y tilg an d ek
S 0
2
ni S 0
3
o k sidlanish ja ra y o n i q a y ta r va issiqlik ajralish bilan o ‘tadi.
2 S 0 2 + 0 2 
2 S 0 3 + Q
O ltin g u g u r t d io k s id in i o k sid lash d a ra ja si S 0
3
g a c h a o k s id la n g a n
S 0
2
m iq d o r in in g oksid lan ish g a k etgan S O . u m u m i y m iq d o rig a nisbati 
birlik u s u lid a y oki p r o t s e n t l a r d a if o d a la n a d i. A g a r t o ‘g ‘ri va tesk ari 
re a k s iy a la r tezligi t e n g b o ‘lsa, u n d a u s h b u gazli tiz im m u v o z a n a t 
h o la tid a b o ‘ladi va d o im iy t e m p e r a t u r a d a u n in g tarkibi vaqt b o ‘y ich a 
o ‘z g a rm a y d i. R e a k siy a tezligi bu s h a r o it d a 0 ga te n g b o ‘lib q o la d i. 
Bu h o ld a a y la n is h d a ra ja si m u v o z a n a t li d e y ila d i va q u y id a g i t e n g ­
l a m a b ila n ifo d a la n a d i:
Y 
-
P s° i
M 
p
. p
'
bu yerda: 
PSQ
, 
Pso —
S 0
2
va S 0
3
n in g m u v o z a n a t parsia l b o sim i.
L e - S h a te l y e p rih sip ig a m u v o fiq S 0
2
ni S 0 3 ga a y la n is h m u v o z a ­
n a t d a ra ja si t e m p e r a t u r a n i o rtish i b ila n p a sa y a d i. H osil b o ‘la y o tg an
a z o t u c h o k s id in i re aksiya z o n a s id a n c h e tg a c h iq a r is h re a k siy a m u ­
v o z a n a ti S 0
3
hosil qilish t o m o n i g a siljitadi va o k s id la n is h reaksiyasi 
n a z a riy j i h a t d a n o x irig a b o rish i m u m k in . S h u p r in s ip g a k o ‘ra sulfat 
kislota ish lab c h iq a r is h tiz im i ikki m a r t a k o n ta k la s h is h ig a va ikki 
m a rta li a b so r b siy a g a a s o s la n g a n (IK -1 A).
B o s im n i o rtish i b ila n j a r a y o n m u v o z a n a t i S 0
3
hosil b o ‘lish t o -
m o n g a siljiydi. B iro q b u n d a y j a r a y o n n i s a n o a t m iq y o s id a a m a lg a
o shirishda q a to r q iy in chiliklar yuzaga keladi. S h u n in g u c h u n h o zirc h a 
ishlab c h i q a r i s h d a is h la tilm a y d i, a m m o b i r q a t o r m a m l a k a t l a r d a
30

---

(R o s s iy a , F r a n s iy a , K a n a d a ) b u y o ‘n a lis h d a ilm iy ish la r olib b o r il-
m o q d a ( lo y ih a la r ishlab c h iq ilg a n , s a n o a t m iq y o s id a tajrib a q u r ilm a -
lari y a r a tilg a n ) .
K o n t a k t l a s h t i r i s h d a ra ja si m u v o z a n a t i ( S 0
3
c h iq is h m u v o z a n a ti)
fa q a t t e m p e r a t u r a g a b o g ‘liq m u v o z a n a t k o n s ta n ta s i — K M m iq d o r in i 
a n iq la y d i. V a n t — G o f f a t e n g la m a s i b o ‘yicha:
K M = 4 9 0 5 , 5 / T - 4 ,6 4 5 5
(a)
T u r li t e m p e r a t u r a l a r d a t e n g l a m a
(a)
b o ‘y ic h a h is o b la n g a n K M 
q iy m a ti q u y i d a keltirilgan:
c e
KM
C e
KM
390
566
575
13,7
425
241,4
600
9,37
500
49,8
650
4,68
K
N
1
q a n c h a k a tta b o ‘lsa, S 0
2
ni S 0
3
g a c h a o k s id la s h d a ra ja s in in g
m u v o z a n a t i s h u n c h a k a tta b o ‘ladi.
K o n s t a n t a m u v o z a n a t i q i y m a t id a n k o ‘rin ib tu r ib d ik i, S 0 2ni S 0
3 
g a c h a o k s id la s h j a r a y o n i t e m p e r a t u r a o rtish i b i l a n m u v o z a n a t n in g
a y la n is h d a r a ja s i ( X M) K M k ic h ra y ish ig a m u v o fiq k a m a y a d i.