O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V
Yüklə 12,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ml
ortganda qonning minutlik hajm i taxminan 800-1000 m l ko'payishi hisoblab topilgan. Ish vaqtida eritro tsitiam in g qon depolaridan ch iq ish i va terlash tufayli qondagi suvning k a m a y ish i, b u n in g n atija sid a e sa q o n n in g quyuqlashishi v a gem oglobin konsentratsiyasiningko‘tarilishi, binobarin, qonning kislorod sig‘imi ortishi uning kislorod tashishini oshiradi. 264 Ish vaqtida organizmda kislorodning utilizatsiya koeffitsienti ancha oiladi. Katta doiradan o ‘tuvchi qonning har bir litridan organizm hujayralari tinch holatda 60-80 mi, ish vaqtida esa 120 mi gacha kislorodni utilizatsiya qiladi (I I qonning kislorod sig‘im¡ taxminan 2 0 0 m /0 2 gateng). Ishlayotgan muskullarda kislorod tarangligining kamayishi qondagi karbonat angidrid tarangligining ortishi va vodorod ionlari k o n se n tra tsiy a sin in g k o ‘p a y is h i v a o k s ig e m o g lo b in n in g k o ‘proq dissotsiatsiyalanishigayordam beradi. Jismoniy ish vaqtida to‘qim alarga kislorodning ko‘proq o ‘tishi ana shunga bog'liq. M ashq qilib yurgan odamda kislorod utilizatsiyasi ayniqsa ko‘proq ortadi. A. Krot buni yana shu bilan ¡zohladi: mashq kilgan odam ¡shlagan vaqtda mashq qilmagan odam dagiga nisbatan ko‘proq kapillarlar ochiladi. Jadal jismoniy ish bajarilayotganda o ‘pka ventilyatsiyasini va qonning minutlik hajmini oshiradigan sabablardan biri shuki, to lqimalarda sut kislotasi to ‘planadi va qonga o ‘tib turadi. Ayni vaqtda qondagi sut kislotasi m uskullar tinch turgandagi 5 -2 2 mg % o ‘miga 50-100 va hatto 200 mg % ga yetishi m um kin. Sut kislotasi karbonat kislotani natriy va kaliy ionlari bilan bog‘lanishdan mahrum qiladi, shuning natijasida qondagi karbonat angidrid tarangligi oshib, nafas m arkazi bevosita va refleks yo‘li bilan qo‘zg‘aladi. Z o ‘r berib ishlayotgan h u ja y ra la rg a kislorod y e tish m a y q o lad i va sut kislotasining bir qismi parchalanishning oxirgi mahsulotlari boMgan karbonat angidrid hamda suvgacha oksidlana olmaydi, shuning uchun ish bajarayotganda muskullarda sut kislotasi yig'ilib qoladi. Buni A. Xill kislorod qarzdorlik holati deb atagan. Muskullar juda ko‘p ish bajarayotganda, masalan, sportchilar g ‘oyat og‘ir m usobaqalarda qatnashganda kislorod qarzdorlik holati paydo b o ia d i. Muskullar íshlayotganda hosil boMgan sut kislotasining oksidlanishi va undan glukoza resintezlanishi ish tamom b o ig a n d a n so‘ng tiklanish davrida tugallanadi. O rganizm da to ‘plangan sut kislo tasin in g ortiqcha m iqdori y o ‘qolishi uchun yetarlicha intensiv nafas olish shu tiklanish davrida saqlanib turadi. Muskullar Íshlayotganda organizm da sut k islo tasin in g to ‘planishi n a fa s olish va qon ay la n ish in in g kuchayishiga b ir d a n - b ir sabab em as. M . Y . M arshakning tekshirishlariga qaraganda, ergom etrik velosipedda ishlayotgan odam oyoqlarini jg u t bilan bog‘lab q o ‘yib, ish lay o tg an m uskuldan sut k islo ta si va boshqa mahsulotlar qonga o ‘ta olmaydigan qilib qo‘yilganda ham, m uskul ishi nafasni kuchaytiradi. Bunda nafas refleks y o ‘l¡ bilan kuchayadi. Ishlayotgan muskuldagi proprioretseptorlam ing ta ’sirlanishi nafas va qon aylanishini kuchaytiradigan signal b o i i b qoladi. Muskullar ishlaganda nafas olishning har qanday kuchayishida shu reflektor komponent qatnashadi. M uskullar bilan bajariladigan b ir ish ko‘p marta takrorlanganda, muskul proprioretseptorlarining ta’sirlanishi tufayli nafas olish shartsiz refleks y o ‘Ii bilan o ‘zgarishidan tashqari, shartli refleks y o'Ii bilan ham kuchayadi va tezlashadi. Nafas olishning bunday moslashinuvchi o ‘zgarishlari odatdagi ishni bajarishdan oldingi sig n allar ta ’sirida paydo b o ia d i va ishning bajarilishini osonlashtiradigan o ‘zgarishlami, ya’ni to‘qimalaming kislorod bilan ta ’minlanishini kuchaytiruvchi 265 va sut kislotasining to‘planishigato‘sqinlik qiluvchi ta’sirotlaryig‘indisini vujudga keltiradi. Shunday qilib, muskullar ishlayotganda, birinchidan, organizmda ro ‘y beruvchi kimyoviy o ‘zgarishlar—karbonatangidrid va almashinuvda oksidlanib ulgurmagan m ahsulotlar to ‘planadi, ikkinchidan, reflektor ta ’sirlar o ‘pka ventilyatsiyasini oshiradi. Yüklə 12,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|