Nutq texnikasi va notiqlik madaniyati

Pedagogik texnikani namoyon etishda o'qituvchining tashqi ko'rinishi. 
O'qituvchining tashqi ko'rinishi pedagogik texnikasini namoyon etuvchi 
muhim xususiyatlaridan biridir. Har qanday inson ming tashqi ko'rinishi 
trofdagilarga estetik ma'no va zavq kasb yetib, doimi e'tiborda bo'lshini unutmaslik 
kerak. O'qituvchining tashqi ko'rinishini asosan namoyish etuvchi muhim 
hususiyatlari uning chehrasidagi mehribonlik, jiddiylik, yurishida bosiqlik, 
tabiiylikdir. O'qituvchi sinfga kirishi bilan so'zsiz o'quvchilar e'tiborida bo'ladi, 
ular bilan muloqotga ktrishadi. 
Sinf sahnasida bajarilayotgan uning xoh ijobiy, xoh salbiy xatti-harakatlari 
o'quvchilarga ta'sir o'tkaza boshlaydi. Ayniqsa, yosh o'qituvchilar ilk bor darsga 
kirishlaridan oldin his-hayajonini, qo'rquvini yengishlari, o'zlarini erkin tutishlari, 
birinchi 
dars 
paytida 
sodir 
bo'lishi 
mumkin 
bo'lgan 
har 
qanday 
muvaffaqiyatsizlikdan o'zlarini yo'qotmasliklari lozim. 
O'qituvchining tashqi ko'rinishida, pedagogik texnikasi tizimidagi mimik, 
pantomimik holatlar muhim ahamiyatgaega. O'qituvchining hatti-harakatini 
bevosita namoyish yetuvchi mimik va pantomimik ifodasi, o'qituvchining imo 
ishorasida, ma'noli qarashlarida, rag'batlantiruvchi yoki istehzoli tabassumida 
namoyon bo'ladi va ular o'qituvchi-tarbiyachining pedagogik tasir ko'rsatishida, 
mashg'ulotlarni samarali va mazmunli o'tishida puxta zamin tayyorlab beradi. 
Mimika - bu o'z fikrlarini, kayfiyatini, holatini, hissiyotini qosh, ko'z va 
chehra muskularining harakati bilan bayonqilissh san'atidir. Ba'zan o'qituvchi 
chehrasining va mgohining ifodasi o'quvchilarga katta ta'sir ko'rsatadi. 
Mimik harakatlar, ifodalar ma'lumotlarning hissiy ahamiyatini kuchaytirib, 
ularni chuqur o'zlashtirish imkoniyatini beradi. O'quvchilar o'qituvchining 
muomalasi va xatti-harakatiga qarab kayfiyatini, munosabatini tezda «uqib» 
oladilar. Shuning uchun oiladagi ba'zi noxushliklar, hissiyotga berilish, g'am va 

---

tashvishning o'qituvchi chehrasida va mimik belgilanda ifodalanishi mumkin emas. 
Chunki 
ushbu 
noxushliklar 
o'qituvchining 
pedagogik 
faoliyatiga 
dars 
mashg'ulotlarini mukammal bajarishida o'zining salbiy ta'sirini ko'rsatadi. 
O'qituvchining chehrasida, mimik belgilarida faqat dars mashg'ulotlariga xos 
bo'lgan, o'quvchilarga ta'lim va tarbiyaviy topshiriqlarni yechishga yordam bera 
oladigan ko'rinishlarni ifodalash lozim. 
O'qituvchining chehrasidagi ifoda, nutqi, o'quvchilar bilan o'zaro munosabati 
uning individual xarakteriga mos bo'lishi kerak. O'qituvchi chehra ko'rinishidagi 
mimik ifoda, talim-tarbiya qonuniyatlariga mos ishonch, ma'qullash, ta'qiqlash, 
norozilik, quvonch, faxrlanish, qiziquvchanlik, befarqlik, ikkilanish kabi 
xususiyallarni ifodalashi mumkin. 
Bunda ovozdagi turli o'zgarishlar, nutqning tushunarli bayon etilishi muhim 
ahamiyatga ega. Mimik ifodaning asosiy belgilarini namoyish etishda qosh, ko'z, 
chehra ko'rinishi ishtiro ketadi. 
Qosh, ko'z, chehra o'quvchilar javobidan qoniqish, xursand bo'lish, faxrlanish 
yoki e'tirof, norozilik, qoniqmaslik, xafa bo'lish va boshqa belgilarni ifodalash 
bilan birga, o'quvchilar diqqatini bo'lmasdan, boshqalarga xalaqit bermasdan 
ta'lim-tarbiyaishlarini samarali olib borishga ham yordam beradi. Shuni alohida 
qayd qilib o'tish joizki, mimik ifodalar o'qituvchining xarakterini, ichki dunyosini, 
ma'naviyatini, pedagogik faoliyatining individual xususiyatlarini bekamu ko'st 
namoyish etadi. O'qituvchining mimikasi ifodalangan nigohi o'quvchilarga, yoki 
ayrim o'quvchiga qaratilgan bo'ladi. Doskaga, eshikka, derazaga, ko'rgazmali 
qurollarga yoki devorga nigoh tashlab mimik ifodalarni namoyish qilish aslo 
mumkin emas.