Nuraliyeva xafiza otaevna

Soch gigiyenasi 
―Soch‖-uning maftunkor go‗zalligidek hech narsa yo‗q. 
Ammo uning kabi umri qisqa ham narsa yo‗q‖ . 
Hozirgi kunda quyuq va hurpaygan sochsiz odamlar, soch to‗kilishidan, 
ayniqsa yoshlar ko‗p hafa bo‗ladilar. Hozirgi kungacha soch to‗kilishiga qarshi 
mo‗‗jizali ta‘sir ko‗rsatadigan vosita yaratishni iloji topilgan emas. 

---

260 
Sochni holati tashqi sharoit ta‘sirida o‗zgarishi mumkin, yilning fasli havo 
harorati, shamolning ta‘siri, quyosh nuri, suv va boshqalar zarurat bo‗lmaganda 
ham issiq tor bosh kiyimlarni kiyib yuruvchilarning ko‗pchiligi sochning bevaqt 
to‗kilib ketishidan nolinadilar, chunki yilning sovuq kunlarida bosh yalang yurish 
zararli. 
Tashqi haroratning keskin o‗zgarishi teridagi qon tomirlarini torayishiga va 
natijada sochning ovqatlanish jarayoni buzilishiga olib keladi. Bu haqda yosh olifta 
satanglar o‗ylab ko‗rsalar yomon bo‗lmasdi. 
Oxirgi yillarda turli hildagi soch yuvuvchi vositalar ya‘ni shampunlar keng 
tarqaldi, ular quyuq ko‗pik beradi va hattoki qattiq suvda ham sochni yaxshi 
tozalaydi. Ammo shampunlar teri va sochni quchli moysizlantiradi; natijada bosh 
kepagi (qozog‗oq) sochni qurishi va soch sinuvchan bo‗lib qolishi kuzatiladi. 
Buning oldini olish uchun juda bo‗lmaganda boshni bir marta engil shampun bilan 
ko‗pirtirib, so‗ngra astoydil suv bilan yuvish (chayqash) zarur. 
Sochni uzun va qalin bo‗lishligi organizmni umumiy holatiga bog‗liq. 
Sochni yaxshi o‗sishiga organizmga qabul qilingan ― A ‖ vitaminini miqdoriga 
bog‗liq. Bundan tashqari magniy tuzlari etarli miqdorda organizmga tushib turishi 
sochni me‘yorda o‗sishiga yordam ko‗rsatadi. 
Sochni kaltalatish va qirdirish sochni o‗sishni tezlatmaydi, ammo 
ovqatlanishni yaxshilaydi. Sochni saqlashning asosiy omili uni o‗z vaqtida 
yaxshilab yuvib turish, teri moylarini tozalash va teri bilan chiqqan moddalardan 
ozod qilishdir. 
Shuning uchun boshni 3- 4 kundan, qaynatilgan harorati 50-65 gradus suvda 
yuvish lozim. Bunday haroratdagi suv sochni yaxshi tozalaydi, qon bilan 
ta‘minlashni yaxshilaydi va terida modda almashinuvini yaxshilaydi. 
Ho‗l sochni tang‗ib bog‗lab yurish mumkin emas. Ho‗l sochni tez-tez yuqori 
haroratli quritgichda ( fen ) quritish xam mumkin emas, chunki issiq havo oqimi 
sochni juda ham quritib yuboradi. Har kuni boshni 5-7 daqiqa uqalash juda 
foydalidir. 
 

---

261 
Yuz gigiyenasi 
Yuz chiroyli, tashqi ko‗rinishga ega bo‗lish har qanday odamni ham orzusi 
ekanligi tabiydir. Ko‗p hollarda terining holatiga qarab odamning salomatligi 
haqida hulosa chiqarish mumkin emas. Masalan: Teri yuzasining va ko‗zning 
sklerasi va kon‘yuktivasini sarg‗ayib ketishi, sariq kasallarda, kul rangdagi belgi- 
oshqozon-ichak kasalliklarini surunkali shakllarida , yuzda qizil husunbuzarlar 
oshqozon shirasi kislotaligini pasayishi kuzatilgan shahslarda uchraydi. Demak, 
yuzni tiniq rangini saqlash uchun eng avvalo kasallikning oldini olish va o‗z 
vaqtida davolanish zarur. Terining tarang va egiluvchanligini uzoq vaqt saqlab 
qolish uchun, toza havoda tez-tez bo‗lib turish kerak, jismoniy tarbiya va 
gimnastika bilan shug‗ullanish lozim. 
Bizda chet- el sanoatida yuz terisini parvarish qilish uchun turli xildagi 
sovun, moy malham, lasionlar ishlab chiqarilgan. Ularning tarkibida vitaminlar, 
garmonlar, foydali o‗simliklar ekstrakti fermentlarni tutadilar va teri orqali 
shimilib, organizim va hujayralariga foydali ta‘sir ko‗rsatadi. 
Yog‗, upa va lasionlar terini har- xil iflosliklardan, ter, changdan tozalovchi, 
unga tetiklashtiriladigan va turli ta‘surotlarga chidamliligini oshiradigan moddalar 
qo‗shiladi. 
Yosh qizlar lab pamadasi, rangli yog‗ upalaridan foydalanishni suis‘temol 
qilmasliklari tavsiya etiladi. Kiprik qoshlarini sun‘iy hollarni tashqariy va doimo
bo‗yash ayniqsa yosh qizlarga tavsiya etilmaydi. 
Lab pamadasidan haddan tashqari foydalanish lab vena qon tomirlarida 
qonni turib qolishiga va rangsizlanib ko‗karib qolishiga olib keladi. 
Erkak kishilar uchun tog‗li sharoitda doimiy shamol va sovuqda 
yuruvchilarda rangsiz lab pamadasidan qisman foydalanish mumkin. 
Oxirgi payitda qizlar va ayollar o‗rtasida zirak yana modaga kirdi. Did bilan 
va yoshga binoan tanlangan ziraklar ayollarni tashqi ko‗rinishni ochadi, bayramona 
tus va zeboliq, go‗zallik beradi. Ammo bunda uncha ham qisqich bo‗lmagan 
qoidaga rioya qilish kerak. Avvalo ziraklar qisqichini tekshirish lozim. Agar 
qisqich quloqni qattiq qisib qo‗ysa qon bilan ta‘minlanishi qiyinlashadi, 

---

262 
yallig‗lanadi, shishib qizarib ketadi, va qattiqlashib qoladi. Ammo ziraq taqishda 
ham uni ilmog‗i quloq teshiklariga mos kelmog‗i kerak. Og‗ir va haybatli 
ziraklarni taqish maqsadga muofiq emas, chunqi quloq solinchog‗ini osiltirib 
yuboradi va ko‗p hollarda u yirtilib qoladi. Qahrabo marjonlarining hech qanday 
davolovchi hususiyati yo‗q, shuning uchun faqat zebonlik beruvchi sifatida 
foydalanish mumkin. 
Og„iz bo„shlig„i gigiyenasi 
Sog‗lom va turli joylashgan tishlar yuzaga go‗zallik, jonlilik, zebolik bahsh 
etibgina qolmay, balki ovqatni yaxshi hazm bo‗lishini garovi hamdir. 
Bunda dudoqlar, lablar ovqatni qamrab olsa, til nozik analizotoridir. 
Labni harakati, tilni aylanishi yumshoq va qattiq tanglaylarning butunligi va 
shaklidan, tishlarni qay tarzda joylashganligidan so‗zimizni jarangdorligi yuzaga 
keladi. 
Qadim zamonlardanoq O‗rta Osiyo va Kavkaz orti halqlari og‗iz bo‗shlig‗i 
gigiegnasiga katta ahamiyat berganlar. Ular tish va og‗iz bo‗shlig‗ini anor 
po‗stlog‗i qaynatmasi bilan, yosh yong‗oq qaynatmasi va saqich bilan tozalab, 
kuniga 3-5 marotabadan og‗izni chayqaganlar. O‗rta Osiyo va jumladan 
O‗zbekiston Respublikasi xalqlari qadimdan tish va milkni tozalashda shaftolini 
yosh navdasidan foydalanganlar. 
Madaniyatlashgan davlatlarning xalqlari mana qariyib 1000 yillardan beri 
tish poroshog‗i va tish pastasidan foydalanib keladilar. Bu vositalarning tarkibida 
bo‗r, yalpizli tomchi, dori, tuz va sovun bor. 
Nima uchun tishni tozalash kerak? Og‗iz bo‗shlig‗ida 100dan ortiq 
mikroorganizmlar makon topib ular juda tez ko‗payadilar. Og‗iz bo‗shlig‗ini va 
tishlarni tozalab turilmasa og‗iz bo‗shlig‗ida mikroorganizmlarni ko‗pyib ketishi 
va ta‘sir doiralarini kengayishiga imkon yaratiladi. Kariozli ildizi oldida, tish milk
cho‗ntaklarida yara joylarida, bodamsimon bezlarda mikroorganizmlar ko‗payib, 
og‗ir oqibatga olib kelishi mumkin. 
Katta yoshdagilar ham yosh bolalar ham og‗iz bo‗shlig‗ini parvarish qilishda 
quyidagilarga e‘tibor qilishi kerak: 

---

263 
– tishlarni muntazam tozalab turish 
– pastki tishlarni, pastdan yuqoriga qarab yuqoridagi tishlarni, yuqoridan 
pastga qarab tozalash lozim. 
–og‗izni muntazam ravishda tozalab, turish ayniqsa ovqatlangandan so‗ng; 
– milklarni uqalab turish 
Tirnoq va qo„l gigiyenasi 
Tirnoq odatda sekin o‗sadi. o‗rta hisobda qo‗l tirnoqlarni haftasiga 1 mm ga 
, oyoq tirnoqlari 0,2 mm gacha ). Shuning uchun tirnoqni har 7 kundan olish yoki 
qirqib turish lozim, tirnoq juda o‗sib ketgan taqdirda uning ostiga tez kir 
to‗planadi. U sinuvchan bo‗lib qoladi. 
Tirnoq ostidagi kirni bateriologiq nuqtai nazardan tekshirilib ko‗rilganda, 
uni tarkibida qorin tifi, ich burug‗, gijjalarni tuhumlari yiringlatuvchi bakteriyalar, 
turli tuman mog‗orlar va hattoki qichitma qo‗zg‗atuvchisi ham topiladi.Tirnoqni 
manikyur qilish foydali lekin uni hadeb bo‗yayverish kerak emas. 
Tirnoqni sinuvchan bo‗lib, qolishining asosiy sababi atseton va lakni 
keragidan ko‗p miqdorda ishlatish yoki limon shirasi va sirka kislatosi yordamida 
oro berishdir.1,5 oy maboynida 1 marta pedikyur etarli hisoblanadi. 
Ba‘zi bir olimlar ich burug‗ kasalligini ―iflos qo‗l‖ kasalligi deb 
ta‘riflaydilar. Kasal tarqatuvchi mikrob va gijjalarni iflos, yuvilmagan qo‗l orqali 
ovqat mahsulotlariga yuqtiriladi. Qo‗lni faqat erta bilan yoki qechqurun emas, 
balki har qanday ishni bajargandan so‗ng, albatta yuvish zarur. 
Qo‗lni yuvish ovqat tanovul qilinishdan oldin yoqi hojatxonadan so‗ng 
albatta amalga oshirish lozim. Bu narsa quyidagi mutaxasis va kasb hodimlari 
uchun majburiy bo‗lishi kerak:ovqat tayyorlash va pishirish hodimlari, ovqatli 
mahsulotlar bilan aloqadagi ishchilar, davolash muassasalari, sartaroshlik, bolalar 
muassasalari va vodoprovod stansiya xodimlari. 
Qo‗llarni tez-tez yuvib turish bilan birga bog‗liq bo‗lgan kasb xodimlari qo‗l 
terisini yumshatuvchi va mayinlovchi kremlardan foydalanishlari tavsiya etiladi.