Noorganik moddalar

/ ,
2 , 4, 8 —
issiqlik almashtirgichlar; 
3 —
kontakt apparati; 5 — tolali
filtr; 
6, 7 —
absorberlar; 
9 —
ch o 'k t ir ila d ig a n nasoslar.
41

---

H avo
K olchedan
H avo
C h iqin di quvurga g a z
S u v
S u v
Г Т Г
H avo
tashlam aga
S u v
T abiiy g a z
Isiigichdan h a vo
Suv
1 .2 2 -r a sm .
 
K o l c h e d a n d a n s u l f a t k i s l o t a s i i s h l a b c h i q a r a d i g a n s x c m a :
1 —
pech; 
2 —
k u y in dila rni suv bilan ch iqari b tashla sh sxem asi; 
3 —
kotcl — utilizator; 
4 —
bir j o y d a n ikkinchi joyga
so la d ig a n tu zilm ali siklo n; 
5 —
quruq elek tr filtr; 
6 —
b irin ch i yu v u v c h i minora; 7 — ik k inchi yu v u v c h i minora; 
8 —
birinchi h o ‘l elek tr filtr; 
9 —
ik kin ch i h o ‘l elektr filtr; 
10 —
quritish minora si; 
11 —
g a z p u fla g ic h ; 
12 —
t o m c h i
ushlagic h; 
13
— k onta kt t u g u n n i n g issiqlik alm ashti rgic hi; 
14 —
konta kt apparati; 
15 —
o l e u m absorberi; 
16 —
b irinchi m o n o g id r a t absorberi; 
1 7 —
ik k inchi m on ogid rat absorberi; 
1 8 —
kislota y ig 'g ich ; 
19 —
sovitgic h ; 
2 0 —
kis lo ta ni havo bilan sovitish so v itg ich i.

---

d a n ( t a x m i n a n k o n v e r s iy a darajasi 9 2 —9 5% ) g a z o ltin g u g u r t u c h
o k s id (
6
) a b s o r b siy a s in in g b i r in c h i b o s q ic h ig a k e la d i. O k s i d l a n m a -
g a n o l t i n g u g u r t d io k s i d i f i l t r d a n o ‘ti b , s a c h r a g a n s u lf a t k is lo ta
to m c h i la r i va t u m a n i ajra lib, issiqlik a lm a s h t i r g i c h l a r d a k o n t a k t a p ­
p a r a t i ik k in c h i b o s q i c h i n i n g b ir in c h i q a t l a m i d a k a t a l i z a to r n i y o n ish
t e m p e r a t u r a s i g a c h a q iz d irila d i va k o n t a k t m a s s a s in in g ikki q a t l a m i ­
d a n o ‘ta d i. Bu h o ld a k o n ta k tla s h is h d a r a ja s in in g y ig 'in d is i 9 9 , 7 — 
9 9 ,8 % ni ta sh k il qilad i. K o n t a k t l a s h i s h n i n g ik k in c h i b o s q ic h id a n
s o ‘ng g a z a b so r b siy a g a k ira d i, b u n d a n s o ‘ng a tm o s f e r a g a c h iq a d ig a n
g a z la r d a S O , m iq d o r i 0 , 0 3 —0 ,0 4 h ajm % tash k il q ila d i, b u esa P D K
ta la b ig a m o s keladi.
K I—AI usulida sulfat kislotani olishning texnologik sxem asi 1.2 2 -
rasmda keltirilgan. 
K o lc h e d a n ulushlagich orqali Q Q pechi (1) kiradi. 
O lin g a n 13 % S O , eg a boMgan o ltin g u g u r t t o ‘rt o k sid i ( o ltin g u g u rt 
d io k s id i) gazi ~ 700°C t e m p e r a t u r a d a q o z o n — u t iliz a to r (3) ga 
y u b o r ila d i, b u y e r d a u 4 2 0 °C t e m p e r a t u r a g a c h a so v itila d i. Bu h o ld a
bosim i 4 M P a g a c h a va 450°C te m p e r a tu ra d a g i e n e rg e tik b u g
1
olinadi, 
s h u n in g d e k b u y e rd a te m ir k u y in d isid a n q ism a n to z a la n is h h a m so d ir 
boMadi. G a z n i n g keyingi to z a la n is h i siklon (4) va U G T —3—30 m a r -
kali q u r u q e l e k t r filtr (5) d a a m a lg a o s h a d i. G a z n i m is h y a k , s elen
va b o s h q a a r a la s h m a la r d a n to zala sh (
6
) va (7) ik kita yuvuvchi m in o ra
boM im ida, ikki j u f t h o ‘l e l e k t r filtrd a (
8
) va (9) h a m d a q u r itis h m i ­
n o ra s i (
10
) d a a m a lg a o sh irila d i.
B ir in c h i ic h i b o ‘sh y u v u v c h i m i n o r a (
6
) b u g M a n tirish re jim id a
ish la y d i: s ir k u l l a s h u v c h i k is lo ta g a z n i s o v ita d i, bu h o l d a issiqlik 
y u v is h g a k e l a y o tg a n k islo ta su vini bugM an tirish g a s a r f la n a d i. B ir in ­
c h i m i n o r a d a g i y u v u v c h i k is lo ta k o n s e n t r a ts i y a s i 3 5 —45 m a s s .%
H , S 0
4
ten g lig i i k k in c h i y u v u v c h i m i n o r a (7) d a n 5 — 10 % li H
2
S 0
4 
b e r is h h is o b ig a b u d a r a j a d a u s h la b tu r ila d i. I k k i n c h i m i n o r a (7) 
d a n k is lo ta t o ‘p la g ic h (1 8 ) g a k e la d i va s o v i g a n d a n s o ‘ng y u v ilis h - 
g a q a y t a r i la d i.
G a z ik k in c h i y u vuvchi m i n o r a d a n s o ‘ng k e t m a - k e t ikki j u f t ele k tr 
filtr (
8
) va (9) d a n , s o ‘ngra 2 8 - 3 0 ° C d a 9 3 - 9 4 % li H
2
S 0
4
bilan
y u v ila d ig a n q u r itis h m i n o r a s i d a n (10) o ‘tadi. G a z d a n suv bugMarini 
y u tish h is o b ig a y u v u v c h i kislo ta su y u la d i va q iz iy d i, s h u n in g u c h u n
t e m p e r a t u r a n i p a sa y tirish u c h u n u n i h a v o s o v itg ic h id a (
20
) so v iti­
ladi. Kislota konsen tra tsiy a sin i ushlab turish u c h u n u n g a m onog id ratli 
m i n o r a d a n k islo ta q o ‘shilad i va y a n g id a n yuvish g a u za tilad i.
Q u r itis h m in o r a s i o l d i d a n 9 h ajm % S O , ( o ltin g u g u r t d io k sid in i) 
m i q d o r g a c h a h a v o b ila n k o n ta k t a p p a r a t i n i n g ish lash te x n o lo g ik r e ­
ji m i m o s ra v is h d a siy rak lash tirilad i.
43

---

Q u r i t i l a d i g a n k is lo ta n i sov itish u c h u n s u g ‘o r i s h t u r id a g i yoki 
q u v u r q u v u r i c h i d a tu r id a g i s o v itg ic h la r va h a v o b i l a n s o v ita d ig a n
s o v i t g i c h l a r q o ‘l l a n a d i . Q u r i t i s h m i n o r a s i d a n s o ‘ng o l t i n g u g u r t
d io k s id i 2 8 — 30°C t o m c h i u s h l a g i c h d a n ( 1 2 ) o ‘ta d i va t u r b o g a z
p u f la g ic h (1 1 ) g a k ira d i. S o 'n g r a g a z u c h t a q u v u r s i m o n issiqlik 
a l m a s h t i r g i c h d a (1 3 ) isitiladi va 4 2 0 —4 4 0 °C d a k o n t a k t a p p a r a t i ­
n in g b i r i n c h i q a t l a m i g a k ir a d i, bu y e r d a 7 3 , 8 — 74% g a c h a o k s id -
la n a d i; u n i n g t e m p e r a t u r a s i 600°C k o ‘ta r ila d i. G a z issiqlik a l m a s h ­
tirg ic h (1 3 ) d a n o ‘tib k a t a l i z a t o r n i n g i k k i n c h i q a t l a m i g a k ir a d i, bu 
y e r d a k o n t a k t l a s h i s h d a r a ja s i 
86
% y e t a d i , g a z n i n g t e m p e r a t u r a s i
46 5 d a n to 514°C g a c h a o s h a d i. Issiq lik a l m a s h t i r g i c h (1 3 ) d a g a z ­
n in g t e m p e r a t u r a s i y a n a 4 5 0 °C g a c h a k a m a y a d i va u k o n t a k t a p ­
p a r a t i n in g u c h i n c h i q a t l a m i g a k e la d i. Bu y e r d a S 0
2
ni S 0
3
g a c h a
o k s id la n is h i 9 4 —9 4 ,5 % y e t a d i , t e m p e r a t u r a e s a 4 6 9 —4 7 0 °C g a c h a
o s h a d i.
Issiqlik a lm a s h tir g ic h (13) ga o ‘tib, g a z 100°C t e m p e r a t u r a d a a b ­
s o rb s iy a n in g b irin c h i b o sq ic h ig a avval o le u m a b s o r b e ri (15), s o ‘ngra 
m o n o g id r a t ab so rb eri (16) ga kiradi. M o n o g i d r a t a b so rb e ri va filtr — 
t o m c h i u sh la g ic h (12) d a n s o ‘ng g az 4 30°C g a c h a issiqlik a l m a s h ­
tir g ic h la r t i z im id a isiydi va k a ta liz a to r n i t o ‘r t i n c h i q a tla m ig a k irad i, 
b u n in g ustiga u n d a S 0
2
konsen tra tsiy a si 0 , 7 7 —0 ,8 4 h ajm % ni tashkil 
e ta d i. Bu y e r d a S 0
2
n in g o k s id la n is h d a ra ja si 80 % te n g . Issiqlik 
a lm a s h t i r g i c h (13) d a gaz t e m p e r a t u r a s i 449 d a n to 4 09°C g a c h a
k am ay a d i. B e sh in c h i q a tla m d a S O , oksid lan ish i 87% ga yetadi. K o n -
t a k tla s h is h in in g u m u m iy darajasi bu h o ld a 9 9 ,8 % teng. K o n t a k t a p ­
p a r a tin in g b e s h in c h i q a t l a m i d a n s o ‘ng g a z 4 0 9 °C t e m p e r a t u r a d a is­
siqlik a lm a s h tir g ic h (13) d a n o ‘tib, o ‘z issiqligini b e r a d i va m o n o ­
g id ra t a b s o r b e ri (17) n in g ik k in c h i b o s q ic h ig a a b s o rb siy a la n ish ig a
kiradi. B ir q ism kislo ta t o ‘pla g ic h ig a (18) b e r ila d i. 0 , 0 2 —0 ,0 3 h ajm
% S 0 3ega b o ‘lgan y u tilm a g a n g a z atm o sfe ra g a c h iq in d i c h iq a r a d ig a n
q u v u r o rq a li c h iq a r ib ta s h a la n a d i.