O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Nafas olgandagi, chiqargandagi va alveolyar havolarning tarkibi.
Nafas 
olganda atmosfera havosi alveolalarga bosimlar farqi hisobiga qonveksiya yo‘li 
bilan kiradi. Inson o‘p k a s i- bronxlari, traxeyadan alveolalargacha 23 marta boMinadi. 
Buning natijasida ulam ing k o ‘ndalang kesimi yuzasi 4500 m arta ortadi. Shuning 
natijasida gazlaming chiziq tezligi alveolalarga yaqinlashgan sayin sekinlashadi. 
Bu esa alveolalardan kichik qon aylanishi doirasi tom irlariga gazlam ing diffîjziya 
y o ‘li bilan o ‘tishiga qulaylik yaratadi.
Odam atmosfera havosidan nafas oladi, uning tarkibida 20,94% kislorod, 0,03% 
karbonat angidrid, 79,03% azot bor. Nafas chiqargandagi havo tarkibida 16% 
kislorod, 4,5% karbonat angidrid, 79,5% azot bor. Alveolyar havoda 14% kislorod, 
5 5
% karbonat angidrid, 80,5% azot bor.
Nafas chiqargandagi havo tarkibida kislorod ko‘pligi va karbonat angidridining 
ozligi bilan farq qiladi. B unday farq boMishining sababi nafas chiqargandagi havo 
zararli bo'shliqdagi havo bilan aralashib ketadi. Zararli b o ‘shliq havo tarkibi 
atmosfera havosi tarkibi bilan b ir xil.
0 ‘pkada gazlar alm ash in u v i. 
Gazlar diffuziy asi.
Alveolalartashqi yuzasining 
ko‘pchilik qismi kichik qon aylanishi doirasi kapilyarlari bilan birlashgan. Kapillyarlar 
bilan qoplangan yuzasi o ‘rtacha 100 
m2
ni tashkil qiladi. 0 ‘pka alveolalari va qon- 
to m ir o rasid a a e ro g e m a tik t o ‘siq -o ‘pka m em branasi b o ‘lib u en d o teliy
hujayralaridan, ikkita asosiy membranadan, alveolalar epiteliysidan va surfaktan 
qavatidan iborat. Bu m em brananing qalinligi 0,3-2,0 
mkm
ga teng.
0 ‘pkada gazlar alm ashinuvi kislorodning alveolalardan qonga (bir kunda 
o 'rtacha 5 0 0 1), karbonat angidridning esa qondan alveolalarga (bir kunda o rtacha 
430 1) diffuziya yo‘li bilan o 'tish i uchun aerogematik to‘siqning ikki tomonida 
alveolalam ing havodagi parsial bosimi va qondagi gazlar tarangligining farqi 
bo'lishikerak.
Gazlar aralashmasidagi har bir gazning o‘ziga to‘g‘ri kelgan atmosfera bosimining 
qismi shu gazning 
parsial bosimi
deyiladi. Gazlar aralashmasining umumiy bosimini 
va uning % hisobidagi tarkibini aniqlasak, gazlar aralashmasidagi har qanday 
gazning parsial bosimini hisoblash mumkin. Masalan atmosfera havosining bosimi 
760 
mm sim. ust.
b o lg an d a kislorodni 21 % deb olsak, ya’ni (100% - 760 mm sim ust, 
2 1 %* mm sim ust) 159 
mm sim. ust.
tashkil etadi. Alveolalar havodagi gazlaming 
p arsial bosim ini h iso b la g a n d a , havo tana haro ratid a boMganda atm osfera 
bosimining 47 
mm sim ust
ga teng boMgan qismi suv bug‘!ariga to‘g ‘ri keladi. 
Qolgan 7 13 mm kislorod karbonat angidridi vaazotga to lg ‘ri keladi. Kislorodning 
alveolyar havodagi m iqdori 14% bo‘lganda:
(7 6 0 -4 7 )-l4 =
2 
100
y a’ni 100
mmsim. ust.
g a te n g b o ‘ladi.
252

---

Karbonat angidridining alveolyar havodagi m iqdori 5,5% boMganda, uning 
parsial bosimi 39,2 (40) 
mm sim ust
ga teng.
Qonda gazlar erkin erigan va kimyoviy birikkan hoida bo‘ladi. Gazlar difUiziyasida 
faqat erigan gazlar ishtirok etadilar.
Gazlaming eruvchanligi quyidagi omillarga bogMiq: 1. Suyuqlik tarkibiga;
2. Suyuqlik ustidagi bosimga; 3. Suyuqlik haroratiga; 4. Eruvchigaztabiatiga.
Muayyan gaz erigan suyuqlik bilan tutashganda gazning parsial bosimi past 
bo‘lsa, gazning bir qismi eritmadan chiqib ketadi v a eritm ada gazning miqdori 
kamayadi. Gazning bosimi yuqori b o lsa , suyuqlikda k o ‘proq gaz eriydi. Gazlaming 
suyuqlikda erishi yoki aksi dinamik muvozanat nam oyon boMguncha davom etadi.
O 'pka aerogematik to'sig'ining o ‘tkazuvchanligini ko'rsatuvchi kattalik bu 
o'pkaning diffuzial xususiyati hisoblanadi.