O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Astismatizm.
T u r l i y o ‘n a lis h la r d a ( m a s a la n , g o r i z o n t a l v a v e r tik a l m e r id ia n la r
b o 'y i c h a ) n u r l a m i n g t u r li c h a sin is h i a s tig m a tiz m d e b y u ritila d i. A s tig m a tiz m n i h a m
r e fr a k s iy a a n o m a l iy a la r i g a q o 's h m o q m a q s a d g a m u v o f iq b o ‘la d i. B a r c h a y o s h d a g i 
k is h ila m i b i r q a d a r a s t ig m a ti k h i s o b l a n a d i , s h u n in g u c h u n a s tig m a tiz m n i o p tik
s is te m a b o ‘ lg a n k o ‘ z tu z i li s h i n i n g ta k o m i! l a s h m a g a n li g i g a y o ‘y m o q k e ra k .
A s ti g m a t i z m n i n g a s o s i y s a b a b i, k o ‘z n i n g s h o x p a r d a s i to m m a ’n o d a g i s t e n k
y u z a g a e g a e m a s l i g i d a b o M ib , s h o x p a r d a n i n g tu r li y o ‘n a lis h la r d a g i e g n l i k ra d iu s i
tUrl A s H g m a tiz m n in g k u c h li d a r a ja la r i s ilin d r lik y u z a g a o 'x s h a b k e ta d i, n a tija d a t o ‘r
p a r d a d a g i t a s v i r b u z i l a d i .
334

---

V o ru g lik
Y orug'lik
8 6 - r a s m . Ko*ruv yoMlari
(ko ru v y o ‘H anning qorachiq va akkom odatsiya ja ra yo n la rig a b o g 'liqligi).
Qorachiq va qorachiq refleksi.
K o‘z ichiga tushadigan hamma yorug* lik nurlarini 
rangdor parda markazidagi teshik o ‘tkazadi. shu teshik 
qorachiq
deb ataladi. 
Qorachiq faqat markaziy nurlami o ‘tkazadi va sferik abberatsiyani bartaraf qilib, 
to ‘r pardaga narsalaming ravshan tasviri tushishiga yordam beradi. Agar ko‘zni 
qisib, yoruglik nurlarini tushishiga to ‘sqinlik qilinsa, keyin ko‘z ochilganda qorachiq 
kengayganini ko‘ramiz («qorachiq refleksi»). Rangdor p ardaning muskullari 
qorachiq kattaliginio‘zgartirishi orqali ko‘zgatushayotgan yorug‘lik oqimini idora 
etadi.
Oddiy sharoitdayosh odam dako‘z qorachig‘ining diametri 1,8 mm dan 7,5 mm 
gachabo‘Iadi.Judayorug‘joyda qorachiq diametri minimal boMadi 1,8 mm. Kunduzgi 
o ‘rtachayorug‘joyda qorachiq diam etri 2,4 mm ni tashkil qilsa, qorong'ulikda esa 
qorachiq maksimal 7,5 mm gacha kengayadi. Rangdor pardada qorachiq kattaligini 
o ‘zgartiradigan muskullar bor, bulardan bir turi - halqasimon m uskullar (m. sphinc­
ter iridis) ko‘zni harakatlantiruvchi nervning parasimpatik tolalarini idora qiladi, 
ikkinchisi esa radial muskullar (m. dilatator iridis) simpatik nerv tolalarini idora 
qiladi. Halqasimon muskullar qisqarganda qorachiq torayadi, radial muskullar 
qisqarganda esa, qorachiq k e n g ay ad i. Shunga k o ‘ra, a tse tilx o lin va ezerin 
qorachiqni toraytiradi, adrenalin esa qorachiqni kengaytiradi. Bundan tashqari, 
qorachiq inson q o ‘rqqanida, g ‘aza b la n g an id a , kuchli o g ‘riq sezg an d a va 
gipoksiyada ham kengayadi. Q orachiqning kengayishi — b ir q a to r patologik 
holatlarda muhim diagnostik sim ptom hisoblanadi. M asalan, o g ‘riqdan kelib 
chiquvchi karaxtlik, gipoksiya va hokazo. Sog‘!om odamning ikkala ko‘z qorachig‘i 
birxilda kengaygan yoki toraygan b o ‘ladi. B irk o ‘zgayorug‘lik tushirilsa, ikkinchi 
ko‘zqorachig‘i ham torayadi; bunday reaksiya hamjihatlik reaksiyasi deb ataladi.
335

---

Ba’zi patologik holatlarda ikkala ko‘z qorachiqlari katta-kichik bo‘ ladi (anizokoriya). 
Bir tom ondagi simpatik nervning zararlanishi natijasida qorachiq torayadi (mioz) 
vaay n i vaqtda ko‘zy o rig ‘i ham toraysa (G om er simptomi)N. oculomotoriusning 
falaj boMishi natijasida bir ko‘z qorachig‘i kengayishi mumkin (midriaz).
To'r pardoning tuzilishi va funksiyalari.
T o ‘r parda ko‘zning yorug‘likni 
sezuvchi ichki qavati hisoblanadi. U murakkab ko‘pqavatli tuzilishgaega. Buyerda 
o ‘zining funksional ahamiyatiga ko‘ra ikki xil: ikkilamchi-sezuvchi fotoretseptorlar 
(tayoqchalar va kolbachalar) va bir necha nerv hujayralari mavjud. Fotoretseptorlami 
qo‘zg‘alashi to ‘r pardani birinchi neyron hujayrasini qo‘zg‘atadi (bipolyar neyron). 
Bipolyar neyronlaming fäollashuvi, o ‘z navbatida impulslaming po‘stloq osti ko‘ruv 
m arkazlariga yetkazib beruvchi ganglioz hujayralami faollashtiradi. To‘r pardada 
bu hujayralardan tashqari axborotlam i uzatishda va qayta ishiash jarayonida 
gorizontal va am akrinhujayralarham ishtirok etadi. Yuqoridasanab o‘tilgan barcha 
neyronlar va ulam ing o ‘simtalari birgalikda ko‘zning nerv apparatini hosil qiladi, 
ular nafaqat axborotlam i m arkazda uzatishda, balki analiz va qayta ishiash 
jarayonlarida ham ishtirok etadi. Shuning uchun u markaziy nerv tizimining go‘yoki 
periferiyaga chiqaribqo‘yilgan bir qismi bo ‘lib hisoblanadi. Ko ruv nerviningko z 
soqqasidan chiqqan joyi, ya’ni k o ‘ruv nervining so‘rg‘ichida fotoretseptorlar 
m utlaqo yo 'q lig i sababli bu jo y yorugMikni sezmaydi, shuning uchun u ko‘r dog‘ 
deb ataladi.
8
9
K o‘r d o g ‘ borligiga M ariott tajribasi yordamida ishonish mumkin.