O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Monotsitlar
- q o n -to m irla rd a 7 0 soatgacha aylanib yuradi, so ‘ngra u yerdan 
ch iq ib to ‘q im a (g istio tsitlar) m akrofagiga aylanadi. K islotali m uhitda m onotsitlar 
m ikrobiam i fagotsitoz q ilish x ossasiga ega, bu paytda neytrofillar faolligi susayadi. 
H alok b o ‘ Igan leykotsitlar v a ja ro h a tla n g an to‘qim alam i m onotsitlar fagotsit qilib
198
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yalligMangan sohani tozalaydilar. M onotsitlar kom plem ent tizim i tarkibiy qism ining 
ayrim larini sintezlaydi. A ktiv m o n o tsitlar va m akrofaglar sitotoksinlar, interleykin 
(IL - 1), o ‘sm alam i nek ro z q ilu v ch i om il, in te rfe ro n la m i sintezlash natijasida 
0
‘smaga, viruslarga, mikroorganizmlarga va parazitlarga qarshi immunitet hosil qiladi, 
gem opoezning boshqarilishida ishtirok etadi. M onotsitlar qo n ivishini (trom boksan, 
trom boplastinlar) ham da fibrinolizni kuchaytiradigan (plazm inogen aktivatorlari) 
om illam i ishlab chiqaradi.
Limfotsitlar
- suyak k o ‘m igida hosil b o ‘ladi v a q o n g a tushgach to ‘qim alarda 
shakllanadi. A yrisim on b ezda sh akllanganlari T - lim fo tsitlar (thym us - so ‘zidan 
olingan) deb ataladi. T - lim fotsitlam ing bir necha turlari m avjud. T -
killerlar
yoki q otillar (inglizcha tu kill - o ‘ Idirm oq) nishon h u ja y ra lam i, jum ladan yuqum li 
kasallik lam i chaqiruvchi m ik ro o rg an izm lar, o ‘sm a h u ja y ra la r va boshqalam i 
0
‘ldiradi. T
-xelperlar
yoki imm unitet qilishdayordam chilar. U la r T —
T.-xelperlar,
hujayra im m unitetini kuchaytiruvchi va T - B -
xelperlar
gum oral imm unitetni 
kuchaytiruvchilardan iborat. T -
amplifayyerlarT -
va B - , ayniqsa T - lim fotsitlar 
fu n k siy asin i kuch ay tirad i. 
T - supressorlar
- im m un ja v o b n i susaytiruvchi 
lim fotsitlar. U lar T - T
-supressorlar
hujayra im m unitetini pasaytiruvchi va T - B
-
supressorlar -
g u m o ra l im m u n ite tn i p a s a y tiru v c h ila rg a b o ‘lin a d i. T -
shakllantiruvchi
(differensiyalovchi) yoki T d - lim fotsitlar qo n ishlab chiqaruvchi 
a ’zolarining o ‘zak hujayralari faoliyatiga ta ’sir k o ‘rsata d i, y a ’ni suyak k o ‘m igida 
eritrotsitar, leykotsitar va tro m b o tsitar h u jay ralam in g hosil b o ‘lish nisbatiga ta ’sir 
qiladi. T -
qontrsupressorlar
T - su p resso rla r faoliyatini susaytirish orqali immun 
javobni kuchaytiradi. T
- xotira hujayralari
a w a l ta ’s ir q ilg a n antigenlar haqida 
axborotni xotirasida saqlash orqali im m un ja v o b n i tezlashtiradi.
L im fotsitlam ing b oshqa turi B -
limfotsitlar
(b u rsa - s o ‘zidan olingan) odam
va sutem izuvchilarda suyak ko ‘m ig id a yoki ingichka ich ak d a joylashgan lim foid -
epitelial tizim da shakllanadi. B - lim fotsitlar antigenlar va sitokinlar ta ’sirida antitelo 
ajratib chiqaruvchi plazm atik h u ja y ra larg a aylanadi. B -
limfotsitlaming
quyidagi 
turlari m avjud: B - qotillar, B - x elp erlar va B - supressorlar.
B -
killerlar
ham T - killerlar kabi vazifalam i bajaradi. B -
xelperlar
antigenlami 
tanishtiradi, T d - lim fotsitlar v a T - su p resso rlar faoliyatini kuchaytiradi, hujayra 
v a g um oral im m unitetlarda is h tiro k e ta d i. B -
supressorlar
a n tite lo ishlab 
chiqaruvchi hujayralar - B - lim fotsitlar proliferatsiyasini torm ozlaydi.
T va B limfotsitlardan tashqari O lim fotsitlar ham m avjud. A yrim tadqiqotchilar
O lim fotsitlam i natural (tabiiy) k iller hujayralar yoki N K - lim fotsitlardeb atadilar. 
N K lim fotsitlar yot hujayralam i «teshib yuboruvchi» perfo rin deb nom lanuvchi 
oqsil ishlab chiqaradi. Sitotoksik lim fotsitlar (STL)proteolitik ferm entlar (sitolizinlar) 
ishlab chiqaradi va bular yot hujayralarga hosil b o ‘lgan te sh ik la r orqali kirib, ulam i 
halok qiladi.