Nutqning psixolingvistik xususiyatlarini o'rganish reja

NUTQNING PSIXOLINGVISTIK XUSUSIYATLARINI O'RGANISH
Reja:

1. 
   Psixolingvistikaning obyekti va predmeti. Psixolingvistikaning o‘ziga xos xususiyatlari: inson omili, vaziyat omili, eksperiment tamoyili.
   Tu shunchaviy-terminologik apparati.
   
2. 
   Nutqning psixolingvistik xususiyatlarini o'rganish
   
3. 
   Xulosa
   

Psixolingvistikaning obyekti, predmeti. Tu shunchaviy-terminologik apparati. Til – nutq – nutq faoliyati. Nutqni idrok etish, tilni egallash. Individ va kommunikatsiya. Psixolingvistikaning boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi. Psixolingvistikaning asosiy xususiyatlari: inson omili, vaziyat omili, eksperiment tamoyiliga tayanish.
Psixolingvistika nutq faoliyatini nutq akti mazmuni bilan so‘zlovchining maqsad-niyati orasidagi aloqadorlik nuqtai nazaridan o‘rganadigan fan. U nutqni idrok etish, tilni egallash kabi masalalarni o‘rganadi. Psixolingvistikaning diqqat markazida individ va kommunikatsiya turadi. Lingvistika nutq tuzilishini til qonunlariga ko‘ra o‘rganadi. Psixolingvistika esa nutq hosil qilish, nutqni qabul qilish, shuningdek, ona tili va chet tilini o‘zlashtirish jarayonlariga murojaat qiladi. Unga ko‘ra, so‘zlovchi nutqni yuzaga chiqarar ekan o‘zi o‘ylagan niyatini ma’lum qoidalar asosida aniq tilning nutq birliklariga uzatadi. Tinglovchi nutqni qabul qilar ekan nutq ifodalarining tashqi shaklida o‘z aksini topgan ma’noni chiqarib oladi. Psixolingvistika - nutqning hosil bo`lishi, nutqni idrok etish va jarayonlarini dasturiy til tizimi bilan o`zaro bog`lanishi holatida o`rganuvchi fan; psixologiya va lingvistikannng sintezidan paydo bo'lgan. Psixolingvistika insoniy nutq faoliyati modelini va psixofiziologik nutqiy materiallarni ishlab chiqarish, ularni tajriba eksperimentlar yo`li bilan tekshiradi. Tadqiqot manbayi bo'yicha tilshunoslikka yaqin bo'lgan psixolingvistika o'z ta'minoti usullari bo'yicha psixologiyaga yaqin turadi. Unda o`zaro bog`lanishli eksperiment, "semantik differensial" kabi va boshqa eksperimental usullar qo`llanadi. Psixolingvistika bir qator amaliy masalalar [ona tili, ayniqsa, kerakli tilni o`rgatish; maktabgacha bolalar logoning nutqiy tarbiyasi va logopediya masalalari; miyadagi nutqiy markazlar kasalliklari klinikasi; nutqiy tasir ko`rsatish muammolari (xususan hayotiy axboroti rivojlanishida va targ`bot ishlarida); sud psixologiyasi va kriminalistika (mas, kishilarni sifatga qarab tanib olish, baholash); mashina tarjimasi hamda nutqiy axborotni EHMga muammolari va boshqa] nazariy xavf tufayli o`tgan asrning 60-yillarida paydo bo`lgan. "Psixovistika" termini o`tgan asrning 60-yillari o` larida amerikalik olimlar tomonidan amaliyotga taalluqli. 0`zbekistonda ushbu sohada bir qancha ishlar qilingan bo`lsada, haqiqiy ma'nodagi psixolingvistik natija endigina bosh bajariladi. kishilarni qonuniy huquqqa qarab tanib olish, baholash); mashina tarjimasi hamda nutqiy axborotni EHMga muammolari va boshqa] nazariy xavf tufayli o`tgan asrning 60-yillarida paydo bo`lgan. "Psixovistika" termini o`tgan asrning 60-yillari o` larida amerikalik olimlar tomonidan amaliyotga taalluqli. 0`zbekistonda ushbu sohada bir qancha ishlar qilingan bo`lsada, haqiqiy ma'nodagi psixolingvistik natija endigina bosh bajariladi. kishilarni qonuniy huquqqa qarab tanib olish, baholash); mashina tarjimasi hamda nutqiy axborotni EHMga muammolari va boshqa] nazariy xavf tufayli o`tgan asrning 60-yillarida paydo bo`lgan. "Psixovistika" termini o`tgan asrning 60-yillari o` larida amerikalik olimlar tomonidan amaliyotga taalluqli. 0`zbekistonda ushbu sohada bir qancha ishlar qilingan bo`lsada, haqiqiy ma'nodagi psixolingvistik natija endigina bosh bajariladi. Psixolingvistika - nutqning hosil bo`lishi, nutqni idrok etish va jarayonlarini dasturiy til tizimi bilan o`zaro bog`lanishi holatida o`rganuvchi fan; psixologiya va lingvistikannng sintezidan paydo bo'lgan. Psixolingvistika insoniy nutq faoliyati modelini va psixofiziologik nutqiy materiallarni ishlab chiqarish, ularni tajriba eksperimentlar yo`li bilan tekshiradi. Tadqiqot manbayi bo'yicha tilshunoslikka yaqin bo'lgan psixolingvistika o'z ta'minoti usullari bo'yicha psixologiyaga yaqin turadi. Unda o`zaro bog`lanishli eksperiment, "semantik differensial" kabi va boshqa eksperimental usullar qo`llanadi. Psixolingvistika bir qator amaliy masalalar [ona tili, ayniqsa, kerakli tilni o`rgatish; maktabgacha bolalar logoning nutqiy tarbiyasi va logopediya masalalari; miyadagi nutqiy markazlar kasalliklari klinikasi; nutqiy tasir ko`rsatish muammolari (xususan hayotiy axboroti rivojlanishida va targ`bot ishlarida); sud psixologiyasi va kriminalistika (mas, kishilarni sifatga qarab tanib olish, baholash); mashina tarjimasi hamda nutqiy axborotni EHMga muammolari va boshqa] nazariy xavf tufayli o`tgan asrning 60-yillarida paydo bo`lgan. "Psixovistika" termini o`tgan asrning 60-yillari o` larida amerikalik olimlar tomonidan amaliyotga taalluqli. 0`zbekistonda ushbu sohada bir qancha ishlar qilingan bo`lsada, haqiqiy ma'nodagi psixolingvistik natija endigina bosh bajariladi. kishilarni qonuniy huquqqa qarab tanib olish, baholash); mashina tarjimasi hamda nutqiy axborotni EHMga muammolari va boshqa] nazariy xavf tufayli o`tgan asrning 60-yillarida paydo bo`lgan. "Psixovistika" termini o`tgan asrning 60-yillari o` larida amerikalik olimlar tomonidan amaliyotga taalluqli. 0`zbekistonda ushbu sohada bir qancha ishlar qilingan bo`lsada, haqiqiy ma'nodagi psixolingvistik natija endigina bosh bajariladi. kishilarni qonuniy huquqqa qarab tanib olish, baholash); mashina tarjimasi hamda nutqiy axborotni EHMga muammolari va boshqa] nazariy xavf tufayli o`tgan asrning 60-yillarida paydo bo`lgan. "Psixovistika" termini o`tgan asrning 60-yillari o` larida amerikalik olimlar tomonidan amaliyotga taalluqli. 0`zbekistonda ushbu sohada bir qancha ishlar qilingan bo`lsada, haqiqiy ma'nodagi psixolingvistik natija endigina bosh bajariladi.
Psixolingvistika tilni psixikaning fenomeni sifatida o‘rganadi. Psixolingvistika qarashicha, so‘zlovchi va tinglovchi, yozuvchi va o‘quvchining ichki dunyosi qanday bo‘lsa, til ham shu darajada mavjud. shu bois, psixolingvistika faqat matnlargina saqlanib qolgan, bu matn yaratuvchilarining psixik olamlari bo‘lmagan o‘lik tillar (masalan, eski slavyan yoki grek tillari)ni o‘rganish bilan shug‘ullanmaydi.
Psixolingvistika kodlash va dekodlash jarayonlarini o‘rganadi. O‘z navbatida kodlash va dekodlash xabar holati bilan kommunikatsiya ishtirokchilari holatining o‘zaro munosabatini aniqlaydi. shuni ta’kidlash joizki, psixolingvistikaning tadqiqot predmeti faqat kod (til) strukturasi va signal bo‘lib qolmay, balki matn yaratish va uni tu shunish bilan bog‘liq jarayonlar, kishilar muloqotidagi barcha murakkab omillar hisoblanadi.
Psixolingvistika ba’zan til va tafakkurni o‘rganadigan fan sifatida belgilanadi. Psixolingvistikaning asosiy maqsadi insonning so‘zlash va tilni tu shunish qobiliyati zamirida yotgan struktura va jarayonlarni aniqlashdir. Psixolingvistlarning kishilar orasidagi o‘zaro til munosabatlari bilan qiziqishlari shart emas. Ular individning ichida kechayotgan hodisalarni tadqiq qilishga harakat qiladi.
“Psixolingvistika”, “Psixologiya”, “Lingvistika”, “Sotsiolingvis-tika”, “Mentalingvistika”, “Tibbiyot”, “Antropologiya”, “Sotsiologiya”, “Falsafa” va “Huquq shunoslik” fanlari bilan o‘zaro aloqada bo‘ladi.