O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

1 49

---

r
4 6 -rasm . S un’iy y o ‘1 bilan sovitilgan 
n o rm al m ushuk (uzSuksiz ch iz iq ) va 
d e sim p a tiz atsiy a q ilin g a n m u sh u k
( u z u q - u z u q c h i z i q ) n i n g g a v d a
h arorati (U . K ennondan).
S S
$ 0
1 2 Q rn n
G ip o ta la m u s fu n k siy a la ri. G ipotalam us (do‘m boq osti) talam usdan p astroqda 
b o iib , 32 ju ft y ad ro n in g y ig ‘indisidan iborat, bu yadrolam i oldingi, o ‘rta va orqadagi 
guruhlar d eg a n uch g uruhga ajratish m um kin. G ipotalam us yadroiari n erv tolalari 
o rqali ta la m u s g a , lim b ik tiz im ig a (b o d o m sim o n yadro, gip p o k am p , g u m b a z 
p ushtasiga), sh u n in g d e k , pastroqdagi tu zilm alarg a, jum lad an m iya o ‘zanining 
retikulyar fo rm a tsiy asig a bo g ‘langan. G ip o -talam u s bilan gipoflz o ‘rtasid a keng 
nerv va to m ir b o g ‘lanishlari bor, shu tufay li k o ‘pgina a ’zolar funksiyasining nerv 
v a g o rm o n a l regulyatsiyasi integrallanadi. G ipotalam us va gipofizning k o ‘pincha 
y a g o n a
gipotalam us-gipofiz (izirni
d e b b irla s h tirilis h ig a h am s a b a b sh u . 
G ip o ta la m u s y a d r o i a r i m o ‘ l- k o ‘ l q o n o lib tu r a d i; g ip o ta la m u s k a p illa r
sh o x o b c h a sin in g ta rm o q la ri m ark aziy n e rv tizim in in g boshqa b o ‘lim laridagi 
k a p illa rla rg a n is b a ta n b ir n ec h a m a rta o rtiq . G ip o -talam u s k a p illa rla rin in g
x ususiyatlaridan b iri shuki, ular m ark aziy nerv tizim ining boshqa kapillarlariga 
nisbatan k o ‘p ro q qo n o ‘tkazadi. G em ato-ensefalik barer orqali m iyaning boshqa 
qism lariga k iro lm a y d ig an , b a ’zi y irik m olekulali birikm alar gipotalam usning nerv 
h u jay ralarig a t a ’s ir eta olishi shunga b o g ‘liq.
G ip o ta lam u s y ad ro la rig a ta ’sir etish v a ulam i yem irish tajribalariga asoslanib, 
yurak-tom ir tizim ig a, hazm a ’zolariga, term oregulyatsiyaga, suv-tuz, uglevod, y o g ‘ 
va o q s illa r a lm a s h in u v ig a , siy d ik a jra lis h ig a , ich k i se k re tsiy a b e z la rin in g
fu nksiyalariga g ip o ta la m u s yad ro larin in g t a ’sir etishi aniqlangan.
G ip o ta la m u s g a t a ’s ir e tilg a n d a k u z a tila d ig a n effek tlar qism an retik u ly a r 
f o rm a ts iy a b i l a n s im p a tik va p a r a s im p a tik tiz im la rn in g m a rk a z la ri b ila n
b o g ‘!a n g a n lig ig a , q ism an esa o rg a n iz m n in g k o ‘p funksiyalariga b o sh q a ichki 
sekretsiya b e z la ri o rqaii yoki bevosita ta ’sir etuvchi gipofiz gorm onlarining k o ‘proq 
ishlanib c h iq ish ig a aloqador. Shunday q iü b , gipotalam us ta ’sirlanganda m urakkab 
re a k siy a la r k e lib c h iq a d i, bu re a k s iy a la rn in g n erv k o m p o n e n tig a g o rm o n al 
k om ponent q o ‘sh ilad i.
G ip o ta la m u s n in g b a ’zi y ad ro ia ri u la rg a talam usdan va m iy a n in g b o sh q a
boMimlaridan n e rv im pulslari kelishi n atijasida, shuningdek, gipotalam usning b a ’zi 
h ujay ralari flz ik -k im y o v iy ta ’sirla rg a sa y lan m a sezuvchan b o ‘lganligi tufayli 
q o 'z g 'a la d i. G ip o ta la m u sd a ichki m uhit osm o tik bosim ining o ‘zgarishiga yuksak 
darajada se zu v c h an hujayralar -
osmoretseptorlar
va qon haroratining kam ayishiga 
em as, b alk i o rtis h ig a sezuvchan h u ja y ra la r —
termoretseptorlar
bor.
150

---

Gipotalamusning orqadagiyadrolari
ta ’sirlanganda, qorachiqlar va k o ‘z y o rig ‘i 
kengayadi, y u rak urishi tezlashadi, to m irla r to ray ad i va arterial b osim k o ‘ta rilad i, 
m e’da va ichaklam ing m otor funksiyasi torm ozlanadi, qonda adrenalin va noradrena­
lin k o ‘p ayadi, g lu k o z a qon-sentratsiyasi e s a osh ad i. Bu hodisalar sim patik n erv la r 
qirqib q o ‘y ilgach y o ‘qoladi. G ipotalam usning orqadagi y adrolarida sim patik nerv 
tizim ining oliy m arkazlari borligi shundan anglashiladi.