Nafas markazining avtomatiyasi yurak muskullari avtomatiyasidan farq qiladi.
Birinchidan, nafas m arkazi boshqa m arkazlar b ilan aloqada boMishi shart.
Ikkinchidan, bu m arkazga retseptorlardan, ayniqsa xemoretseptorlardan afferent
impulslar kelib turishi kerak.
Nafasning reflektor boshqarilishi.
Nafas markazi neyronlari nafas yo‘li, o ‘pka
alveolasi va q o n -to m ir refleksogen sohalaridagi m exanoretseptoriar bilan
bogManganligi tufayli reflektor boshqarilish amalga oshiriladi. Odam o'pkasida
quyidagi m exanoretseptoriar mavjud: I.
Irritant
yoki nafas yo*li shilliq qavatida
joylashgan tez moslashuvchi retseptorlar; 2. O 'pka
cho ‘zilganda qo 'zg ‘aladigan
retseptorlar; 3. J
-retseptorlar.
Irritant retseptorlar
nafas yoMlarining epitelial va subepitelial qavatlarida
joylashadi va bir vaqtning o ‘zida ham mexano-, ham xemoretseptor vazifasini o‘taydi.
Irritant retseptorlarining qo‘zg‘alish bo‘sag‘as¡ cho'zilish retseptorlariga nisbatan
yuqoriroq. O lpka hajmi o'zgarganda irritant retseptorlarda qisqa muddatli impulslar
p a y d o b o 'l a d i . S h u n in g uchun ham bu r e ts e p to r te z m o slash u v ch i
mexanoretseptoriar nomtni oigan. Shuningdek, irritant retseptorlar nafas yo‘ lidagi
chang, har xil moddalar bug‘i (ammaik, efir, tamaki tutuni) hamda nafas yoMi devorida
hosil b o lu v ch i biologik faol modda - gistamin bilan ham ta ’sirlanadi.
Irritant retseptorlami qitiqlasho'pkaningcho'ziluvchanligini kamaytiradi. Har
xil kasalliklarda (bronxial astma, o'pka shishi, inermotoraks, kichik qon aylanish
doirasida qonning dim lanib qolishi) irritant retseptorlar kuchli qo zg aladilar va
natijada xansirash yuzaga keladi.
Traxeyadagi irritant retseptorlarining qitiqlanishi yo‘talga sabab bo‘ladi.
O 'pka cho ‘zilishinisezuvchi retseptorlar.
Bu retseptorlar o'pka hajmi ortganda
qo‘zg‘aladi. Nafas olganda bu retseptorlardan borayotgan impulslar ortadi va nafas
c h iq a rg a n d a e s a k a m a y a d i. Bu re ts e p to r s e k ín m o sla sh u v i va h a r xil
qo‘zg‘aluvchanl¡kka ega ekanligi bilan xarakterlanadi.
J-retseptorlar.
Bu retseptorlar kichik qon aylanish doirasi kapillarlari yaqinida
alveolaning interstitsial to ‘qim asida joylashgan.
Ular kichik qon aylanish doirasiga yuborilgan biologik faol moddalarga (M .,
fenilgidiguanid) ta ’sirida q o ‘zg‘aladilar. Bu retseptorlam ing asosiy ta’sirlovchisi
o ‘pka to ‘qimasi ¡nterstitsial suyuqligining ortishidir. J-retseptorlarning turg un
qo‘zg‘alishi pnevmoniya, o'p k a shishi, o'pkaningm ayda qon-tomirlari emboliyasi,
kichik qon aylanishida dimlanish kabi hollardakuzatiladi.
J -re ts e p to rla r¡ q itiq la n g a n d a tez va yu zak i n a fa s olish va re fle k to r
bronxoqonstruksiya kuzatiladi.
Dostları ilə paylaş: