O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

turdagi moddalar almashinuviga ta 'sir etadi:
a) glukokortikoidlar ta ’sirida o q silla r parchalanishi stim ullanadi. Bu ta ’sim ing 
aso sid a qon plazm asidan h u ja y ra ic h ig a am inokislotalar tran sp o rtin in g keskin 
s e k in la sh u v i y o ta d i, bu esa o q s il la r b io sin te z i b o s q ic h la rin i to rm o z la y d i. 
O q silla m in g katabolizm i m uskul m a ssa sin in g k am ay ish ig a, o ste o p aro zg a va 
shuningdek, yaralarni bitish te z lig in in g pasayishiga o lib k e la d i. O qsillam ing 
p a rc h a la n ish i, hazm q ilish tr a k ti s h illiq q a v a tin in g h im o y a s o h a s id a o qsil 
kom ponentlarining kam ayishiga o lib keladi. Bu holat xlorid k islotasi v a pepsinning 
agressiv ta ’sirini oshiradi va n a tija d a p ep tik yaralar hosil b o ‘ lishiga o lib keladi;
b) glukokortikoidlar y o g ‘ni yog* depolaridan m obilizatsiyasini kuchaytiradi va 
qon plazm asida yog‘ kislotalari konsentratsiyasini oshiradi. S h u lar bilan b irqatorda 
yuz sohasida, ko ‘krak va g av d a n in g y o n bosh sohalarida y o g ‘n in g to ‘planishiga 
olib keladi;
d ) organizm ga g lu k o k o rtik o id la m in g yubo rilish i qo n p la z m a sid a glukoza 
m iqdorining ortishiga olib k elad i (giperglikem iya). Bu efTektning asosida esa 
glukoneogenez jarayoniga stim ullovchi ta ’sir yotadi. O qsillar katabolizm i natijasida 
hosil b o ‘lgan ko‘p m iqdordagi am in o k islo talar, jig a rd a g lu k o z a sintezi uchun 
ishlatiladi. Bundan tashqari, g lu k o k o rtik o id la r g ek so k in aza ferm enti faoliigini 
ingibitorlaydi, bu holat g lukozaning to ‘qim alarda sarfla n ish ig a to ‘sqinlik qiladi. 
M a’lumki, glukokortikoidlar m iqdori k o ‘p b o ‘lganda organizm ning asosiy energiya
169
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m anbayi b o ‘lib, y o g ‘ k islotalari hisoblanadi, bunda glukozaning m a’lum miqdori 
energetik sarflan ish d an xalos b o ‘ladi v a qonda glukoza m iqdorining ortishiga olib 
keladi (g iperglikem iya). G iperg lik em ik effekt, stress paytida glukokortikoidlar 
ta ’sirining a m alg a o sh ish id a asosiy kom ponent b o ‘lib hisoblanadi. O rganizm da 
g lukoza k o ‘rin ish id a energ etik za x ira to ‘planadi, glukozaning parchalanishi esa 
ek strem alstim u llarta’sirini yengishdaorganizm gayordam beradi. G lukokortikoidlar 
u g le v o d la r a lm a s h in u v ig a o ‘z in in g t a ’s ir etish x ara k terig a k o ‘r a insulinning 
antogonisti b o ‘lib hisoblanadi. D avolash m aqsadida uzoq vaqt b u gorm onlam i 
qabul qilish yoki o rganizm da uni hosil b o ‘lishining keskin k o ‘payishi steroid diabeti 
degan k asallik k a olib keladi.
1. Yallig 'lanishga qarshita ’siri.
G lukokortikoidlar yallig‘lanish jarayonining 
barcha bosqichlarini to ‘xtadi (alteratsiya, ekssudatsiya va proliferatsiya) lizosomalar 
m em branasini stab illab , ferm entlar chiqishining oldi olinadi, b u esa y allig ‘lanish 
ja ra y o n in in g riv o jla n ish ig a to ‘s q in lik qiladi. G lu k o k o rtik o id lar y a llig ‘lanish 
o ‘ch o g ‘id a fag o tsito z ja ra y o n in i sekinlashtiradi yoki butunlay b o ‘g ‘adi. Bundan 
ta sh q a ri, yalligM anish ja ra y o n i b ila n ch am barchas bogMiq b o ‘lgan lixoradka 
reaksiyasi k eskinligini p asaytiradi, b u esa leykotsitlardan interleykin-1 chiqishini 
kam aytirish y o ‘li bilan am alga oshiriladi. B u holat interleykin-1 ning gipotalam usda 
joylashgan issiklik hosil b o ‘lish m ark azig a stim ullovchi ta ’sirini kam aytiradi
2. A llergiyaga qarshi t a ’sir.
G lu k o rtik o id la r a lle rg ik re a k s iy a la rn in g
rivojlanishiga ham bevosita ta ’sir ko ‘rsatadi. Glukortikoidlar k o ‘p ishlab chiqarilishi 
qondagi eo z in o filla r sonining kam ayishiga olib keladi, ular sonining ortishi esa 
allergik reaksiyalarning rivojlanishiga o lib keladi.