Qonda karbonat angidridning tashilishi. M oddalar almashinuvining oxirgi
mahsuloti boMmish karbonat angidridi qonda erigan va kimyoviy birikkan hollarda
tashiladi. 100
ml venoz qondan 5 5 -5 8
% hajm karbonat angidridi gazini ajratib olish
mumkin. Unda 2,5
% hajm qonda erigan, 4,5
% hajm gem oglobin bilan birikkan
(karbgemoglobin) va 5 1 % hajm karbonat kislotasining kaliyli v a natriyli tuzlari
tashiladi.
Karbonat angidrid to‘qimadan kapillarlarga o ‘tib, turg‘un b o im ag an karbonat
kislotasini hosil qiladi:
C 02+ H p = H fO = H + H C O ; Bu qaytar reaksiya muhitdagi C O z ning tarangligiga bogMiq. Bu reaksiya
eritrotsitlar ichida boMadigan karboangidraza fermenti ta ’sirida (20000 baravar)
tezlashadi.
Karbonat angidrid birikmalari, bikarbonat tuzlarining tashilishida eritrotsitlaming
ahamiyati katta To‘qima!arda hosil boMganC02 kapillarlarga o ‘ tadi va plazmada eriydi.
Plazmadan C 0 2 eritrotsitga o ‘tadi va karboangidraza ferm enti ishtirokida
karbonat kislotaga aylanadi. N atijad a H CO } m olekuialari m iqdori ortadi va
konsentratsiya gradiyenti bo'yicha plazmaga chiqadi. Plazmada K*vaNa*kationlari
bilan birikib, bikarbonat tuzlarini hosil qiladi. K ationlaro‘rnigaxloranioni eritrotsit
ichiga o ‘tadi va osmotik bosim ning sal ko‘tarilishiga sabab boMadi. Natijada
eritrotsitlarga suv o ‘tib, hajmi sal kattalashadi. Shuning uchun ham katta qon
aylanish doirasi kapillarlari eritrotsitlarining hajmi sal kattaroq.
Ayni vaqtda oksigem oglobindan kislorod ajraladi va to ‘qim alarga o'tadi.
Gemoglobin bilan bogMangan kaliy karbonat kislota ta ’sirida ajrab chiqadi va kaliy
bikarbonat hosil qiladi. Kislotadan ajralgan H* ionlari gemoglobin bilan birikib, kam
dissotsiatsiyalanadigan qaytalangan gemoglobin (HHB) hosil qiladi. Qaytalangan
gemoglobin C 0 2ning bir qismini o ‘ziga biriktirib, karbogem oglobinga (H H BCO J
aylanadi. Eritrotsit to'qim a kapillarlaridan o'tayotganda karbonat kislotasi kaliy
ionlarini chiqarib yuboradi:
255 www.ziyouz.com kutubxonasi
KHB02+ H f0 = H H B +0J+KHC0} O 'pka
To'qima
7 1 - r a s m .
Gazlami
q o n d a
tashilishi, o'pka
v a to 'q im a la rd a g a z a lm a s h im iv i.
HCO j- ionlarining birqismi p lazm agao'tib natriy ionlari bilan birikadi, eritrotsit
ichiga esa xlor ionlari ion muvozanatini saqlash uchun o ‘tadi.
0 ‘pka kapiliarlarida venoz qondan C 0 2 ning bir qismi alveolaiarga o ‘tadi.
Alveoiyar xavoda C 0 2ning parsial bosim i venoz qondagi C 0 2 ning tarar.gligidan
pastrok bulgani uchun, C 0 2 kapilyarlardan alveoiyar havoga diffuziya yo'li bilan
o ‘tadi. B u quyidagi reaksiya bilan tushuntiriiadi:
H H B + O + K H C O ^K H B O + H fO ; Hosil bo‘lgan karbonatkislotasi parchalanishini karboangidraza fermenti keskin
tezlashtii adi, natijada C 0 2 alveoiyar havoga o ‘tadi.
K arbonat angidridning qonga birikishi va uiidan ajralib ketishi uning qondagi
parsial tarangligiga bog‘liq. Karbonat angdridi dlssotsiatsiya egri ch izig ln i hosil
qilish uchun ordinata o ‘qiga qonga birikkan karbonat angidridining hajmi
% va
abbssissa o ‘qiga C 0 2 ning parsial tarangligi qo‘yi!adi.
Pastki egri chiziqdagi A nuqta C 0 2 ning 40
mm sim ust ga teng bo‘lgan
tarangligiga, y a ’ni arterial qonda m avjud b o ‘lgan taranglikka to ‘g ‘ri keladi. Bu
256 www.ziyouz.com kutubxonasi
qonda uning miqdori 52 hajm % bikarbonatlar holatida bo‘ladi. Yuqoridagi egri
chiziqning nuqtasi C 0 2ning 46