O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

Yuk jo‘natuvchi va yuk qabulqiluvchilarni optimal biriktirish usuli
yuklarni tashish uchun sarflangan haq yuk sinfi va tashish masofasiga qarab 
belgilanadi. Bir xil turdagi yuklar tashilayotgan bo‘lsa, tashish haqi faqat tashish 
masofasiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun, eng qisqa o‘rtacha tashish masofasiga 
qarab bir xil turdagi yuklarni qabul qiluvchi tashkilotlarni yuk jo‘natuvchi tashkilotlar 
bilan biriktirishning optimal variantini aniqlash muhim hisoblanadi. 
Bunday masalalar variantlarni bora-bora yaxshilash usulidan foydalanib 
yechiladi. Masalani yechishni quyidagi misolda ko‘rib chiqamiz. 
Matritsada yuk miqdorlari joylashgan kataklarni yukli kataklar deb, bo‘sh 
kataklarni yuksiz kataklar deb aytiladi. Matritsani yechishda 5 ta qoidaga amal 
qilinadi va yuk jo‘natuvchilarni qabul qiluvch tashkilotlar bilan optimal biriktirish 
varianti aniqlanadi.
1- q o i d a. Matritsada yukli kataklar soni 1 ga teng bo‘lishi kerak. Bunda 
t 
qatorlar soni. 
P 
– ustunlar soni. Bizning misolimizda t + p – 1 = 5 + 3 – 1 = 7 ga teng. 
Agarda t + p – 1 qiymatidan yukli kataklar soni kata bo‘lsa, masalani yechib 
bo‘lmaydi, yuklarning taqsimlanishi yangidan bajarilishi kerak agarda t + p – 1 
qiymatdan yukli kataklar soni kichik bo‘lsa, masalani yukli kataklar soniga 0 (no‘l) 
sonini kiritish bilan masalani yechamiz. 
Yordamchi koeffitsientlar yig‘indisi yukli katakdagi masofaga teng bo‘lishri 
kerak. 
2 - q o i d a. Yordamchi koeffitsientlar aniqlanganidan keyin matritsa kataklarini 
potensiallikka tekshiramiz. 
3 - q o i d a. Yuksiz katakdagi masofadan yordamchi koeffitsientlar yig‘indisi 
katta bo‘lsa, bunday katak potentsialli katak deb aytiladi. 
4 - q o i d a. Potensiallikni yo‘qotish uchun berk kontur tuziladi. Berk kontur 
burchaklari yukli kataklarda joylashadi. «+» belgili katakdagi yuk miqdoridan 
siljitilgan yuk miqdori ayriladi va «–» belgili yukli kataklardagi yuk miqdoriga 

---

572
qo‘shiladi. So‘ngra qaytaldan matritsada yordamchi koeffitsientlar aniqlanib, 
potensiallikka tekshiriladi.
5 - q o i d a. 0 (nol) yuk miqdorini eng oz miqdorli ustunning eng kichik 
masofali yuksiz katagiga joylashtiriladi. Bizning misolimizda natijaviy matritsa 
ko‘rinishni oladi.