O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Ikkinchi somatosensor
soha R o lan d egatining ostida b o ‘lib, Silviy egatining 
yuqori chek k asig a yoyiladi; bu sohaga ham afférent im pulslar talam usning orqadagi 
ventral yad ro sid an keladi.
K o'ruv retsepsiyasiningvakilligi.
K o ‘ruv analizatoriningm iya p o ‘stlog‘idagi 
uchlari 
(ko ‘ruv sohalari deb ataladi)
ikkalayarim shardagi ensab o 'lak larin in g ichki 
y u zasid a pix eg a t va yondosh p u sh ta la r sohasida joylashgan. K o ‘ruv sohalari 
k o ‘z to ‘r p ard a sin in g p royeksiyasidan iborat. Bu sohaga afférent im pulslar k o ‘ruv 
y o ‘!ining u chinchi neyronlari jo y la sh g a n tashqi tizzasim on tanalardan keladi.
Eshituv retsepsiyasining vakilligi.
E shituv analizatorining m iya p o ‘stlog‘idagi 
uchlari birin ch i chak k a pushtasida va G eshlning k o ‘n dalang chakka 
pushtasida
joylashgan. A fférent im pulslar bu sohaga ichki ti
2
zasim on tanalam inghujayralaridan 
(eshituv y o ‘lining uchinchi neyronlari) keladi va ichki quloq chig‘anog‘ining eshituv 
retsep to rlarid an ax borot tashib turadi. H ar xil balandlikdagi tonlar eshililganda 
c h ig ‘a n o q r e ts e p to r la r id a v u ju d g a k e lu v c h i im p u lsla r e s h itu v so h a sid a g i 
h u ja y ra lam in g turli g um hiariga keladi.
Ta 'm bilish retsepsiyasining vakilligi.
T a ’m b ilish a n a liz a to rin in g m iya 
p o ‘stlo g ‘idagi uchlari, P enfildning m a ’ lum otlariga qaraganda odam ning chakka 
boMagida silviy egati bilan sirk u ly ar egat yaqinida, m iya p o ‘stlo g ‘ ining ta ’sirlanib 
so ‘la k a jra tila d ig a n q ism ig ay o n m a-y o n joylashgan. A fférent im pulslar ta ’m bilish 
sohasiga ta lam u sn in g orqadagi pastki y adrosidan keladi.
Hid biluv retsepsiyasining vakilligi.
H id sezuvchanlikning y o 'Ila ri k o ‘ruv
120
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

d o ‘m boq!arining y ad ro la ri o rq a li o 'tm a y d ig a n y a g o n a a ffe re n t y o ‘llardir. 
U lam ing birinchi n ey ro n la ri- h id b ilu v hujayralari burun shilliq pardasida, ikkinchi 
n eyronlari esa hid biluv p iy o z id a jo y la sh g a n .
Ikkinchi neyronlam ing o‘siq lari h id biluv traktini h osil q iladi, bu trakt noksimon 
b o ‘lak n in g oldingi qism idagi h u ja y ra la rg a y etib o la d i (A . B ro d al), hid biluv 
analizatorining m iya p o ‘stlog‘id a g i uchi shu yerd a boMadi.
Odam miya po ‘stlog 'idagi sertsor sohalarni ta ’sirlash va yemirish ejfektlari.
O dam m iy a p o ‘stlog‘idagi sensor sohalam ingjoylashishi aso san m iya operatsiyalari 
v a q tid a p o ‘stloqning turli n u q ta la rig a ele k tr toki b ila n ta ’sir etib o ‘rganilgan. 
O p eratsiy alar mahalliy an e ste ziy a bilan qilingani uchun, q a n d a y sezgilar kelib 
chiqayotganini bem or aniq a y tib tu ra oladi. P enfild va b o sh q a la m in g o ‘tkazgan 
m ukam m al tekshirishlari bu s e z g ila m in g ham isha elem en tar x arak terd a boMishini 
k o ‘rsatadi. M asalan, odam ning k o ‘ru v sohasi ta ’sir!an g a n d ay o ru g ‘lik, q orong‘ulik 
v a tu rli ranglam ing sezgilari k e lib c h iq ad i. Bu soha ta ’sirla n g an d a hech qanday 
m urakkab k o ‘ruv gallyutsinatsiyalari kuzatilm aydi. M iya p o 's tlo g ’ining eshituv 
sohasi ta ’sirlanganda har xil to v u sh la r sezgisi kelib chiqadi, b u tovushlar baland
3 7 -ra s m . O rqa m arkaziy p u s h ta d a g i sezgi fu n k siy a la rin in g v akilligi.
121
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va past, q attiq v a sek in boMishi m um kin, am m o elektr bilan ta ’sir etishda bem or 
hech qachon n u tq to v ushlarini idrok etm aydi. Som atosensor soha ta ’sirlanganda 
tegish, sanchish, e t u vishish sezgilari, b a ’z a n sust tem peratura yoki o g ‘riq sezgisi 
kelib chiqadi. R o ‘y -ro st o g ‘riq sezgilari deyarli hech qachon kuzatilm aydi. H id 
biluv yoki ta ’m btlish sohalari ta’sirlanganda h a r xil hid yoki ta ’m (ko‘pincha nohush) 
sezgilari kelib chiqadi.
O dam m iy a p o ‘stlo g ‘ining sensor sohalari yem irilganda g av d an in g zararlan ish
o ‘chog‘iga qaram a-qarshi tom onida sezuvchanlikning shu turi aksari qattiq buziladi. 
K o‘ruv so h a lari ikki to m onlam a zararlan g a n d ak ish i k o ‘r boMadi, eshituv sohalari 
olib ta sh la n g a n d a e s a quloq kar boMib qoladi. O dam m iyasiga qon quyilganda, 
o ‘sm a p a y d o b o ‘lg a n d a , ja r o h a tla n g a n d a se n so r s o h a la rn in g fu n k siy a la ri 
h ay v o n lard ag ig a n isbatan k o ‘p roq b u zilib , hadeganda kom pensatsiyalanm aydi.
l.P. P avlov k atta yarim sharlar p o ‘stlogMning turli qismlarini olib tashlab, itlar ustida 
qilgan ta jrib a la rig a asoslanib, har b ir analizatom ing p o ‘stloqdagi uchida m arkaziy 
qism yoki