O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

Amaliy ishlar metodi
o' zlashtirilgan b i li ml ar ni a ma li y m a s a l a ­
lar y e c h i m i n i t opishga yo' naltirilgan j a r a yon da qo* 1 lashni taqa zo
etadi, b u n d a n az ar iy b i li ml arn i ama li vo t da qo' llash k o ' n i km as i
hosil qilinadi. A m a l i y ishlar sinfda, tabiiy sharoi tl ar — m a k t a b
yer may do ni , issiqxona, geografik m av do n l a rd a a ma l g a oshir ila-
di. Bu j a r a y o n d a s odir etiladigan h a ra ka tl ar o' qituvchi t o m o n i ­
d a n na zo ra t qilinadi, z a ru r hollarda y o' r iq no m a yoki max s us
k o ' r sa t m a n i o ' q uv c hi la r e ’tiboriga havola etadi.
A m a l i y ishlar m et od i o' quvchil ar t o m o n i d a n o' zlashtirilgan 
nazariy b i l i ml a r y o r da mi d a ularda a mal iy k o ' n i k m a va m a l a k a ­
larni hosil qi li shda alo hi da a ha mi yat kasb etadi:
171

---

Am al iy 
met odl ar ga
mashqlar,
instruktaj 
( yo i l a n ma ) l a r ,
o ‘quv q o i l a n m a l a r bilan ishlash, laboratoriya tajribalari, kasbiy 
k o ' n i k m a va mal a ka la rn i shakll anti ri sh kiradi.
M ashqlar
— k a s b - h u n a r t a i i m i j a r a y o n i n i t adqi q qilish, h a r bir 
yangi operatsiyani qisqa m u d da tl i (5—15 mi nut li ) m a s h q l a r d a n
bos hlas h m aq s ad ga muvofiqdir. Bu m as hq l a rni shartli ravishda 
t a i i m i y m a s h q l a r deyiladi. A m a l i y ishl arni bajarish j ar a yo n i da
o 'quv c hi la r har xil b u y u m l a r tayyorlar eka n, m e h n a t usullari va 
h a ra k at la ri n i bajarish b o' y ic ha m a s h q qilishni d av om ettiradilar. 
Bunday m a s hq l a r ni t ayyorgarlik m as hq l ar i deyiladi.
M a s h q — aqliy yoki a ma li y ( jismoniy) h ar ak a tl a rn i baja­
rish k o ' n i k m a l a r i n i egallash y o i i d a g i ko' p m a r t a t a k r o rl an is h - 
lar bo'lib, m as h qs i z k o ' n i k m a h a m d a m al a k a l a r n i s ha kll anti ri sh 
m u m k i n emas. M as hq l ar og' zaki, y o z m a , grafik (texnik j ar a-
yonl ar ni yoritish), ijtimoiy-foydali, j i s m on i y va b os hq a t urlarga 
bo'l inadi .
Yozma mas h ql a r — t a i i m n i n g tarkibiy qismi sifatida zaruriy 
k o ' n i k m a va m al akal ar ni shakll anti ri sh va m u s t a h k a m l a s h u chu n
qo'llaniladi. Di k t a n t , insho, masal a, misol, referat yozish, tajri- 
bani yoritish y oz ma m as hq sanaladi.
Grafi kaviy ishlar yoz ma ishlarga o' xs ha sh bo'lib. ulardan 
t exni k j a r ay o n la r (geografiya. fizika, m at e ma t ik a , c h i z m ac h il ik ,
rasm, texnologik t a i i m ) d a keng k o ' l a m d a foydalaniladi.
M as hql ar samarasi quyidagi s ha rt la r hisobga o l inga nda bir- 
m u n c h a yuqori bo'ladi:
• m as hql a rn i bajrishga ni sbat an ongli vondashish;
о bajarish qoidasini bilish;
® vaqt bo' yi cha t ak r o r l a n is h n i n g to'g'ri taqsi ml anishi .
Mashq bajarishni t ashkil etish bosqichlari: o ' q it uv ch in in g 
faoliyat maqsadi va m a z m u n i n i t ushunt iri shi: t opshi riqni b a ­
jarish k etma-ket li gini ko'rsatishi; o'qituvchi nazorati ostida 
o'quv c hi la r t o m o n i d a n o ' quv h a r a k a t i n i n g dastlabki bajarilishi;

---

z a r u r k o ' n i k m a va mal a ka la r s h a k l l a n g u n i c h a o' quv harakatl ar-
n i n g k o ' p b o r a t akrorlanishi.
Ba' zan o 'q uv c hi la r ovoz chiqar ib o' quv h a r a k at la ri n i t akror- 
lashlari, bajarishlari lozim. Ul ar izohli m a s h q l a r deb n o ml an ib ,
h a r a k a t l a r m oh iy at in i anglagan holda k o ' n i k m a , m a l a ka l ar ni
egallashga i m k o n beradi.