nafas faoliyatiga ta ’sir etuvchi aiohida sohalar yo‘q. Nafasga bog'liq o ‘zgarishlami
uning turli sohalarini la ’sirlash yo‘li bilan hosii qilish mumkin. Somatosensor va
orbital so h a la r ta ’sirlanganda sezilarli o ‘zgarishlar namoyon b o ‘ladi. Agar
hayvonlarning bosh miya yarim sharlari p o ‘stlog‘i olib tashlansa va 1-2 min
davomida b ir necha qadam qilishga to ‘g ‘ri kelsa, u holda hayvonda rivojlangan,
uzoq davom etadigan nafas yetishmovchiligini kuzatish mumkin, y a’ni tez-tez va
kuchaygan nafas. Sliundan ko'rinib turibdiki, MNS ning yuqori qismiari ishtirokisiz
nafas faoliyati tashqi muhit o ‘zgarishlariga va organizmga qo‘yi!gan
talabga
m oslasha olm as ekan.
Nafasning shartli refleks yo‘li bilan o ‘zgarishi mumkinligi sportchilarda startdan
oldin nafasning o'zgarish faktlarini, ya’ni musobaqa boshlanishdan a w a l nafasning
chuqurlashishi va tezlashishini tushuntirib beradi. Nafasning start oldidagi bu
o ‘zgarishlari moslanish uchun ahamiyatli bo‘lib, sportchi organizmida ko‘p energiya
sarflanishini ham da oksidlanish jarayonlarining kuchayishini
talab qiladigan
mashg‘ulotlarga tayyorlash imkonini beradi. 0 ‘pka ventilyatsiyasining hajmini
oshiradigan nafas harakatlarining shartli refleks yo‘li bilan chuqurlashishi va
tezlashishi, shuningdek, yurak qisqarishlarining tezlashishi va kuchayishi, natijada
qonning m inutlik hajmi ortishi tufayli ishlayotgan muskullarga zarur kislorodning
q o ‘shim cha miqdori yetkazib beriladi, hosii bo‘lgan
karbonat angidrid esa jadal,
jismoniy ish vaqtida qonda karbonat kislota va almashinuvning boshqa mahsulotlari
(sut kislotasi va h. k) to ‘píana boshlashdan ancha ilgariyoq chiqarib tashlanadi.
Nafasni boshqaruvchi shartli reflekslar muayyan jism oniy ishni mashq qilish
jarayonida vujudga keladi. Mashq qilgan odamlarda nafas boshqarilishining shartli
reflektor mexanizmi ancha takomillashgan.
Odam gapirganda va ashula aytganda nafas harakatlariga bosh miya katta yarim
sharlari p o ‘stlog‘ining boshqaruvchi ta ’siri ayniqsa muhim ahamiyat kasb etadi.
T u rli sh a ro itla rd a nafas oiish. Jism o n iy ish vaqtida nafas. Jismoniy ish
bajarayotganda organizmning kislorodga boMgan ehtiyoji va karbonat angidrid ishlab
chiqarishi o ‘rta hisobda 15-20 baravar ortadi. Bir vaqtning o‘zidao‘pka ventilyatsiyasi
to‘qimalarga kerakli boMgan 0 2 ni yetkazib beradi v a C 0 2 dan halos qiladi.
H ar b ir insonda tashqi nafas ko'rsatkichi o'ziga xos
b o lib , nafas olish soni
m inutda 16-25 tagacha yetadi, nafas hajm i esa 0 ,5 0 -2 ,5 1 gacha boMishi mumkin.
Jism oniy ish bajarganda o‘pka ventilyatsiyasi, bajarayotgan ishga va 0 2 iste’mol
qilishga proporsional ravishda o ‘zgaradi. Chiniqmagan,
muntazam jism oniy ish
bilan shug‘ullanmagan odamlarda kuchli ish bajarganda o ‘pkaning minutlik hajmi
m inutiga 80 l/min dan ortmaydi. Chiniqqan odamlarda esa minutiga 1 2 0 -1 5 0 1 va
undan yuqori bo‘lishi mumkin.
Jism oniy ish vaqtida kislorod iste’mol qilish minutiga 100
Dostları ilə paylaş: