O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

29-jadval
Brutto massa, t 
1 dona konteynerga yuk ortish yoki tushirish 
me’yoriy vaqti, daq. 
0,63
1,25
4 
4 

---

661
2,5–3 
5,0-7 
10,0
20,0
25,0
30,0 
7 
7 
10 
10 
12 
12 
5. Yuk ortish-tushirish punktlarida qo‘shimcha jarayonlarni bajarish quyidagi me’yor 
vaqti belgilanadi. 
30-jadval
Qo‘shimcha jarayonlar nomi 
Me’yoriy vaqt, daq 
Avtomobil 
tarozida 
yuklarning 
o‘lchami 
(Yuksiz yoki yuk bilan birga)
Yuk o‘rinlarini hisoblash
Oraliq 
yuk 
ortish 
yoki 
tushirish 
punktlariga kirish 
4 
4 
9 
Yuk ortish-tushirish ishlarini mexanizatsiyalashning avtomobil Ish unumiga va 
yuk tashish tannarxiga ta’siri 
Avtomobilning ishini baholovchi asosiy ko‘rsatkich bo‘lib tonnalarda tashilgan 
yuk hajmi hisoblanadi. Bajarilgan transport ishini aniqlash uchun yukni tashish 
masofasini hisobga olish kerak, transport ishi tonna kilometrda o‘lchanadi. Yuklar 
yuk avtomobillarida tashilib qabul qilish punktida tushirilgandan keyingina uni 
tashish ishlari tugallangan hisoblanadi. Butun transport jarayoni yuk ortish, tashish va 
tushirish vaqtlarini o‘z ichiga oladi. Yuk tushirilgandan so‘ng avtomobil keyingi yuk 
ortish punktiga borishi kerak. 
Bu elementlarning yig‘indisi, ya’ni yuk ortish, tashish, tushirish va keyingi yuk 
ortish punktiga borish qatnovni tashkil qiladi. 
Shunday qilib, qatnov vaqti avtomobilni yuk ortib tushirish va harakatdagi 
vaqtlarining yig‘indisidan iborat boladi.
Tq = th + to.t
Bunda: 
th 
– harakat vaqti, soat; 
To.t 
– yuk ortish-tushirish vaqti, soat. 
Avtomobilning harakatdagi vaqti: Qatnov vaqti: soat Avtomobilning 
yo‘nalishda ishlash vaqtida 
(T) 
bajargan qatnovlar 
(n) 
soni quyidagi formula bilan 
aniqlanadi: Sutka davomida tashilgan yuk hajmi va transport ishi ish vaqti 
davomidagi avtomobilning bajargan qatnovlar soni, uning yuk ko‘taruvchanligiga va 
yuk ko‘taruvchanligidan foydalanish koeffitsientiga ko‘paytmasi bilan aniqlanadi. 
Bunda:
Ti 
– avtomobil ishlash vaqti, soat;

---

662
Υt 
– texnik tezlik, km/soat;
Β
– masofadan foydalanish koeffitsienti; 
Γ
– avtomobilning yuk ko‘taruvchanligidan foydalanish koeffitsienti; 
Lyu 
– yukli qatnov uzunligi, km;
To(t) 
– yuk ortishtushirish vaqti, soat.
Formuladan ko‘rinib turibdiki, avtomobilning ish unumi yuk ortish-tushirish 
vaqtiga teskari proporsional. Avtomobil yuk ortish-tushirish punktlarida qancha kam 
to‘xtab tursa, shunchalik ko‘p vaqt harakatda bo‘ladi 
Avtomobillarning yuk ortish-tushirish punktlarida turish vaqtlarining kamayishi 
yuk ortish-tushirish ishlari bilan bog‘liq barcha jarayonlarni tez bajarish orqali 
amalga oshiriladi. Yuk ortib-tushirishni kutish va hujjatlarni rasmiylashtirish 
vaqtlarini kamaytirishga, tashish jarayonini yaxshi tashkil qilish, avtomobillarning 
soat grafigida ishlashini joriy qilish, yuk hujjatlarini oldindan tayyorlab qo‘yish va 
yuklarni saralash orqali erishiladi. 
Avtomobillarning yuk ortish-tushirish punktlarida to‘xtab turish vaqtining ko‘p 
qismini asosiy jarayon, ya’ni yuk ortish-tushirish ishlarini bajarish tashkil qiladi. Yuk 
ortish va tushirish vaqtini kamaytirishning samarali tadbiri bo‘lib yuk ortish-tushirish 
jarayonlarini mexanizatsiyalash hisoblanadi. Yuk ortish-tushirish jarayonlarini 
mexanizatsiyalash transport xarajatlarining kamayishiga olib keladi.
Avtomobilning yuk ortish -tushirish punktlarida to‘xtab turish vaqtining 
tannarxiga ta’siri quyidagi formula orqali hisoblanadi.
Bunda: 
Xo‘zg 
– o‘zgaruvchan xarajatlar, so‘m/t. Km
Xdoim 
– doimiy xarajatlar, so‘m/ t. Km
Iha 
– haydovchilarning asosiy ish haqi, so‘m 
K 
– haydovchilarning qo‘shimcha ish haqini hisobga oluvchi koeffitsient, 1,25–
1,27. 
Nazorat savollar 
1.Konteynerlar nima va u qanday belgilarga qarab turlanadi? 
2.Konteynerlarda tashish yo‘nalishlarini tushuntiring. 
3.Paket usulida tashish deb nimaga aytiladi? 
4.Paketda tashishning tagliklarsiz qanday usullari mavjud? 
5.Yuklarni konteyner va paket usulida tashishda qanday iqtisodiy samaradorlikka 
erishiladi? 
6.Konteynerlar turlari qanday belgilarga qarab farqlanadi? 
7.Konteynerlarni tashish qanday marshrutlarda amalga 
oshiriladi? 
8.Konteyner va paket usulida yuk tashishda qanday ishlar yevaziga xalq xo‘jaligiga 
iqtisodiy samara keltiriladi? 

---

663