O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

leykotsitar formulaning chapga siljishi
deyiladi, u la r m iq d o rin in g
kam ayishi qonning qariganidan dalo lat b e ra d i v a
leykotsitar formulaning unga
siljishi
d eb ataladi.
B archa leykotsitlar, asosan, h im oya funksiyasini bajarishadi. Lekin bu fu n k siy a 
har xil leykotsitlar tom onidan turlicha a m alg a oshiriladi.
Neytrofillar
eng katta guruhni tashkil q ila d i. U lam ing asosiy funksiyasi q o n g a
tushgan yot tanachalam i 
fagotsitoz
q ilish d an iborat. Fagotsitoz hodisasi 1892 yili
1. I. M echnikov tom onidan k a s h f qilin g an . F agotsitoz 3 bosqichdan 
adgeziya,
qamrab olish
va lizosom a! ferm en tlar (p ro te a z a la r, peptidazalar, o k s id a z a la r, 
dezoksinuklazalar) yordam ida 
hazm qilishdan
iborat.
N eytrofillar 
sititoksik ta 'sir
k o ‘rsatishi m um kin. Bu ta ’sim i 
killing
d eb a ta la d i.
197

---

S ito to k sik ta ’sir q u y id a g ich a am alg a oshiriladi: neyrofil im m unoglobulin IgG 
ishtirokida nishon h u ja y ra g a yaqinlashadi va m a’lum m asofadan turib uni halok 
q iladi. B u ta ’sir neyro fild an ajralgan aktiv kislorod-peroksid vodorod, gipoxlor 
kislotalari orqali am alga oshiriladi.
O xirgi paytlarda m a’lum b o ‘lishicha, neyrofiliar B va T lim fotsitlar faoliyatini 
kuchaytiruvchi m o d d a lar h am ishlab chiqarar ekan.
Bazofiltar, semiz hujayralar.
B azofillar 1877-yili P. Erlix tom onidan k a sh f 
q ilin g a n . B a z o filla r ik k i tu r g a boM inadi: p e rife rik q o n d a ay la n ib y u ru v ch i 
g ra a u lo tsitla r- B azofillar va to ‘qim alarda joylashgan to‘qim a Bazofillari yoki semiz 
hujayralar. BazofiUaming funksiyasi uning tarkibidagi m oddalarga bog‘liq. Bulardan 
biri gistam indir, u qon-tom irlam i kengaytiradi. Bazofil tarkibida qon ivishiga qarshi 
m o d d a geparin, h am d a q o n -to m ir o ‘tkazuvchanligini o ‘zgartiruvchi gialuron 
kislotalari m avjud. S h u n in g d ek bazofil tarkibida trom botsitlam i faollashtiruvchi 
om il, trom botsitlam i ag ré g at holatini ta ’m inlovchi - trom boksan, araxidin kislotasi 
mahsullari leykotriyen v a prostoglandinlar bor. Bazofillar allergik reaksiyalar paytida 
k a tta a h a m iy a t k a s b e ta d i. A n tig e n -a n tite lo k o m p le k si t a ’sirid a B a z o filla r 
parchalanadi va u n in g ta rk ib id ag i biologik 
aktiv
m oddalar qonga tushadi.
L ey k o z k asallig id a, stre s s p a y tid a bazofillar m iqdori o rtadi, y a llig ‘lanish 
kasalligida ham qism an o rtishi kuzatiladi.
Eozinofillar
q o n -to m irla rd a b ir necha soatgina boMadi, undan so ‘ng qondan 
to ‘q im alarga o ‘tib k etadi v a u y erd ap arch alan ad i. E ozinofillar fagotsitoz mahsu! 
xossasiga ega. E ozinofillar to ‘q im alam ing gistamin saqlovchi - m e’da va ingichka 
ichakning shilliq va shilliq osti qavatlarida, o ‘pkadayig‘iladi. Eozinofillar gistaminni 
qam rab olib gistam inaza ferm entlari yordam ida parchalaydi. E ozinofillar tarkibida 
bazofillardan gistam inning ajra lib chiqishini torm ozlovchi omil ham bor.
G elm intlarga qarshi e o z in o filla r sitotoksik effektni am alga oshiradi. G elm intlar 
lichinkasi organizm ga tushsa, eozinofillar ungayaqinlashib parchalanadi, tarkibidagi 
o q silla r va ferm en tlarin i (m a sa la n peroksidazalar) sh u lichinka ustiga ajra tib
chiqaradi, natijada lichinkani h alo k qiladi.
A llergik kasallik lard a e o z in o filla r miqdori keskin ortib ketadi. Bunga sabab 
allerg ik kasallik lard a B a zofiU am ing degragunulyatsiyasi natijasida anafilaktik 
xem otaksik om ilning q o n g a k o ‘p m iqdorda ajralishidir. U lam i y o ‘qotish uchun 
eozinofillam ingjalb qilinishidir. Eozinofillar fagotsitoz qilish va faolsizlantirish orqali 
b az o filla m in g a jra tg a n m od d alarid an qonni «tozalaydi».
E o zinofillar ta rk ib id a kallik rein - kinin sistem ani aktivlovchi kation oqsillar 
saqlanadi. K ation oq sillar q o n -to m ir endoteliylariga yem iriluvchi ta ’sir k o 'rsa tib , 
yurak qon-tom ir tizim i k asalliklarida ham ahamiyatli degan fikrlar mavjud.
Ayrim og‘ ir kechuvchi yuqum li kasalliklarda eozinofillar miqdori keskin kam ay ib 
ketadi.