Nurlanish energiyasi va oqimi

1. SHishali kolba;
2. YOrug‘lik sezuvchi qatlam (katod);
3. Fotoelement anodi;
4. Ulovchi tilchalar (shtirlar);
5. F.E. sokoli;
6. Akkumulyator manba;
7. Galvonometr.


Katod va anod orasidagi elektr maydoni akkumlyator manba yordamida hosil qilinadi.
Fotonlar F.E. ning yorug‘lik sezuvchi qatlamiga tushib, undan elektronlarni haydab chiqaradi, ular anod va katod orasidagi elektr maydoni tasirida anodga qarab uchadi, ya’ni F.E. zanjirida katodga tushayotgan yorug‘lik oqimining zichligiga mos holda, galvonometr yordamida o‘lchanadi.
Tashqi effektli F.E. vakuumli (elektronli) va gaz to‘ldirilgan (ionli) bo‘ladi, ularning kolbasi havo surilgandan so‘ng inertli gaz bilan to‘ldiriladi.
Ionli F.E. larda anodga uchayotgan elektronlar o‘z yo‘lida gaz atomlarini ionlashtiradi, bunda yangi elektronlarni ozod qiladi. Buning natijasida ionli F.E. ning fototoki 6-10 marta oshadi.
Gaz to‘ldirilgan F.E. zanjirida yoyli razryadni paydo bo‘lishini oldini olish uchun, anod kuchlanishini cheklovchi katta qarshilik ulash kerak.
Ionli F.E. ning avfzalliklari


Ionli (gaz to‘ldirilgan) F.E. lar elektronli (vakuumli) E. larga nisbatan yuqori integral sezliklikka ega.
Ionli F.E. ning kamchiliklari


Ionli F.E. ning kamchiliklari (vakuumli F.E. qaraganda):
1) Fototok bilan katodga tushayotgan yorug‘lik oqimi zichligi orasida to‘g‘ri moslikni yo‘qligi;
2) Haroratga kam chidamligi;
3) Soyali tokning yuqoriligi;
Elektr vakummli F.E. ning integral sezgirligi qulfli qatlam bor F.E. ga nisbatan pastligi (80-120 MKA/lm).


Yoritilganlikni o‘lchash


YOritilganlikni o‘lchash uchun lyuksmetr deb ataladigan maxsus fotometrik asboblar qo‘llaniladi.
Lyuksmetr-bu selenli F.E. bo‘lib, uning zanjiriga ko‘rsatkichli galvonometr ulangan (YU-16).
Galvanometr shkalasi (daraja ko‘rsatkichi), rang harorati T=2854 K bo‘lgan va nurlanishning spektrial tarkibi o‘rtacha quvvatli (200-300 Vt) chug‘lanma chirog‘ining spektrial tarkibi-standart A manba bo‘yicha, bevosita lyuksda darajalanadi.
Yoritilganlikni katta qiymatlarini o‘lchash uchun asbob shuntlar va betarafli filtrlar bilan ta’minlangan, ular F.E. ga taqib qo‘yiladi (kirgiziladi).
YU-16 lyuksmetrini to‘g‘rilovchi filtri yo‘q, shuning uchun standart A manbaning spektrial tarkibidan farq qiladigan spektrial tarkibli yorug‘lik manbasini yoritilganligini o‘lchayotganda tuzatish koeffitsientlarini kiritish lozim (LD chiroqlari uchun-0,9; L5-1,1).
Bu noqulaylikni yo‘q qilish uchun takomillashgan lyuksmetrlarda F.E. oldiga spektrning binafsha va qizil qismlarida kam o‘tkazishga ega bo‘lgan, maxsus sariq-yashil yorug‘lik filtri o‘rnatiladi.
Bunday lyuksmetrlar yordamida yorug‘likni spektrial tarkibi har qanday manbadan yoritilganlikni qayta hisoblamay o‘lchash mumkin, chunki bunday lyuksmetrlarning spektrial sezgirligining chizig‘i nisbiy spektrial yorug‘lik samaradorligini normallashtirilgan chizig‘iga to‘g‘ri keladi.
SHunday qilib, selenli E,F, lyuksmetrlar yordamida yoritilganlik quyidagilarga e’tibor berish kerak: