O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V
Yüklə 12,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
O 'pkaning diffuzial xususiyati
deb membrananing har ikkala tomonida gazlar bosim farqi 1 mm sim. ust. ga teng bo‘ Iganda 1 minut davomida ml hisobida o‘tgan gazlar miqdoriga aytiladi. Odam o ‘pkasining diffuzion qobiliyati kislorod uchun 25 ml/min ga teng. Karbonat angidiridi uchun diffuzion qobiliyat shu gazning o ‘ta eruvchanligi hisobiga 2 0 -2 5 baravar yuqori. Alveolar Kapillyar 69-rasm . Alveola va kapillarlar o ‘rtasidagi gaz alm ashinuvi (gazlaming parsial bosimi va tarangligi, mm sim. u s t.) Kislorodning diffuziyasi bosimlar farqi hisobiga am alga oshadi. Alveolalarda 0 2ning parsial bosimi 100 mm sim ust. ga va vena qonida uning tarangligi esa 40 mm sim ust ga teng. Bosimlar farqi 60 mm sim ust. ga teng. Shu farq yo'nalishi bo'yicha kislorod alveoladan venoz qonga o ‘tadi. V ena qonda karbonat angidridi gazining tarangligi 46 mm sim ust. ga teng, alveolalarda esa 40 mm sim ust ga teng. Bosimlar farqi 6 mm sim ust. boMib, u karbonat angidridning qondan alveolaga diffuziyasini ta ’m inlaydi. K arbonat a n g id rid in in g alv eo ly ar m em branada eruvchanligi yuqori (24) boMganligi uchun bosimlar farqi oz boMsaham diffuziyalanib bo‘ladi. G azlam in g q o n d a tashiiishi. Qonda kislorodning tashilishi. Kislorod qonda ikki xil - erigan va gemoglobin bilan birikkan holda tashiladi. Qon plazmasida kislorod juda kam miqdorda erigan holda bo‘Iadi. Harorat 37°C b o ‘ Iganda uning eruvchanligi 0,03 m l/l_l mm sim ust ga teng. 100 ml qonda tarangligi 100 mm sim ust bok Iganda, 253 erigan holda 0,3 ml kislorod bo‘ladi. Bu tirik organizm hayot faoliyati uchun yetarli emas. K islorodning a s o s iy qism i gem oglobin bilan birikkan holda tash ilad i. Gemoglobin nafas pigm enti bo‘lib, tarkibida o ‘ziga xos oqsil qismi globin va o ‘zida ikki valentli ternir tutuvchi gem dan tashkîl topgan. Gemoglobin kislorod bilan oson dissotsiatsiya b o ‘luvchi birikm a oksigem oglobinni hosil qiladi. Bunda temimingvalentligi o ‘zgarmaydi. Gemoglobin to‘ la to ‘yinguncha qon bilan birikkan kislorodning miqdori qonning kislorodsigimi deyiladi. Qonning kislorod sig‘imi gemoglobin miqdoriga b o g iiq . I gr gemoglobin 1,36 ml kisiorodni biriktirib olishi mumkin. Qonda gemoglobin miqdori 1 4 g % b o ‘lsa, 100 ml qon 19 ml kisiorodni biriktira oladi. Qonning kislorod sig‘imi 100 ml qon biriktira oladigan kislorodning maksimal miqdori bilan belgilanadi. Sog‘lom odam arterial qonida gemoglobinning kislorod bilan to‘yinishi 96% ni tashkil qiladi. G em oglobinning oksigem oglobinga aylanishi qonda erigan kislorodning tarangligi bilan b o g ‘liq. Ular orasidagi bog'liqlikning grafik tarzda ifodalanishi oksigem oglobinning dissotsiatsiya egri chizig'i deyiladi. Agar absissa o ‘qiga kislorodning parsial bosim i, ordinata o ‘qiga - gem oglobinning kislorod bilan to‘yinish % q o kyilsa, oksigemoglobinning dissotsiatsiya egri chizig‘ini olamiz. Bu egri chiziq «S» shaklida bo‘lib, chiziqning chap qismi tikyuqoriga ko'tarilgan. o ‘ng qismi esa deyarli gorizontal yo‘nalishda boMadi. Kislorodning tarangligi 10 dan 40 mm sim ust ga k o ‘tarilgandaoksigemoglobin miqdori 75% gacha ko‘tariladi. Kislorodning tarangligi 60 mm sim ust ga yetganda oksigemoglobin miqdori 90% ni tashkil qiladi. S o‘ngra t o i i q to ‘yinish judasekin b o ‘ladi. kislorodning parsial bosimi, mm sim. ust. 70-rasm. Oksigemoglobin dissotsiatsiya egri chîzig* i. Kislorodning parsial bosimi past boMganda oksigemoglobin dissotsiatsiyaga uchrab, kislorod ajrala d i. Oksigemoglobin dissotsiatsiya egri chizig‘i harorat 254 ko'tarilganda, muhitda vodorod ionlari miqdori ortganda o ‘ngtom onga siljiydi. Bu egri chiziq dissotsiatsiyasi karbonat angidridning qondagi tarangligiga ham bogMiq, u ortganda kislorodning to ‘qimalarga o‘tishi tezlashadi. Kislorodni ko'p iste’mo! qiluvchi a ’zolarda(m uskuI,jigar, yurak, buyrak) oksigemoglobin ko‘proq d isso tsia tsiy a la n a d i. H arak at p a say g a n d a, k a rb o n a t a n g id rid i tarangligi pasayganda, eritrotsitlarda2,3 -difo sfo g litserat miqdori ozayganda, dissotsiatsiya egri chizigM unga tomon siljiydi, kislorodning gem oglobin bilan bogMiqligi kuchayadi. Gem oglobinning kislorod bilan birikmasi doimiy m ustahkam emas. Unga quyidagi omillar la’sir etadi: I . Eritrotsitlarda maxsus 2,3-difosfoglitserat moddasi mavjud. Qonda kislorodning tarangligi pasayganda uning miqdori ortadi. 2. Qonda vodorod ionlari miqdori ortishi yoki kamayishi. 3. Qonda karbonat angidrid miqdori ortishi yoki kamayishi. 4. Haroratning ortishi yoki kamayishi. Yüklə 12,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|