O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

 
 

---

525
20-mavzu: 
Yuk tashuvchi tashkilotlar ishini tashkil qilish
 
Reja 
1
Yuk tashishni tashkil qilish.Boshlang‘ich tovar-transport hujjatlari 
2
Yuk tashuvchi tashkilotlar ishini tashkil qilish 
3
Yo‘l varaqalarini to‘ldirish 
Avtomobil transportida yuk tashishni tashkil qilish murakkab jarayon 
hisoblanadi. Yuk tashishni tashkil etish oldindan tuzilgan yillik va chorak rejalari 
asosida amalga oshiriladi. Yuklarni tashishni tashkil qilish o‘z ichiga tashishga 
tayyorgarlik ko‘rish va tashishni boshqarish, nazorat qilish, hujjatlarning aylanishini, 
yuk tashish hisobi va hokazolarni oladi. Tashishni tashkil qilish darajasi tashish 
jarayoni sifatiga bog‘liq bo‘ladi. 
Avtotransport korxonalari bilan buyurtmachi tashkilotlar o‘rtasida munosabatlar 
ta’sir qilayotgan asosiy me’yorlashtirilgan dalolatnomalar bilan boshqarilib boriladi 
va bu munosabatlar tashish shartnomasida aks ettiriladi. Yuk tashishni tashkil qilish 
qoidalari avtomobil transporti ustavida belgilangan bo‘ladi.
Avtomobil transportilarning ishi tonna va tonna kilometrda hisoblanadi. Ayrim 
holatlarda tashishlar vaqtbay tarifda ishlovchi avtomobil transportilarda bajariladi. 
Yuk tashishlar sharnomaga asosan buyurtmalar berish yo‘li bilan hisob yo‘l varaqasi 
va tovar -transport hujjatlarida yuritiladi. Amalda yo‘l varaqasining 4-i raqamli 
(ishbay); 4-v raqamli (vaqtbay); 4-sh raqamli (shaharlararo) shakllaridan 
foydalaniladi. 
Yo‘l varaqasining 4-i; 4-v; 4-sh shakllari ishbay va vaqtbay ta’riflarda 
bajarilganda, 4-sh shaklidan shaharlararo yuk tashilganda qo‘llaniladi. Yo‘l varaqasi 
tovar-transport hujjati bilan birgalikda avtomobil transporti va haydovchining ishini, 
ish haqini yuk tashish hisoblarini aniqlovchi birlamchi asosiy hujjat bo‘lib 
hisoblanadi. 
Tovar-transport hujjatiga asosan yuklar rasmiylashtiriladi. Ba’zi hollarda yuk 
tovar xarakteriga ega bo‘lsa, tovartransport hujjati 2 nusxada yoziladi. Bu hujjatning 
1-nusxasi yuk jo‘natuvchida qoladi,
2-nusxasini haydovchi yuk qabul qiluvchiga topshiradi, 3-nusxa avtotransport 
korxonasida buyurtmachi tashkilot bilan hisob-kitob qilishda asos sifatida qoladi, 4-
nusxa va bajarilgan transport ishining hisobi maxsus hujjatga rasmiylashtirilib, 
birgalikda buyurtmachi tashkilotga qaytalrib beriladi. 
Amalda tovar-transport hujjatining 1-t va 2-tsh sonli shakllaridan foydalaniladi. 
Tovar-transport hujjatining 2-tsh sonli shakli yuk avtoshohbekatlari tomonidan 
shaharlararo yuk tashishda qo‘llaniladi. Avtomobil transporti ishini tashkil qilish 
tizimida tashish va boshqa yordamchi ishlarni bajaruvchi barcha bo‘lim va bo‘linma 
ishlari muvofiqlashtiriladi. Tashish ishlari rejaga asosan va boshqarishni tashkil etish 
hujjatlari talablari asosida bajarilishi lozim. Boshqarishni tashkil etish hujjatlari 

---

526
avtomobil transporti korxonalari va mijozlar orasidagi o‘zaro munosabatlarni 
belgilaydi. Bunday hujjatlar qatoriga o‘zbekiston avtomobil transporti ustavi va uning 
ilovalari, «yo‘l harakati xavfsizligi qoidalari», «avtomobil transporti korxonasi 
nizomi», shaharlararo yuk avtomobillari harakat grafigi, shaharlararo yuk tashishni 
tashkil qilish qoidalari va boshqalar kiradi.
Avtomobil transporti korxonasi ustavi yuk jo‘natuvchi va yuk qabul 
qiluvchilarning o‘zaro munosabatini belgilovchi hujjat bo‘lib, quyidagi bo‘limlardan 
iborat; 
1. Umumiy qoidalar.
2. Korxonaning maqsadi va vazifalari. 
3. Korxonaning mulki. 
4. Xo‘jalikning moliyaviy-ijtimoiy faoliyati, korxona foydasi. 
5. Korxona mustaqilligi. 
6. Korxonani boshqarish. 
7. Korxonani tugatish va qayta tashkil qilish. 
Avtotransport korxonalarining asosiy maqsadi: xalq xo‘jaligi va aholining 
avtotransport xizmatiga bo‘lgan ehtiyojlarini o‘z vaqtida yuqori saviyada to‘la 
qondirishdan iborat. Bozor munosabatlaridagi xizmatlar marketingiga asoslanib 
ishlab chiqarishni rivojlantirish istiqbolini belgilash, ishchi-xodimlarning ijtimoiy 
sharoitlarini yaxshilash muhim ahamiyatga ega. Ishlab chiqarishni yanada 
rivojlantirish maqsadida uni zamonaviy texnika vositalari bilan ta’minlash kerak.