oladilar. 3 -3 ,5 km balandlikda nafas faoliyati o ‘zgaradi, tog‘ kasalliklari alom ati
paydo bo‘ladi. 4 - 6 km balandlikda tog4 yoki balandlik kasalligi belgilari paydo
bo‘ladi: bo'shashish, rangi oqarish, labtarda va burunning ravoqlarida k o ‘karish
belgilari paydo bo'ladi. Yurak urishlari sekinlashadi, arterial bosim pasayadi, bosh
og‘riydi, nafas olish chuqurligi kamayadi, k o ‘ngil ayniydi, qusadi. 7 km balandlikda
esa inson hushidan ketib hayot uchun x av f tu g ‘uladi.
Eng xavflisi gipoksiyaning tez rivojlanishi hisoblanadi. Bu vaqtda inson
gipoksiya bilan b o g ‘liq boMgan noxush sez g ila m i sezm aydi, b ezo v talan ish
bo‘lmaydi. Bexosdan hushidan ketib qoladi.
Yuqoriga ko'tarilganda esa gipoksiyaning rivojlanishi odam larda tu rlich a
kechadi. Tashqi nafasda bo'Iadigan o ‘zgarishlar quyidagi omillarga bog‘liq: I.
Gipoksiyaningqanchaliktezlik bilan rivojlanayotganligi;2. Kislorod iste’mol qilish
darajasi (tinch turganda yoki jismoniy ish bajarganda); 3. Gipoksik omilni t a ’sir
etish davomiyligi. 11-12 km balandlikda toza kislorod bilan nafas olish insonning
ishlash qobiliyatini uzoq vaqt saqlab qola oladi. Juda yuqoriga ko‘tarilganda toza
kislorod bilan nafas olinganda ham a lv eo ly a r havoda uning parsial bosim i
m e’yordagidan past bo‘ladi. Shuning uchun ham stratosferda uchuvchilar m axsus
germetik kameralarda yoki skafandrlarda bo‘ lishlari kerak. U yerda yetarli darajadagi
atmosfera bosimi sharoiti mavjud.
Gipoksiyaga chidam lilik insonlarda individual b o ‘Iib, b a’zilarda 2 ,5 km
b alan d lik d a s e z ila boshlaydi. B a ro k a m e ra la rd a m ashq q ilish n a tija s id a
organizimning past atmosfera bosimiga chidam liligi oshadi, hattoki 7000 m etr
balandtlikda ham ish qobiliyati saqlanib qoladi.
Juda baland tog‘Ii joylarda yashovchi odamlar kislorodning past parsial bosim iga
moslashib qoladi lar (akklimatizatsiya). Bu bir necha omillarga bogliq: 1. Eritropoez
kuchayishi hisobiga eritrotsitlar miqdorining ortishi; 2. 0 ‘z o ‘mida gem oglabin
miqdori va qon kislorod sig'imining ortishi; 3 . 0 ‘pka ventilyatsiyasining ortishi; 4.
Kislorod yetishm asligiga organizm to ‘qim alari jum ladan MNS sezgirligining
pasayishi; 5. T o ‘qima kapillarlari qalinligining uzunligi va egriligining ortishi; 6.
E ritro tsitla rd a 2 ,3 -g litse ro fo sfa t m iq d o ri ortisTii h iso b ig a t o 'q im a la r d a
oksigemoglobin dissotsiatsiyasi kuchayib, egri chiziqning o‘ng tomonga siljishi.
G ipoksiya. Kislorod yetishmasligi, to‘qim alam ing kislorod bilan yetarlicha
ta’minlanmasligi yoki ulaming to‘qim alardao‘zlashtirilishi buzilishi natijasida kelib
chiqadigan hola!.
Alveolyar havodan qonga yetarlicha kislorod o‘tmasligi gipoksemik gipoksiyaga
sabab bo‘ladi. Bu organizmning kislorod bilan ta ’minlanishida ishtirok etuvchi a ’zo
va tizimiar kasalliklarida, organizm har xil m oddalardan zaharlanganda kuzatiladi.
Gipoksiya tez-tez uchrab turadi va turli patologik jarayonlam ing asosi hisoblanadi.
Qisqa vaqtli gipoksiya organizmda patologik holatiar kuzatilmaganda ham
uchraydi. Y a’ni kislorodning tashilishi va t o ‘qim alarga o ‘tishi b u z ilg a n d a ,
organizmning kislorodga ehtiyoji birdaniga kuchayganda, og‘irjismoniy ish vaqtida,
kuchli jism oniy mashq vaqtida ham bunday holat kuzatilishi mumkin. G ipoksiya
paydo boMishi sharoiti va xarakteriga qarab turlicha b o ‘ladi:
Dostları ilə paylaş: