O. T. Husanov konstitutsiyaviy

8-§. Saylovlarni m oliyalashtirish. Bo‘shab qolgan o‘rinlarga
deputat va senatorlar saylash
0 ‘zbekiston saylov tizimi va saylov jarayonida o‘z o‘rniga ega, lekin umumiy 
saylov jarayoni doirasidan chetga chiqadigan saylov munosabatlari ham mavjud. 
Masalan, saylovlarni moliyalashtirish yoki bo‘shab qolgan o‘rinlarga saylov 
o‘tkazish.
Saylovlarni moliyalashtirish Saylov kodeksida belgilab qo‘yilgan, unga 
asosan, saylov bilan bog‘liq barcha xarajatlar davlat mablag‘i hisobidan 
o‘tkaziladi. Nomzodlarni boshqa mablag‘lar hisobidan moliyaviy ta ’minlash va 
o‘zga tarzda moddiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash taqiqlanadi. Respublikaning 
siyosiy partiyalari, jamoat birlashmalari, korxona, tashkilot, muassasa va
231

---

fuqarolari o‘z m ablag‘larini saylov uchun ixtiyoriy ravishda berishlari mumkin. 
Bu mablag‘larni M arkaziy saylov komissiyasi saylov kampaniyasi davrida 
foydalanish uchun qabul qiladi (98-modda).
Bu normalarni mazmunidan kelib chiqilsa, birinchi, saylovning xarajatlari 
davlat hisobidan, uning budjetidan qoplanadi; ikkinchi, nomzodlarni boshqacha 
tarzda qo‘llab-quvvatlash mumkin emas; uchinchi, saylov o‘tkazish uchun 
ixtiyoriy mablag4 o‘tkazish mumkin, lekin bu biror partiya yoki nomzod uchun 
emas, um um an, saylov uchun bo‘ladi, undan Markaziy saylov komissiyasi teng 
foydalanishni belgilaydi.
Bunday tartibning o‘rnatilishi saylanadigan Prezident va deputatlar hech 
qanday kuchlarga, tashkilotlarga qaram bo‘lib qolmasligini ta’minlaydi.
Siyosiy 
partiyalarning 
vakillik 
organlariga 
saylovda 
ishtirok 
etishini 
moliyalashtirish tartibi «Partiyalarni moliyalashtirish to‘g ‘risida»gi Qonunning
8-moddasida va Kodeksning 100-moddasida belgilangan. Yuqoridagilarga qo‘shimcha 
sifatida mazkur moddada siyosiy partiyalarning Qonunchilik palatasiga saylovda 
ishtirok etishini moliyalashtirish uchun ajratiladigan davlat mablag‘larining bir 
deputatlikka nomzod hisobiga to‘g ‘ri keladigan miqdori Markaziy saylov komissiyasi 
tomonidan belgilanadi. Davlat mablag‘lari shu partiyadan Qonunchilik palatasi 
deputatligiga nomzodlar ko‘rsatilgach, ro‘yxatga olingan nomzodlar soniga muvofiq 
hammada siyosiy partiyaning hisob-kitob varag'iga belgilangan tartibda o‘tkaziladi.
Q onunning shu moddasida ajratilgan mablag‘lardan siyosiy partiyalar 
qanday va nima uchun foydalanishi ham ko‘rsatib qo‘yilgan.
Saylov yakunlari bo‘yicha siyosiy partiya Qonunchilik palatasida partiya 
fraksiyasi tuzish uchun zarur miqdorda (9 kishi) deputatlik o‘rnini ololmasa, 
shu siyosiy partiyaga saylovda ajratilgan davlat mablag'lari partiyaning boshqa 
mablag‘lari hisobidan davlat budjetiga qaytarilishi kerak.
Saylov tizimida saylov jarayoniga bog‘liq, lekin o‘zi alohida vaqtlarda 
vujudga keladigan hamda o‘zining tegishli bosqichlardan iborat jarayoni mavjud 
bo‘lgan voqea - saylov instituti bo‘shab qolgan o‘rinlarga deputatlar saylovini 
o‘tkazishdir.
Vakillik organlarining vakolat muddati besh yil. Shu muddat davomida turli 
sabablar bilan deputatlik o‘rinlari bo‘shab qolishi mumkin, masalan:
- deputat vafot etsa;
- deputatning vakolati haqiqiy em as deb topilsa;
- deputat chaqirib olinsa;
- boshqa m amlakat fuqaroligini olsa yoki yashash uchun boshqa 
m am lakatga ketsa;
- deputatlikni istisno qiladigan boshqa ishga o‘tsa, Qonunchilik palatasi 
deputati boshqa haq to‘lanadigan ishlarga tayinlansa, saylansa, deputat vakolati 
muddatidan oldin to‘xtagan hisoblanadi.
Prezidentning vakolati Konstitutsiyaning 96-moddasida ko‘zda tutilgan 
holatda muddatidan avval to‘xtatilishi mumkin.
232

---

Yuqoridagi holatlar yuzaga kelsa, Markaziy saylov komissiyasi Prezident 
saylovini va alohida okruglar bo‘yicha Qonunchilik palatasi deputatlari saylovini 
tayinlaydi. Mahalliy Kengash deputatlari saylovi esa, tegishlicha viloyat, tuman, 
shahar Kengashi tomonidan saylov o‘tkazilishiga bir oy qolganda tayinlaydi. 
Prezident saylovi uch oy ichida o‘tkaziladi. Saylovlar saylov qonunlarining 
barcha talablariga rioya etilgan holda o‘tkaziladi. Deputatlar saylovi bir oy ichida 
o‘tkazilishi munosabati bilan, saylov tadbirlari qisqartirilgan muddatda o‘tkaziladi. 
Bunda okrug saylov komissiyasi saylovga yigirma besh kun, uchastka saylov 
komissiyalari esa, o‘n besh kun qolganda tuziladi. Deputatlikka nomzodlarni 
ro‘yxatga olish saylovga o‘n besh kun qolganda tugallanadi. Deputatlarning 
vakolat muddati tugashiga olti oy qolganda o‘rin bo‘shab qolsa, shu o‘ringa 
yangi deputat saylovi o‘tkazilmasligi ham mumkin.
0 ‘rni bo‘shab qolgan okruglarda saylov tashkil qilish va o‘tkazish, 
nomzodlar ko‘rsatish, tashviqot-targ‘ibot ishlari ro‘yxatini tuzish, saylovchilarni 
ogohlantirish, ovoz berishni tashkil etish, saylov natijalarini aniqlash saylov 
qonunchiligida belgilangan tartiblar asosida o‘tkaziladi.