O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Yüklə 12,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə157/236
tarix21.10.2023
ölçüsü12,57 Mb.
#159277
1   ...   153   154   155   156   157   158   159   160   ...   236
Normal-fiziologiya

Qonda karbonat angidridning tashilishi.
M oddalar almashinuvining oxirgi 
mahsuloti boMmish karbonat angidridi qonda erigan va kimyoviy birikkan hollarda 
tashiladi. 100 
ml
venoz qondan 5 5 -5 8
%
hajm karbonat angidridi gazini ajratib olish 
mumkin. Unda 2,5 
%
hajm qonda erigan, 4,5 
%
hajm gem oglobin bilan birikkan 
(karbgemoglobin)
va 5 1 % hajm karbonat kislotasining kaliyli v a natriyli tuzlari 
tashiladi.
Karbonat angidrid to‘qimadan kapillarlarga o ‘tib, turg‘un b o im ag an karbonat 
kislotasini hosil qiladi:
C 02+ H p = H fO = H + H C O ;
Bu qaytar reaksiya muhitdagi C O z ning tarangligiga bogMiq. Bu reaksiya 
eritrotsitlar ichida boMadigan karboangidraza fermenti ta ’sirida (20000 baravar) 
tezlashadi.
Karbonat angidrid birikmalari, bikarbonat tuzlarining tashilishida eritrotsitlaming 
ahamiyati katta To‘qima!arda hosil boMganC02 kapillarlarga o ‘ tadi va plazmada eriydi.
Plazmadan C 0 2 eritrotsitga o ‘tadi va karboangidraza ferm enti ishtirokida 
karbonat kislotaga aylanadi. N atijad a H CO } m olekuialari m iqdori ortadi va 
konsentratsiya gradiyenti bo'yicha plazmaga chiqadi. Plazmada K*vaNa*kationlari 
bilan birikib, bikarbonat tuzlarini hosil qiladi. K ationlaro‘rnigaxloranioni eritrotsit 
ichiga o ‘tadi va osmotik bosim ning sal ko‘tarilishiga sabab boMadi. Natijada 
eritrotsitlarga suv o ‘tib, hajmi sal kattalashadi. Shuning uchun ham katta qon 
aylanish doirasi kapillarlari eritrotsitlarining hajmi sal kattaroq.
Ayni vaqtda oksigem oglobindan kislorod ajraladi va to ‘qim alarga o'tadi. 
Gemoglobin bilan bogMangan kaliy karbonat kislota ta ’sirida ajrab chiqadi va kaliy 
bikarbonat hosil qiladi. Kislotadan ajralgan H* ionlari gemoglobin bilan birikib, kam 
dissotsiatsiyalanadigan qaytalangan gemoglobin (HHB) hosil qiladi. Qaytalangan 
gemoglobin C 0 2ning bir qismini o ‘ziga biriktirib, karbogem oglobinga (H H BCO J 
aylanadi. Eritrotsit to'qim a kapillarlaridan o'tayotganda karbonat kislotasi kaliy 
ionlarini chiqarib yuboradi:
255


KHB02+ H f0 = H H B +0J+KHC0}
O 'pka
To'qima
7 1 - r a s m . 
Gazlami 
q o n d a 
tashilishi, o'pka 
v a to 'q im a la rd a g a z a lm a s h im iv i.
HCO j- ionlarining birqismi p lazm agao'tib natriy ionlari bilan birikadi, eritrotsit 
ichiga esa xlor ionlari ion muvozanatini saqlash uchun o ‘tadi.
0 ‘pka kapiliarlarida venoz qondan C 0 2 ning bir qismi alveolaiarga o ‘tadi. 
Alveoiyar xavoda C 0 2ning parsial bosim i venoz qondagi C 0 2 ning tarar.gligidan 
pastrok bulgani uchun, C 0 2 kapilyarlardan alveoiyar havoga diffuziya yo'li bilan 
o ‘tadi. B u quyidagi reaksiya bilan tushuntiriiadi:
H H B + O + K H C O ^K H B O + H fO ;
Hosil bo‘lgan karbonatkislotasi parchalanishini karboangidraza fermenti keskin 
tezlashtii adi, natijada C 0 2 alveoiyar havoga o ‘tadi.
K arbonat angidridning qonga birikishi va uiidan ajralib ketishi uning qondagi 
parsial tarangligiga bog‘liq. Karbonat angdridi dlssotsiatsiya egri ch izig ln i hosil 
qilish uchun ordinata o ‘qiga qonga birikkan karbonat angidridining hajmi 
%
va 
abbssissa o ‘qiga C 0 2 ning parsial tarangligi qo‘yi!adi.
Pastki egri chiziqdagi A nuqta C 0 2 ning 40 
mm sim ust
ga teng bo‘lgan 
tarangligiga, y a ’ni arterial qonda m avjud b o ‘lgan taranglikka to ‘g ‘ri keladi. Bu
256


qonda uning miqdori 52 hajm % bikarbonatlar holatida bo‘ladi. Yuqoridagi egri 
chiziqning nuqtasi C 0 2ning 46 
mm sim ust
ga teng bo‘lgan tarangligiga to ‘g‘ri 
keladi. Venozqonda esa 58 hajm 
% C 0 2
birikkan holda, yuqoridagi va pastdagi egri 
chiziqning AV chizig‘i arterial qon venoz qonga aylanayotganda va aksincha, 
venoz qon arterial qonga aylanayotganda uning C 0 2 biriktirish xossasining 
o'zgarishiga mos keladi.
T o ‘q im a la rd a g azlar alm ash in u v i. Katta qon aylanishi doirasi kapillarlari 
va to ‘qimalar orasida kislorod va karbonat angidridi gaziarining almashinuvi oddiy 
diffuziya yo‘li bilan sodir boMadi. G azlam ing o‘tishi kapillar, to‘qim a va interstitsial 
suyuqliklar orasidagi ulaming tarangligi farqi bo‘yicha amalga oshadi.
Kislorodning tarangligi uning iste’mol qilinadigan joylarida eng past b oladi. 
Biologik oksidlanishjarayoni kechadiganjoy mitoxondriyalarda 0,5 

Yüklə 12,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   153   154   155   156   157   158   159   160   ...   236




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin