O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

trombastenin oqsili\
P |0 yoki q
on-
tomirni toraytiruvchi omil-serotonin,
P ,, y o k i 
tromboksan
hujayra m em branasida 
(jumladan, trom botsitlar m em branasida ham ) tromboksansintetaza fermenti ta ’sirida 
araxidin k islo tasid an sintezlanadi va A T F bilan kom pleks hosil qilib qon ivishida 
ishtirok etadi.
T ro m b o tsitlar y u za sid a retsep to r v azifasini o 'to v ch i glikoprotein tuzilm alar
200

---

m avjud. U lam ing bir qism i «berk holat»da b o ‘!adi va trom botsitlar AD F, adrenalin, 
kollagen, m ikrofibrillari ta ’sirida aktivlashganda ochiladi.
T rom botsitlar organizm ni y o t agentlardan h im oya q ilish d a ham ishtirok etadi. 
U lar fagotsitar aktivlikka ega, Jg G saqlaydi, ayrim b a k teriy alar m em branasini 
parchalovchi lizotsim va â- lizinlar m anbayidir. B undan tash q ari, trom botsitlarda O
- lim fotsitlam i T va B - lim fotsitlarga aylan tim v ch i p e p tid om il topilgan. Bu 
b irikm alar trom botsitlar aktivlashgan paytda q o n g a ch iq arib yuboriladi va qon- 
tom irlarjarohatlanganda organizm ni patogen m ikroorganizm lardan him oyalaydi.
Q isq a va davom li t a ’sir q ilu v c h i 
trombotsitopoetinlar
tro m b o tsito p o ez n i 
boshqarib turadilar. U lar suyak k o ‘m igida, taloqda, jig a r d a h osil b o ‘ladi. Q isqa 
ta ’sir qiluvchi 
trombotsitopoetinlar
qon plastin k alarin in g m egakardiotsitlardan 
a jra lib ch iq ish in i va q o n g a tu sh ish in i te z la s h tira d i; 
davomli ta'sir qiluvchi
trombotsitopoetinlar
suyak ko‘m igi gigant hujayralariningyetuk m egakariotsitlarga 
o ‘tishini ta ’minlaydi. T rom botsitopoetinlar ak tiv lig ig a IL - 6 va IL - 11 bevosita 
ta ’sir qiladi. T rom botsitlam in g y ash ash d av o m iy lig i 5 -1 1 kundir. M akrofagtizim i 
hujayralarida qon plastinkalari parchalanadi.
G e m o s ta z tizim i. Q on-tom irlarda qon, suyuq h o la td a h ara k atd a b o ‘iadi. Q on- 
tom irlar jarohatlanganda uning b ir butunligi buziladi, n atija d a qon iviydi. Bu holatni 
organizm ning 
qonning agrégat holatini boshqaruvchi tizimi
ta ’minlaydi. Q onning 
agrégat holatini boshqarish ja ra y o n i qon ivishini ta ’m inlovchi va ivishga qarshi 
omillar, fibrinolitik tizimlar kabi murakkab mexanizmlardan iboratdir. M azkur lizimning 
birorta funksional holati o ‘zgarsa, b osh q atizim lard ak o m p en sato rsiljish i kuzatiladi. 
Shu tizim lar o ‘rtasidagi o ‘zaro funksional bogM iqlikning buzilishi qon ketishining 
o g ‘ir ketuvchi turli shakllari, to ‘x tam asligi yoki q o n -to m irla rd a tro m b hosil b o ‘lib 
qolishi kabi patologik hoiatiarga o lib kelishi m um kin.
T om iriarda qonni suyuq h o la td a u shlab turu v ch i o m illarg a q u yidagilar kiradi:
I ) qon-tom irlari ichki yuzasi va shaklli elem entlarining m anfiy zaryadga egaligi; 2) 
tro m b o ts itla r a g re g a tsiy a si in g ib ito r i p r o s ta ts ik lin P G I 2 n in g q o n - to m ir 
endoteliysida ishlab chiqarilishi; 3 ) q o n -tom irlarda q o n ivish tizim i om illarining 
noaktiv h o ld a boMishi; 4 ) antikoagulyantlam ing b o 'lis h i; 5) qo n oqish tezligi 
yuqoriligi.
Qon ivish mexanizmlari.
Q on ivishi (gem o k o ag u ly atsiy a) tom iriarda qonni 
saqlashga, jaro h a td an s o ‘ng q o n y o ‘q otish n atija sid a h alo k b o ‘lishdan him oya 
q ilish g a y o ‘naltirilgan organizm ning hayotiy zaruriy ja v o b id ir.
Q on oqishini to ‘xtatish ja ra y o n id a quyidagi tu z ilm a la r ishtirok etadi: qon- 
tomirlar, to ‘qima!ar, plazmadagi fiziologik aktiv m oddalar, qonning shaklli elementlari
- asosan trom botsitlar. B ulam ing barchasi neyrogoum oral m exanizm lar yordam ida 
boshqarib turiladi.
Q on p lazm asid a qon ivishida ishtirok e ta d ig a n fiz io lo g ik aktiv m o d d a la r