Bu pigment epitelial hujayralamingjuda k o 'p la b o ‘simtalari bo‘l¡b, bu o 4sim talar
kolbacha va tayoqchalaming tashqi qism larini jip s o ‘rab oladi.
Pigment epitelial
hujayralar bundan tashqari boshqa muhim vazifalam i ham bajaradi, shu jum ladan,
ko‘ruv pigmentining resintezida, fagotsitozda, kolbacha va tayoqcha qoldiqlarini
hazm qilishda ishtirok etadi. Boshqacha aytganda, ko'ruv hujayralarini doim iy
tarzda yangilanib turishini ta’minlaydi. Y ana shuni aytib o‘tish kerakki, pigm ent
epitelial hujayralar bilan fotoretseptorlarorasidagi aloqajuda kuchsiz boMadi.
Aynan shu joydan to‘r pardaning ko‘chish¡ k o ‘zni juda havfli kasalligi k o ‘p
hollarda uchraydi.
To‘r pardaning ko‘chishida ko‘rishning yomonlashuvi faqat tasvir fokuslanishi-
ning buzilishi bilan bog‘liq boMib qolmay, balki retseptorlar degeneratsiyaga ham
uchraydi va retseptorlarda jiddiy m etabolitik o ‘zgarishlar ro‘y beradi.
Fotoretseptorlar.
Pigment qavatning ichki yuzasiga
fotoretseptorlar qavati
tegib turadi: bular kolbachalar va tayoqchalar. Odamning har bir k o ‘zini to ‘r
pardasida6-7 mln. kolbacha va 110-123 m ln. tayoqcha uchraydi. U larto ‘r pardada
bir tekisda tarqalmagan. To'r pardaning m arkaziy chuqurchasida (Fovea centralis)
faqat kolbachalar boMadi (1 mm2 da 140 m ingtagacha). To‘r pardani periferiyasi
tomon ulaming soni kamayib, aksincha tayoqchalam ing soni ortadi. T o ‘r pardaning
eng chekka qismlarida faqat tayoqchalar m avjud xolos. (Kolbachalar kunduzdagi
ko‘r¡shni hamda ranglami ajratishni ta ’m inlaydi). Kolbachalar yuqori yorugMikda
faollik ko‘rsatib, rang ko‘rishni ta ’minlaydi. Tayoqchalar gM ra-shiranurlamiqabul
qilishga moslashgan retseptorlardir. U lam ing faoliyati shikastlansa, odam gMra-
shirada m utlaq ko‘rmaydi, kunduzi k o ‘rish qobiliyati esa toMa saqlanadi. Bu
shabko‘rlik A vitaminiyetishmovchiligidan rivojlanadi. Ranglaryorqin yorugMik
ostida markaziy chuqurchada yaxshi ajratiladi. U yerda faqat kolbachalar boMadi.
To‘r pardaning periferiyasi tomon tayoqchalar soni ortib boradi va ular esa ranglami
yomon ajratadi.
Kolbachalar jarohatlanganda yorug‘likdan «qo‘rqish» simptomi yuzaga keladi,
bemorlar gMra-shirada bemalol ko‘ra olsada, yorugMikda ko‘rish qobiliyati batamom
yo‘qoladi. Bunday holatlarda butunlay rang ajrata
o\mas\\k-axromaziya
kelib chiqishi
mumkin.
Fotoretseptor hujayraning tuzilishi.
F otoretseptor
hujayra -k o lb a c h a va
tayoqcha - yorug‘lik ta’siriga sezuvchan tashqi segment, ko‘ruv pigm enti, ichki
sigment, q o ‘shuvchi oyoqcha, katta yadro va presinaptik oxiridan tashkil topgan.
Kolbacha va tayoqcha o‘zining tashqi segm enti bilan yorugMikka qaram a-qarshi
tomon pigm ent qavatga qaragan boMadi. O dam lar fotoretseptorlarining tashqi
segmentida mingga yaqin fotoretseptor disklar boMadi.
Tayoqchalam ing tashqi
segmenti, kolbachalaming tashqi segm entidan birmuncha uzunroq va pigm entga
boy boMadi. Bunda yorugMikka nisbatan tayoqchalam ing sezuvchanligi ju d a yuqori
boMib, uning atigi bir kvant yorugMigi ham k o ‘zg ‘ata oladi. Kolbachalami q o ‘zg ‘atish
uchun esa yuzlab kvant yorugMik z a ru r boM adi. F otoretseptor disk ik k ita
m em branadan tashkil topib, qirralari b ir-b iri bilan birlashgan boMadi. Disk
membranasi biologikmembrananing o ‘zginasidir.
337
Fotoretseptorning ichki segm enti tashqi segm enti bilan takom illashgan
k ip r ik c h a la r y o rd a m id a b i r la s h a d i, ularda o ‘z n a v b a tid a t o ‘q q iz ju f t
m ikrotrubkachalar b o ‘ladi. Fotoretseptorlar ichki
segm entida yirik yadro va
hujayraning butun m etobolitik apparati, bu shuningdek, fotoretseptorlam ing
energetik ehtiyojini qondiruvchi mitoxondriyalar ham mavjud. Ayni shu yerda pig
m ent molekulasi kiritmalari sintez qilinadi. Tashqi va ichki segmentlar chegarasida
b ir soat mobaynida 3 ta yangi disk hosil bo‘ladi. Keyin ular asta-sekin (2-3
xafta
m obaynida) tashqi segmentai asosidan uchi tomon harakat qiladi. Natijada tashqi
segment uchida joylashgan yuzlab eski disklar pigment qavat hujayralari tomonidan
fagotsitoz qilinadi. K olbachalam ing tashqi segmenti ham sekinroq kechsa ham
yangilanib turadi.
Dostları ilə paylaş: