Nutq rivojlantirishning samarali metodlari va usullari

uch bosqichda
amalga oshadi. 
Birinchi bosqich
(tug„ilganidan boshlab 9 oylik davrigacha)da go„dak atrofidagi kattalarning nutqini 
tushunmaydi va o„zi ham so„zlay olmaydi. Biroq bu bosqichda kelajakda 
shakllanadigan nutqni o„zlashtirishga zamin hozirlanadi. Tadqiqotlarda mazkur 
davr noverbal bosqich deb ataladi. 
Ikkinchi bosqich
(9 oydan 3 yoshgacha) - 
nutqning shakllanish bosqichi sanaladi. Bu davrda bola kattalar tomonidan 
qo„llanadigan oddiy, sodda shakldagi nutqiy qurilmzlarni tushunishga harakat 
qiladi, o„zi ham dastlabki so„zlarni talaffuz qila boshlaydi. 
Uchinchi bosqich
3 
yoshdan 7 yoshgacha bo„lgan davrni o„z ichiga oladi. Bu bosqichda bola kundalik 
hayotda faol qo„llanadigan nutq birliklarini to„liq o„zlashtiradi va ulardan 
atrofidagilar bilan muloqot jarayonida keng foydalanadi. Bu bosqich nutqiy 
muloqotning rivojlanish bosqichi hisoblanadi
1
. 
Bola tevarak-atrofda kuzatilgan narsa-buyum hamda voqea-hodisalar haqidagi 
ma'lumotlarni o„yin orqali o„zlashtirib, har xil harakatlarni bajaradi, ko„rgan-
bilganlarini o„zicha talqin qilishi natijasida ifodalanayotgan hodisalarning 
mazmun-mohiyatini yaxshiroq tushunib olishga intiladi. V.V. Dementev bu 
boradagi tadqiqotida maktabgacha yoshdagi bolalar o„yinlarini quyidagi tiplarga 
ajratadi: 
1.
Kommunikativ o‘yinlar
. Bu tipdagi o„yinlar tilga bog„liq yoki bog„liq 
emasligiga ko„ra o„zaro farqlanadi. Ular o„rtasidagi tafovut shundan iboratki, til 
bilan bog„liq kommunikativ o„yin bolaga ijodiy qobiliyatini erkin holda namoyon 
etish imkonini beradi. Tilga bog„liq bo„lmagan o„yin esa uning faoliyatini 
muayyan qoidalar bilan cheklab qo„yadi. Bir necha qoidalarni o„z ichiga oluvchi 
1
Сайидирақимова Н,С. Болалар иуткииинг фонетик хусусиятлари // Ўзбек тили ва адабиѐти. - Тошкент, 
2000. - № 2. - Б. 75-78; Болалар нугқининг тил онтогенезинк ўрганишдаги ахамияти // История, культура и 
экономика юга Киргизистана. Ош, 2000. - Т.2. - Б. 73-76; Болалар нуткининг тилшуносликда ўрганилиш 
тарихи // Тил ва адабиѐт таълими. - Тошкент, 2002. - № 4. - Б. 21-23; Мактабгача ѐшдаги ўзбек болалар 
нуткииинг лингвистик хусусиятлари: Филол. фанлари номзоди ... дисс. - Тошкент, 2004. - 126 б. 

---

kommunikativ o„yinlar musobaqa tarzida o„tkaziladi. Odatda, muayyan qoidalar 
asosida amalga oshiriladigan o„yin jarayoni tartibli kechadi. 
2.