Antigenlar, autoantigenlar, sd-antigenlar. Hla-tizimi (mhc- tizimi). Monoklonal antitelalar. Ma olinishi gibridóma texnologiyasi, qo‘llanilishi Antigenlar va ularning hususiyatlari

Antigenlar, autoantigenlar, SD-antigenlar.HLA-tizimi (MHC- tizimi). Monoklonal antitelalar. MA olinishi gibridóma texnologiyasi, qo‘llanilishi
Antigenlar va ularning hususiyatlari.
Antigen ikki ildizli sыz bolib uning asosining anti - arshi va gen (DNK fragmenti) sыzlari tashkil qiladi. Antigen shunday tuzilmaki uzigagenetik jishatdan begona bыlgan ma`lumotlarni jamlab organizm tarkibidыziga xos immunologik reaktsiyalarni keltirib chiqaradi. Antigentushunchasini ыrganishda uning ikki jishatini aloshida farilishimiz lozim:birinchidan antigen bu biologik marker ikkinchidan antigen buimmunogendir. Biologik marker sifatida antigenlarning bir ancha xususiyatva sifatlarini kыrsatish mumkin. Ular tur antigenlaron gurushlariningizoantigenlari organ shamda tima antigenlari, bosichga xos va darajaliantigenlarda namoyon bыladi.Turga oid antigenlar - organizmning immunologik tizimi va arindoshbыlgan antigenlarni farila oladi. Ikki organizm orasidagi arindoshchilikanchalik yain bыlsa antigenlarga yыnalgan zardob kuchi shunchaliksustrobыladi. Bugungi kunda sud tibbiyot shodimlari odam zardobidagiosillarga arshi antitanalar yordamida uning on doini bosha odamn\laridan farila oladilar.Eritrotsit antigenlarishozirgi kunda 250 dan orti= eritrotsitlarning
antigenlari ani=langan, ilmiy tekshirishldar tufayli A V O =on gurushi turini
odamdagi gen lokusining bir =ancha seriyalari yordamida nazorat =ilinishi
ma`lum bыldi.
Transplantatsion antigenlar.
Bu antigenlarning transplatatsion antigenlar deb atalishi bejiz emas.
chunki ular donor va retsipienti orasida bыlgan a`zo tы=imalar
transplatatsiyasini ani=lab berishda mushim ыrin egallaydi.
Tы=ima va a`zo antigenlari.
www.ziyouz.com kutubxonasi
19
Tы=ima va a`zolar rivojlanishidagi ma`lum bir bos=ichlarda shosil
bыlib jarayonlar sыngiga =adar shozir bыladi. Masalan: ayrim antigenlar
embrional davrini 10 –12 kunlarda paydo bыlib, keyingi shayot davrida
sa=lanib =oladi.
Darajalanishga etgan shujayra antigenlari.
Ma`lumki shujayraning rivojlanish yыli uning darajalanish etmagan
bos=ichidan boshlanib to etuk funktsional jishatdan faol shakllanishgacha
davrni ыz ichiga oladi. Bunda u bir necha marotaba morfologik
ыzgarishlarga uchraydi. Uning o=ibatida shujayra tash=i =avatida antitgenli
shususiyatiga ega bыlgan tuzilmalarni shosil =iladi.
O=sil moddalar eng kuchli immunogen shisoblanadi. Ma`lum bir
sharoitda immunogenlik xossalarga polisaxaridlar va sun`iy polimerlarga
sham ega bыladi. Nuklin kislotalar va yo\lar sof sholatda immunogen
shisoblanmaydi. Ammo ular bosh=a moddalar bilan biriktirilganda
(masalan: nukleoprotein va lipoprotenlar) kuchli immunogenlik shususiyatini
orttiradi.
Ad`yuvantlar – shunday birikmaki ular antigenga =ыshilganda uning
immunologik xususiyatlarini kuchaytirib beradi. Eng mushim ad`yuvantlarga
(alyuminiy birikmalaridan achchi= toshni misol =ilish mumkin).

6. Antigenlarning antitanalar bilan munosobati.

Organizmda sodir bыladigan immun tizim jarayolari tы=ima va
a`zolarda joylashgan turli xil shujayralar ыzaro birgalikda (kooperativ)
faoliyat kыrsatish tufayli faoliyat amalga oshadi.
Immun jarayonlarga tegishli (immunokomponent shujayralarning)
immun shimoya reaktsiyalari tы\risida bir =ancha nazariyalar mavjud bыlib
ular orasida akademik Petrov oldinga surgan nazariya aloshida ыrin tutudi.
Bu nazariyaga asosan immun shimoya reaktsiyalari uch xil shujayralarning
ыzaro birgalikda faoliyat kыrsatishi ya`ni kooperatsiyasi tufayli amalga
oshadi. .
Immun jarayonida ishtirok etadigan shujayralar immunokompitent
shujayralar deyiladi. Bunday shujayralarning asosan ikki turga ajratish
mumkin:
1.Limfotsitlar – ularning ыzi ikki turga bыlinadi: T-limfotsitlar (timusga
tobe)
V-limfotsitlar (suyak kыmigiga tobe)
Bundan tash=ari immunitetda na T- na V-limfotsitlarga mansub tabiiiy
killerlar ishtirok etadi.
2. YOrdamchi shujayralar – asosan makrofaglarni kiritish mumkin,
ularga interdigidlovchi va dendiritli shujayralar sham kiradi. Bu shujayralar
immun tizimi a`zolarida T va V limfotsitlar uchun maxsus mikromushit
www.ziyouz.com kutubxonasi
20
yaratish bilan birga limfotsitlarni antigenlardan zararsizlantirish jarayonida
sham faol ishtirok etadi.
Eozinofil, bazofil tы=ima bazofillarni sham kiritish mumkin.
T– va V- limfotsitlarning kыpayishi va shakllanishi antigenga bo\li= va
bo\li= bыlmagan sholga keltirish mumkin. Antigenga bo\li= bыlmagan
kыpayish va shakllanish jarayoni immun tizimning markaziy a`zolarida
(timusda va =izil suyak kыmigida) amalga oshadi. Bu a`zolarda T– va Vlimfotsitlar mikromuxit shujayra ta`sirida etiladi. Antigenga bo\li= jarayon
esa periferik immun shimoya a`zolarda sodir bыladi. Organizmga antigen
turli yыllar bilan tushishi mumkin. Antigen uchun eng ya=in asosiy
darvozalar ov=at xazm =ilish, nafas olish, siydik chi=aruv yыllari va bosh=a
a`zolarning shilli= pardalari shisoblanadi. Teri or=ali sham tushadi. Tlimfotsitlar shujayraviy immunitetning asosiy tuzilmalaridir. Bundan tash=ari
ular gumoral immunitetga sham faol shimoya reaktsiyalari bosh=arishda
mushim ыrin tutadi. SHozirgi paytda T-limfotsitlaring bajaradigan vazifasiga
kыra =uyidagi asosiy turlari (subpopulyatsiya) far= =ilinadi:
a) T–killerlar, ya`ni =otil limfotsitlar ular yot shujayralarga ta`sir etib,
ularni ыldirish va emirishda ishtirok etadi.
v) T–xelperlar (yordamchi) gumoral va xujayraviy immunitetda
yordamchi vazifasini ыtaydi. Ular antigenni tanib olib V-limfotsitlarni
plazmatik shujayralarga aylantirishga yordam beradi. Plazmatik xujayralar –
(antigenga =arshi antitana ishlab chi=aruvchi shujayralar).
s) T-supressor (pasaytiruvchi) V-limfotsitlarni plazmotsitlarga aylanish
jarayonini susaytiradi va shu tufayli antitana shosil bыlishini bosh=aradi.
d) T–amplefeyerlar (kuchaytiruvchi). T–killer bilan T–xelperlarning
faoliyatini kuchaytiradi.
e) T–differentsiyalovchilar – (belgilovchi) =onning ыzak shujayralarga
ta`sir ularning mavsum yыnalishda kыpayishini va shakllanishini
bosh=aradi. Bundan tash=ari T limfotsitlar orasida antigen tы\risida
ma`lumotni eslab =oluvchi shujayralar borligi ani=langan. T-limfotsitlarning
V-limfotsitlardan far= =iluvchi asosiy belgisi ularning =obi\ida joylashgan
retseptor shisoblanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
21
7. Antigenlarning antitanalar bilan munosobati.
Immunokompitent shujayralar bыlib T- va V-limfotsitlar, ularning
subpopulyatsiyalari shamda yordamchi shujayralar (makrofaglar,
interdigidlovchi va dendiritiv shujayralar shisoblanadi. Organizmga tushgan
mikrob, viruslar, antigenlarni dastavval antigeni tanib olish =obiliyatiga ega
bыlgan T- va V-limfotsitlarning retseptorlari bilan bo\lanadi. SHu bilan birga
antigen bu limfotsitlarning bir-birlari bilan alo=a =ilishini ta`minlaydi. Antigen
T-limfotsitlarning yuzasida bыlgan retseptorlar bilan bo\li= sholda
makrofaglarda uzatiladi. Makrofaglar bilan T-limfotsitlarning ыzaro ta`siri
natijasida antigenga =arshi tsitotoksik T-limfotsitlar shosil bыladi. Keyingi
bos=ichda T-limfotsitlarning retseptorlari bilan bo\langan va makrofaglar
tomonidan =ayta ishlangan antigen V-limfotsitlarga etkaziladi. Ammo bu
ma`lumotning ыzigina V-limfotsitlarning antitanalar ishlab chi=aruvchi
plazmatik shujayralarga aylanishi uchun kifoya =ilmaydi. V-limfotsitlarning
kыpayishi va plazmotsitlarga shakllanishi uchun shu antigenga xos bыlgan
yana bir signal bыlishi talab etiladi. Bu signal T-limfotsitlar tomonidan berilib
«immunopoez induktori» deyiladi. 2 tomondan antigen tы\risidagi ma`lumot
olgan V-limfotsitlar ыz navbatida blast shujayralarga aylanib mitoz yыli
bilan kыpayadi. Natijada ma`lum bir antigenga nisbatan V-limfotsitlarning
kloni shosil bыladi. Ular ыz navbatda plazmoblastlarga, plazmotsitlarga va
nishoyat etuk plazmatik shujayralarga aylanib shu antigenga nisbatan
antitanalar ishlab chi=aradi. SHunday =ilib imunitet jarayonlarida turli xil
shujayra ishrok etadi. Bu jarayonlarning faol shujayralari bыlib. T– va Vlimfotsitlar =on va limfa or=ali kыchib yurish (migratsiya) =obiliyatiga ega.
Immun tizimning markaziy a`zolarida ya`ni timusda va =izil suyak
kыmigiga ushbu limfatsitlarning kыpayishi va takomillashuvi
(differentsirovkasi) rыy beradi. +izil suyak kыmigidan kelgan ыzak
shujayralar timusda maxsus mikromushit ta`sirida etuk T-limfotsitlarga
aylanadi.
Immunitet jarayonida eozinofil va bazofil leykotsitlar, shamda tы=ima
bazofillari sham ishtirok etadi. Bazofil leykotsitlari va tы=ima bazofillari
ishlab chi=argan gistomin, geparin moddalari T– va V- limfotsitlarning
kыpayish va shakllanishini kuchaytirish xususiyatiga ega.
Eozinofil leykotsitlar organizmga kыp mi=dorda antigenlar tushganda
kыpayadi va makrofaglarning faoliyatini kuchaytiradi. SHuningdek immun
shimoya jarayonlarining kechishida neytrofil leykotsitlarning roli sham katta.
Ular limfotsitlarning kыpayishi va shakllanishini kuchaytiruvchi moddalar
ishlab chi=aradi va antegenlarning faol ravishda fagotsitoz =iladi. Tlimfotsitlar barcha limfotsitlarning taxminan 60-65% ni tashkil etib, ularning
yashash muddati bir necha oylab va yillab davom etishi mumkin. Ularning
V-limfotsitlardan far= =iluvchi asosiy belgisi ularning =obi\ida joylashgan
retseptorlari shisoblanadi. Ularda antigenlarni tanib olish imkoniyatiga ega
retseptorlar borligi tan olingan.

www.ziyouz.com kutubxonasi

22
8. Aglyutinatsiya reaktsiyasi.
Antigenlar – (immunogenlar) – genetik begona modda sifatida
organizm ichki mushit doimiyligini buzadi va =uyidagi imunologik
reaktsiyalarga rivojiga sabab bыladi.
1.Gumoral imunitet tufayli antitana ishlab chi=ish.
2.Kuchaygan sezuvchanlikning sekinlashgan turi.
3.Kuchaygan sezuvchanlikning tezlashgan turi.
4.Immunologik xotiraning kuchayishi.
5.Immunologik tolerantlikning (areaktivlik) rivojlanishi.
Antitanalar – makroorganizmlar tomonidan antigenlar ta`siri tufayli
ishlab chi=ariladigan va ular bilan ыziga xos bo\lanishda bыladigan
moddalarga aytiladi.
+on zardobi o=sillari elektr maydon ta`siridagi sharakatga kыra
albuminlar va L B J globulinlarga ajraladi. L – globulinlar elektr maydonida
sharaktsiz bыlib zardob tomizilgan nu=tada =oladi. Bu zardob globulinlari
antigenlar bilan ыziga xos bo\lanishi xususiyatiga ega bыlishi sababli
gemomunoglobulinlar yoki antitanalar deyiladi.
Antitanalar antigenlar bilan faol markazlari or=ali molekulyar tortish
kuchi shisobiga ыzaro bo\lanadi. Ыziga xos faol markazlari antitanalar
ketma-ketligidan tuzilgan bыlib o\ir va engil zanjir =ismlardan iborat bыladi.
Organizmda antitanalar ishlab chi=ish induktiv (antigan ta`siridan 1-4 kun)
va produktiv (5-15 kunlar) bos=ichlaridan iborat.
+ondagi antigenlar kontsentratsiyasi 1-3 oydan keyin kamayadi.
Birlamchi immunologik javobdan sыng (immunologik xotiraning
rivojlanishi tufayli) 2 lamchi imunologik javobda antigenning =ayta ta`siri
natijasida antitanalar kыp mi=dorda juda tez shosil bыladi. Antitanalarning
ыziga xos antigenlar bilan munosabatini invitro (in vitro) shaklidagi
serologik reaktsiya deb nomlanadigan aglyutinatsiya, pretsipitatsiya
reaktsiyalarida kuzatish mumkin.
Barcha serologik reaktsiyalar ikki boskichda:1-chi bos=ich- ыziga xos
bos=ichda antigenning deterlinant gurushi antitananing faol markazalari
bilan birikadi.
2-chi bos=ich - ыziga xos bыlmagan bos=ichda antigenlar yoki
chыkmaga tushadi yoki erib ketadi yoki fagotsitlanadi, ya`ni antigenantitana kompleksini shosil =iladi.
Serologik reaktsiyalar – etarli darajasida sezgerligi tufayli infektsion
patologiyada tashxis =ыyish (diagnostika) ma=sadida:.
1-bemor ajratmalaridagi noma`lum mikrob kulturasining turini
ani=lashda;.
2-Bemor =on zardobini noma`lum antitanalarini ani=lashda
amaliyotda keng =ыllaniladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
23
Antitanalar past dispersiya va korpuskulyar (bak-ya) eritrotsitlar,
tы=ima shujayralari bilan izotonik eritmada erimaydigan tola yoki donador
kыrinishda chыkadigan komplekslarning shosil =iladi. Bu reaktsiyalar
agglyutinatsiya reaktsiyasi nomini olgan. Bu sholda biriktirish xususiyatiga
ega bыlgan antitanalar – agglyutininlar,antigenlar – agglyutinogenlar deb
ataladi.
Birinchi bos=ichidir – antitana bilan antigen birikadi.
Ikkinchi bos=ichda – esa antigen – antitana kompleksi elektrolit
ta`sirida (0,85% NaCl eritmasi) ta`sirida chыkmaga tushadi.
Agglyutinatsiya reaktsiyasidan foydalanildi.
Bakteriyalar kulturasining (yu=ori tipida paratif , dizentiriya ( xolera )
vabo va bosh=a serologik xususiyatlarini identifikatsiyalashda diagnostik
agglyutinlovchi zardoblar ishlatilgan sholda).
+orin tifi, koratmol brutsellyozi, tulyaryaremiya, rikkettsioz va
bosh=alar serodiagnostinasida ma`lum antigenlar (diagnostikum)
ishlatishgan sholda:
YU=umli kasalliklar serodiagnostikasida agglyutinatsiya reaktsiyasi
uchun zarur bыladigan ingradientlari:
Tekshirilayotgan =on zardobi (0,1-1,2 ml).
Diagnostikum - kerakli antigen.
Neytral reaktsiyaga ega distillangan suvdagi NaCl ning
0,9%li(izotonik) eritmasi, ya`ni elektrolit.
Agglyutinatsiya reaksiyasining =ыyilishi.
Probirkaga 0,5 ml elektrolit solinib 1:50 nisbatidagi zardob (0,1
zardobdan 0,4 ml NaCl eritmasi) =ыshiladi va 1-2 tomchi diagnostikum
tomiziladi. Propirkada 1:100 nisbatdagi serotirilga shosil bыladi.
Ikkinprobirkaga esa diagnostikum tomizilmaydi.
Probirkalar chay=alib, teriostaga 370 S da 2 soat =ыyiladi. Keyin esa
18-24 soat davomida xona +0 sida somatik antigenlar r-yasi =ayd =ilindi.
Reaktsiya natijalari =urollashgan kыz yordamida chыkma aista
chay=atilgan sholda ы=iladi. Musbat reaktsiya chыkma oson
parchalanadigan tolalar (n - agglyutinatsiya) yoki donalar (o –
agglyutinatsiyalardan iborat bыladi). Reaktsiyaning aniqliga kыra chыkma
ustidagi suyu=lik ma`lum darajada tini=lashadi. Reaktsiya darajasi 4 ta
plyus (+) tizim bыlishicha basholanadi.
a) tыli= agglyutinatsiya – suyu=likning tыli= tini=lashishila 4 ta plyus
++++
b) deyarli tыli= - 3 ta plyus
v) tыli=siz =isman shujayra – 2 ta plyus
g) agmotinatsiya belshilashi – 1 ta plyus
d)shubshali reaktsiya +\-
e)manfiy reaktsiya – minus (-)chыkma yы=, suyu=lik
gomogen,shujayra 2-chi probirkada ( nazorat probirka) sham xuddi
shunday bыladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
24
Noma`lum kulturani solishtirib ani=lashda (identifikatsiyalashda) spirt
bilan tozalangan predmet oynasiga diagnostik agglyutinlovchi zardob
tomiziladi. Paster pepitkasida kerakli diagnostikum suyultiriladi va 1-2 tomchi
tomiziladi, shar 1 tomchiga bitta petlya (24 soatda) tekshirilayotgan kultura
tomiziladi va aralashitiriladi. Reaktsiya natijasi 3-10 minutdan sыng ma`lum
bыladi. Musbat reaktsiyada tomchida agglyutinin tolalari yoki donalari shosil
bыladi.
Kontrol sifatida NaCl ning izotonik eritmasi va kultura aralashmasi
olinadi.
9. Pretsipitatsiya reaktsiyasi.
Pretsipitatsiya reaktsiyasi erigan antigen – pre tsipitinogen va
antitana – pretsipitinlar birikmasini elektrolit ta`sirida pretsipitat
chыkmasi shosil =ilishga asoslangan.
Pretsipitinogen sifatida turli o=sil (shayvon, o’simlik, mikrob tabiatli
o=sillar), issi=likka bardoshli pritsepitinogenlar (Sibir yarasi, chuma(o’lat),
tulyaremiya =ыz\atuvchilari) ishlatilishi mumkin.
Pretsipitatsiya reaktsiyasi yu=ori sezgirli va o’ziga xos bыlib, juda
suyultirilgan eritmalarda ham antigenlarni ani=lash imkonini beradi.
Pretsipitatsiya reaktsiyasi amaliyotda ishatiladi:
1. YU=umli kasalliklar tashxisda (diagnostika) (sibir yarasi,
tulyaremiya, chuma va bosh=alar)da ishlatiladi.
2. Ba`zi bir bakteriyalar, misol uchun streptokoklar identifikatsiyasi va
tiplarini ani=lashda.
3. Sud tibbiyotida - =on dog`lari, spermalar turlarini ani=lashda.
4. Ozi= - ov=at mashsulotlari (sut, gыsht, bali=, asal.) tabiiyligini
aniqlash uchun.
5. Biologiyada ыsimlik navlari, shayvon turlari va mikroorganizm
shtammlari orasidagi genetik yaqinlikni aniqlashda.
Termopretsipitatsiyada tekshirilayotgan material antigenni aniqlash uchun
avval qaynatiladi, so’ngra filtirlanadi va tashxis qo’yish uchun ishlatiladigan
diagnostik pretsipitlovchi zardobga qatlam ko’rinishida quyiladi.
Noma`lum oqsilni aniqlash uchun pretsipitatsiya reaktsiyasiga zarur
komponentlar:
1. Antitana – pretsipitin, ya`ni ot oqsiliga qarshi immun zardob
(1:10000).
2. Antigen – pretsipitinogen – ot oqsili (1:1600).
3. Izotonik eritma – 0,85% NaCl eritmasi.
Reaktsiyani qo’yish tartibi:
Pretsipitatsion probirkaga Paster pipetkasi yordamida 1ml atrofida
pretsipitin zardobi solinadi. Zardob probirka devoriga tegishi mumkin emas.
Boshqa probirka yordamida 1ml antigen – noma`lum oqsil olinadi va probirkani