12.9-rasm. Volfram karbidi UDKning
morfologiya va struktursi (xSOOOO).
;------
я
a________
s
1...... *
j
*
1
Щ
s.
ш
A
[ilfilliH llfllliiffliB IE
20
12.10-rasm. Volfram metalli kukunning
difragtogrammasL
Volfram karbidi kukunining standart va tiklangan UDK
asosi-
dagi elektron-mikroskopik ko‘rinishlari (12.11-rasm) keltirilgan.
Mikrostrukturadan ko‘rinib turibdiki, standart namunalardagi kabi
225
konglomeratlar hosil qilmasdan deyarli bir tekis mayda donali
struktura hosil qiladi.
Plazmaning turbulent qismida sodir bo‘ladigan o ‘ta to ‘yingan
lokal
fluktatsion
o ‘zgarishlar,
haroratning
yuqori
gradiyenti
(103 grad/m), reaksiyalarning katta tezlik va jarayonlaming tez borishi
(10'2-1 0 '3 s) kristallar o ‘sishining nomuvozanat sharoitlarini keltirib
chiqaradi. Shu sababli, kristallaming shakli mavjud boMgan plazma
kimyoviy reaktorlarda olinganlaridan farq qiladi.
12.11-rasm. Volfram karbidi kukunining standart (a) va
tiklangan UDK (b) asosidagi elektron-mikroskopik
k o ‘rinishlariUDP (b) xSOOOO.
226
Volfram kukunidagi kislorod miqdorini kamaytirish (passivatsiya)
uchun mahsulotni reaktomi o‘zida o‘matilgan grafitli yoki metall
matoli filtrlarda tutib qolish taklif qilindi. Bu usul ma’lum
muddatgacha kukun o‘z-o‘zidan alangalanib ketishini (nepirofornost)
xavfsizligini ta’minladi, ammo yuqori haroratlarda (800-1000°C)
uning suv bug‘lari bilan ta’sirlashishi ro‘y beradi. Dastlab xomashyoni
5-10 min oraliqda to‘xtatib turish jarayoni sinab ko‘rildi. Bu oraliqda
filtrdagi mahsulot quruq vodorod oqimida termopassivlanadi. Kukun
tarkibidagi kislorod miqdori dastlabki 10-20 kun davomida 2-2,65
%
gacha yetadi va boshqa o ‘zgarmasdan qoladi.
Passivatsiyalashning ikkinchi usuli xomashyo bilan birgalikda
uglevodorodlami kiritish bilan ishchi bo‘shliqqa yuborilayotgan gazni
benzin orqali purkash usuli taklif etildi. Bu usul yaxshi natija berdi.
NatijadaW kukunining yonib ketmasligi ta’minlandi. Bajarilgan
tadqiqotlar natijasida standart qotishmalardan farq qiladigan mayda
donali strukturaga ega bo‘lgan qotishma ishlab chiqildi. WS donalari
hajmida o ‘lchamlari 100 nm gacha bo‘lgan faza 80-85% ni tashkil
qiladi,
V K 10-M - qotishmalarida 65-75%. W S- faza donlarining
o‘rtacha o ‘lchamlari 110 nm ni, VKlO-M-qotishmasida esa 130-150
nm ni tashkil qiladi.
Mavjud qotishmalarga nisbatan olingan qotishma mayda donali
tuzilishga va yuqori ko‘ndalang egilish mustahkamligiga ega. Bunday
natijaWS - fazani maydalash kobalti karbid fazalami xossalarini
o‘zgartirish natijasida erishildi. Mayda donali strukturaga ega
qotishma yuqori fizikaviy hamda mexanik xossalarga ega bo‘ladi va
yuqori ishlash xossalarini ta ’minlaydi. Qiyin ishlov beriladigan
materiallaming
laboratoriya
sinovlari,
VK10M
qotishmasiga
qaraganda taklif etilayotgan qotishmaning turg‘unligi 1,5-3,0 yuqori
ekanligini ko‘rsatdi.
Yangi plazmokimyoviy reaktomi texnologik tadqiqotlari natijalari
tahlili (12.1-jadval va 12.8-12.11-rasmlarda) xom ashyoni qayta
ishlash va jarayonni boshqarish imkoniyati ortishini, kukunning
dispersligi hamda qotishmaning granulometrik bir xilligi va tiklash
jarayonining harakat koefFitsiyenti ortishini ko‘rsatdi.
227
|