"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

94 

---

Takrorlash uchnn savollar 
1. "Sovuq urush"ning tugashi oqibatlari qanday b ldi? 
2. Nega "bir qutbli" dunyo vujudga kelmadi? 
3. "Karib krizisi" nima va nega uchinchi jahon urushi boshlanmadi? 
4. Keksa Ovr po hali qarigan emas, deganda nima tushuniladi? 
5. AQSh uchun dushman obrazi topish nima uchun kerak? 
6. Ikkinchi jahon urushidan s ng Ovr po nega tarafkashlik maydoniga 
aylandi? 
7. Ovr po ittifoqi davlatlarining geosiyosati nimaga qaratilgan? 
8. Nega rta va kichik davlatlarni z tomoniga o dirib olish uchun siyosiy 
raqobat ketyapti? 
9. Nega AQSh geosiyosatida buyukdavlatchilik shovinizmi ustivor? 
URUSH INSON TABIATIGA ZID HOLAT SIFATIDA 
"Sovuq umsh"dan keyingi nw'ri olam. arbcha tafakkur tarzining 
mahsuli sifatida keng tarqalgan va mohiyat e'tibori ila urushlar muqarrar 
ijtimoiy hodisa degan oyani g yoki "ilmiy" jihatdan asoslashga 
qaratilgan konsepsiyalar ilmiylikdan uzoqligini isbotlash nihoyatda 
muhimdir. Urushlar, mojarolar, janjallar odamzot tabiatining zidan 
kelib chiqadi, deb hisoblash odamni insonga aylantirish jarayoni sohasida 
t plangan tarixiy tajribaiarai biimaslik oqibati ekanligini, Noosfera -
Aql sohasi tantana qiladigan davrlar kelishi t risidagi nuqtai nazarlarni 
asoslash davr talabidir. 
XX asrdagi tarixda misli k rilmagan ikkita qir inbarot jahon urushi 
shuni k rsatdiki, bundan buyon urush davlatlararo va xalqaro 
ziddiyatlarni hal etish, qurolli kuchlar yordamida siyosiy maqsadlarga 
erishish vositasi b lmay qoldi. Urushga tayyorgarlik k rgan va uni 
tashkil etgan asosiy kuchlar z siyosiy maqsadlariga erishish u yoqda 
tursin, ular xalqaro maydonda sharmandayu sharmisor boidilar. Ikkinchi 
jahon urushidan keyingi boshlangan "sovuq urush"da Sovet davlati va 
uning asosiy ittifoqchilari ma lubiyatga uchrab, AQSh boshliq harbiy-
siyosiy guruh alaba qozongandek b Isa ham, ammo aslida dunyo yangi 
katta muammolar qarshisida yanada m rt b lib bormoqda. 
Gap shundaki, yadroviy raketa qurollari maium maiioda siyosat va 
urush rtasidagi an'anaviy aloqalarni uzib, "sovuq urush" davrida u 
ikki tarafkash guruh davlatlarini tiyib turish vositasiga aylandi. Bunday 
9S 

---

dahshatli ommaviy qir in qurollarning paydo b lishi va t planishi 
urushlarni olib borish taktikasi va strategiyasini zgartirib yubordi; 
yashab qolish va Yer yuzini y qotib yuborishdan ehtiyot b lish 
instinktlarini kuchaytirdi. Ayni cho da yadroviy qurollar daviat 
qudratini namoyon etuvchi, boshqalarni tiyib turuvchi omil b lib qoldiki, 
"sovuq urush"dan keyin qurol-aslaha ishlab chiqarish yanada k payib 
bormoqda. 
"Sovuq urush" davridagi ikki qutbli dunyoda dushman aniq edi: NATO 
blokiga kirgan davlatlar uchun Varshava shartnomasidagi davlatlar 
guruhining barchasi dushman hisoblanar, aholiga va albatta, armiyaga 
oyaviy ta'sir k rsatish oson edi. K p qutbli dunyoda aniq-ravshan 
dushman qolmadi, ammo xavf-xatar yanada dahshatliroq tusga 
kirmoqda. AQSh siyosatshunosi S.Xantington XX asr mafkuralar 
t qnashuvi asri b lgan esa, XXI asr sivilizatsiyalar yoki diniy 
t qnashuvlar asri b ladi, degan fikrni ilgari surmoqda. "Sovuq 
urush"dan s ng, deydi u, jahonda xalqlar rtasidagi eng muhim tafovut 
mafkuraviy, siyosiy yoki iqtisodiy sohada emas, balki madaniyat sohasiga 
tdi". Uning fikricha, asrlar davomida shakliangan tamaddunlarga xos 
madaniyatlar siyosiy mafkura va siyosiy rejimlardagi tafovutlardan k ra 
mustahkamroqdir. Dinlar etnik mansublikka nisbatan odamlarni 
kuchliroq ajratib yuboradi. Xantington siviiizatsiyalarni hind, islom, 
yapon, pravoslav, xitoy va arbga b ladi hamda Afrika va Lotin 
Amerikasi sivilizatsiyasini ham ularga q shib q yadi. 
Marksizm-leninizm va hberalizmga xshash universal mafkuraviy 
tizimlardagi ma'naviy qadriyatlar va mezonlar qadrsizlanishi natijasida 
har bir tamaddun qadriyatlari ular rnini egallaydi deyishdan maqsad 
shuki, arb dunyosi uchun yangi dushman obrazini yaratish 
mamlakatlar ichida ham, xalqaro maydonda ham ular z mavqelarini 
mastahkamlash uchun kuchli oyaviy asos b ladi. Shu tariqa arb 
mamlakatlarining siyosatchilari va mafkurachilari urushlarning 
muqarrarligi, u odamzot tabiatidan kelib chiqishi t risidagi z 
qarashlarini kuchli mafkuraviy vositalar orqali keng tarqatmoqdalar.