O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

P ed agogik -m etod ik
qism ni ta s h k il etuvchi b o i i m l a r .
P e d a g o g ik -m e to d ik q is m n in g p a ra g r a fla r soni va m a z m u n i
ish n i tu rig a q a ra b belgilanadi. O d a t d a b irin c h i b o b d a ta d q iq o t
407

---

olib b o rilgan obyekt b o 'v ic h a qisqacha m a 'lu m o t berish bilan 
birga m a v z u n in g u m u m iy n azariy m asalalari b o ‘yicha m a z k u r
tadqiqot n a tija la rin in g a m a liy o td a tatbiq etilishi m u m k i n b o ‘lgan 
m u ass a s a n in g q isqacha tavsifnom asi berilishi lozim. M a z k u r
b ob d a quyidagi p a ra g r a fla r o ‘zaro m an tiq iy izchillikda beriladi:
— kasbiy t a ’lim ja ra y o n la rin i o ‘qitishda zam on aviy pedago gik
va axborot te x nologiya la rin ing aham iyati;
— kasbiy t a ’lim jara y o n i b o ‘yicha tan rivoji va istiqbollarini 
o'qitishda elektron d a rs lik la rn in g aham iyati;
— kasb t a ’lim i m u assa sala rid a t a ’lim -tarbiy a jara y o n ig a q o ‘yi- 
ladigan talablar;
— texnologik ja r a y o n la r va zam o naviy te x n ik a la r n in g ishlash 
m e x a n iz m i b o ‘yicha o ‘q u v c h i-tala b ala rn i m ustaqil ijodiy faoli- 
yatini tash kil etishi;
— turli m a h s u lo t ishlab c hiqarish u c h u n texnologik ja r a y o n -
larni bo shqarish va u l a r n in g o m illa rin i o ‘zgartirish uslubiyati 
b o 'y ich a m aso fa d an o'qitish m etodlari;
— t url i x o m a s h y o l a r n i q a y t a i s h l a s h d ag i o' z i ga xos j i h a t l a r i n i
o ' q i t i s h j a r a y o n i d a o ' q i t u v c h i n i n g p e d a g o g i k m a d a n i y a t i va kas bi y 
m a h o r a t i n i n g a h a m i y a t i ;
— texnologik u s k u n a la r n i ta n la s h va asoslash u s u lla rin i belgi- 
lash jara y o n id a d id a k tik vositalardan foydalanishi;
-- xom ashyo, ya rim tayyor va tayyor m a h s u lo tn in g sifatini 
a niqlash va na z o ra t qilish b o 'y ich a tashkil etiladigan fakultativ va 
q o \sh im ch a m a s h g ‘ulo tlar m a z m u n i;
— m a h s u lo td a g i n u q s o n la r n in g sababini aniqlash va b a r t a r a f
etish uslublari o'qitish jarayonida qoMlaniladigan pedagogik-p si- 
xologik usullar;
— k a s b -h u n a r kollejlarida t a ’lim -tarbiya ja r a y o n in in g t o lg ‘ri 
tashkil etilishi va ularda integratsiyalashuv j a r a y o n in in g a m alga 
oshishi;
— k a s b - h u n a r kollejlarida o ‘qitish ja ra y o n id a b a h o la s h n in g
reyting tizim i;
— k a s b - h u n a r kollejlarida t a ’lim jara y o n la rin i b osh q a rish
b o 'vich a tashkil etiladig an m ustaqil ta 'lim m a z m u n i;
— k a s b - h u n a r kollejlarida o ‘qitish jara y o n id a q o ‘lla n ila d ig a n
m o d e lla sh tirish va a v to m a tla sh tirish m etodlari;
— k a s b - h u n a r kollejlarida o ‘q itish n in g u m u m iy prinsip lari va 
m etod lari;
408

---

— k a s b - h u n a r k o l l e j l a r i d a t a ’l i m j a r a y o n l a r i n i k o m p y u t e r
g r a f ik a s in in g d a s tu riy vositalarini ishlab chiqishi;
— m a h s u lo t ishlab c hiqa rish d a g i b a r bir texnologik jara y o n n i 
g e o m e trik shakl va c h iz m a la rd a ifoda etish, tasvirlash usullarini 
a n iq la sh ;
— ishlab ch iq a rish m ate ria lla ri va u la rn i q a y ta ishlash va sifat 
o 'z g a ris h in i o ‘qitish ja ra y o n id a d id a k tik v o sita la rn in g q o'llanishi;
— hayot faolivati xavfsizligi nazariyasi, ish lab ch iq a rish kor- 
x o n a la rid a g i zararli va xavfli holatlar, s an o at so h a sid a xavfsizlik 
psixologiyasi va u n i tahlil qilish tiz im lari;
— a t r o f - m u h i t va in s o n n i fizik , kim v o viy va biologik h o d i-
s a l a r n i n g z a ra r li t a ’s ir id a n h i m o y a la s h v o sita la ri va u s u lla rin i 
a n iq l a n is h i ;
— « in s o n - te x n ik a -m u h it» tiz im i n i lo y ih a la sh d a in so n omili 
m u a m m o l a r i n i h al q ilis h n in g ilm iy asoslari va usullari;
— te x n ik a obyektlari va j a r a y o n la r in i p a te n tg a loyiqligi va pa- 
te n t n in g c h in a k a m lig in i tadqiq e tis h n in g pedagogik-psixologik 
asoslan ish i;
— o ‘lchov vositalarini tek sh irish u sullari va u lard a y o i
q o ‘yilad ig an xatolik chegaralari b o 'y ic h a m e ’yoriy hujjatlarni 
yaratilishi;
— z a m o n a v i y p e d a g o g i k va a x b o r o t t e x n o l o g i y a l a r i a s o s i d a 
d a r s o ‘t is h m e t o d i k a s i ;
— d a rs n i t o lg‘ri tashk il etish rejasi va u n d a ta q d i m etiladigan 
a x b o ro tla rn i integratsiyalash;
— d a rs n in g texnologik xaritasi, p ro fe s s io g ra m m a la rg a qo'yila- 
d ig an talablar;
— m u a m m o l i t a ’lim va uni a m a lg a o s h ir i s h n i n g o ‘ziga xos 
xususiyatlari;
— p e da go gik m a d a n iy a t va kasbiy m ah o ra ti;
— p e d ag og ik, psixologik va kasbiy yo‘n a lis h la r d a tashkil eti­
lad igan fakultativ va q o Ls h im c h a m a s h g ‘u lo tla r m a z m u n i;
— o ‘q u v c h i - t a l a b a l a r n i n g m u s t a q il ijodiy fa o liy a tin i ta s h k il 
etish m a q s a d id a se m in a r, a m a liy va lab o rato riya m a s h g ‘ulotlarida 
foy d ala n ila d ig a n m u a m m o li to p sh iriq la r m a z m u n i;
— p e d ago gik , psixologik va kasbiy yo ‘n a lis h la r d a tashkil eti­
ladigan m u staqil t a ’lim m a z m u n i;
— o ‘qitish ja r a y o n id a q o i l a n i l a d i g a n p e d a g o g ik -p s ix o lo g ik
usullar;
409

---

— o'quv jara y o n id a q o 'lla n ila d ig a n m odellashtirish va avto- 
m atlashtirish m etodlari;
— d ars jara y o n id a q o 'lla n ila d ig a n texn ika (k om pyuter, au dio 
va videotexnikalar) va b o s h q a y o rd am c h i did ak tik vositalar (tar- 
q a tm a m ateriallar, k o‘rg azm ali q u ro lla r va h.k.);
— elektron d a rslik la r asosida texnologik ja ra y o n la rn i o ‘qitish 
tam oy illari va m eto dlari (m a v z u n i yoritish jara y o n id a elektron 
d a rslik la r im koniyatlari y o rd a m id a ta q d im o tla r na m o y ish etish 
h a m d a u lard a n sa m a rali fo y d a la n is h n in g yo‘l-yo‘riqlari);
— kasbiy fan la rn i o 'q itis h n in g u m u m i y tam oy illari va m e ­
todlari;
— kasbiy t a ’lim jara y o n id a m a s o fa d a n o'qitish m eto dlari;
— o ‘quv ja ra y o n id a q o 'lla n ila d ig a n interfaol m e to d la rn i a n iq -
lashi va ularn i q o ila s h i;
— dars u c hu n z a r u r b o 'la d ig a n o'quv va uslubiy m ate ria lla r 
ishlab chiqishi;
— am aliy m a s h g ‘ulotlar h a m d a laboratoriya m a s h g ‘ulotlari j a ­
rayonida o ‘q u v c h i-ta la b a la rn in g m ustaqil ijodiy faoliyatini tashkil 
etuvchi m u a m m o li to p sh iriq la r yaratilishi;
— o 'q u v c h i - t a l a b a l a r n i n g lo v ih a c h ilik q o b iliy atin i s h a k l-
la n tirish g a x iz m a t qiluvchi t o p s h i r iq l a r t o ‘p l a m in i ish la b c h i ­
qishi;
— darsga oid asosiy va y o rd a m c h i vositalar (ta rq a tm a m a te ria l­
lar, k o ‘rgazm ali qurollar, audio, video texnologiyalar)ni tayvorlay 
olishi va d a rs n in g tex nologik x a ritasin i tuzishi;
— o ‘qu vch ilar faoliyatini b a h o la s h n in g reyting tiz im in i ishlab 
chiqishi;
— m av z u n i yoritish ja ra y o n id a elektron d a rslik la rd a n sam arali 
fo y d ala n ish n in g yo'l-vo'riqlarin i ishlab chiqishi;
— kasbiy t a ’lim jara y o n id a m a so fa d an o'qitishni tashk il etishda 
o ‘qitish m e to d la rin i tahlil qilib, ularn i q o i l a s h u c h u n m eto d ik
tavsiyalarni ishlab chiqishi k o 'zlan ad i.
S h u n in g d e k , bu qism d a m u a l li f to m o n i d a n o ‘rgan ib chiqil- 
gan m a te ria lla r tah lili asosida erish ilgan natijalar, yangiliklar, 
ixtirolar, m e ’yoriy ko‘rsatkichlar, tavsiya etilayotgan texnologik 
ja r a y o n la r asoslab beriladi, sh u n g a m o s jad v a lla r tavsiya etiladi, 
ta k l if etilayotgan obyektni tak o m illa s h tirish yo‘llari, iqtisodiy sa- 
m aradorligi a n iq la n a d i, ilgari surilayotgan g ‘oya va ta k lifla r ilm iy 
j i h a t d a n asoslanadi.
410

---

T a h l il n in g dastlabki m ateriallari talab a t o m o n i d a n pedagogik 
a m a liy o t ja r a y o n id a o ‘rg an ilgan o lquv m u as s a s a s in in g ish rejasi 
yoki u l a r n i n g bir qism i, yillik h isob o t, moliyaviy va statistik hiso- 
bot m a te ria lla ri va bo sh q a hujjatlar b o ‘lishi m u m k in .
T o ‘p la n g a n m aterial hajm i va tavsifi qabul q ilin g an tadqiqot 
m e t o d ik a s i n in g o ‘ziga xos xususiyatlariga b o g ‘liq. B u n d a quyidagi 
m e t o d la r d a n foydalanish ko‘zlanish i m u m k in : e m p irik (kuzatuv, 
ta q q o s la sh , c h a m a la s h , o ‘lchov, tajriba-sinov), ekspert baholash, 
eksp ert ta h lil, hisoblash tahlili, m e ’yoriy, tashk iliy-loyihalash, 
grafik ta h lil, p a ra m e tr ik , korrelatsion ta h lil, variativ, d isk rim i- 
n a n t, asosli tah lil, evristik (analogiya, inversiya, em patiya, ideali- 
zatsiya, «aqliy hujum», assotsiatsiya, sinektika, m orfologik tahlil 
va b.), iq tiso d iy -m a tem a tik m o d ella sh , ijtim oiy-iqtisodiy tahlil 
(taqqoslash , ta n la b o 'rg an ish , g u r u h la s h va korrelatsion tahlil), 
m u h a n d is -iq tis o d iy hisob.
T a ’lim
m u assa sala rid a u m u m k a s b iy va ixtisoslik fanlari 
o ‘qitilish in i o ‘rganish to 'p la n g a n m a te ria lla rn i qayta ishlashni 
m o ‘ljallaydi. M a ’lu m o tla rn i q ay ta ishlash iqtisodiv, ijtimoiy va 
psixologik ta h liln i zam o nav iy m e to d la r d a n foydalanish bilan 
a m a lg a o s h ir is h n i taq a z o qiladi.