O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

m ezon lari
Reja:
1. M e h n at ta ’lim i, kasb tan la sh g a yo‘llash darslari j a r a y o n i ­
da o ‘q u v c h ila rn in g bilim , m ala k a va k o 'n ik m a la r in i b a h o la s h va 
u n in g aham iyati.
2. B aho lashd a hisobga o lin a d ig a n omillar.
3. 0 ‘q u v c h ila rn in g o ‘zlashtirish in i b aholash m ez o n lari.
Tayanch iboralar: 
baholash , baho, ball, b o s h la n g 'ic h b aho la sh , 
joriv b aho lash, y a k u n iy b a h o la sh , b a h o la s h n in g obyektivligi, vaqt 
m e ’yori, b aholash m ez o n i, baholash shakl la ri, b aho lash turlari, 
b ah olash tam oy illari, b aho lash tizim lari.
1. 
M ehnat ta ’lim i, kasb tanlashga yo‘llash darslari jarayonida
o ‘quvchilarning bilim, m alaka va ko'nikm alarini baholash va uning
aham iyati. 
M ehnat t a ’lim ida o'quvchilar to m o n id a n o'quv m a te ria l­
lari o'zlashtirilganligini, k o 'n ik m a va m alakalar hosil bo'lganligini 
tekshirish va baho lash t a ’lim ja ra y o n in in g z a ru r tarkibiv qismi hi- 
soblanadi. Bu faqat o'qitish natijalarini nazorat qilish em as, balki 
o'quv jara y o n in in g turli bosqichlarida t a ’lim oluvchilarning bilish 
faolivatiga rahbarlik qilish ham dir. O 'z bilim ini m e h n a t t a ’limi 
o'qituvchisi t o m o n id a n to'g'ri, baholanishiga ishonch hosil qilgan 
o 'quvchida shu o'qituvchiga nisbatan o'q uvchilik h u rm a ti ortadi, 
aksincha, o'quvchi b ilim ini baholashda prinsipsizlikka yo'l qo'ygan 
m eh n a t t a ’limi o'qituvchisi, garchi u nazariy bilim va am aliy faoli­
yati jih a td a n ju d a tan ilg a n bo'lsa h am , asta-sekin o 'z o'quvchilari 
n a z a rid a n qola boshlaydi. Bu m asa lan in g xavfli to m o n i shuki, 
o 'q u v c h in in g bilim olishga bo'lgan intilishi, shijoati susaya b o s h ­
laydi. Bu barcha o'qituvchilarga tan ish haqiqatdir.
Baholash — t a ’lim jarayo n inin g m a ’lum bosqichida o'quv 
m aqsadlariga erishilganlik darajasini oldin d an belgilangan m ez o n- 
lar asosida o'lchash, natijalarni aniqlash va tahlil qilishdan iborat 
jarayondir.
280

---

B a h o la sh , o 'q u v c h ila rn i o 'quv faoliyatida rag 'b a tla n tiris h bi­
lim , k o 'n i k m a va m a la k a la rn i tek s h iris h o'q ituvch i o'quvchilarga 
y o r d a m k o 'r s a tis h in in g m u h im vositasidir. O 'qituvch i tekshirish 
j a r a y o n id a o 'q u v c h ila rn in g ishlaridagi x a to la rn i ko'rsatish bilan 
c h e k la n ib q o lm a y bu k a m c h ilik la r n i b a r t a r a f qilishga y ordam
b e rs a g in a b u n g a erishish m u m k i n . B u n d a n tas h q a ri, o'qituvchi 
o 'q u v c h ila rg a u lar bajargan ish b o s q ic h in in g u m u m iy tavsifini 
b e ra di, b u n d a o 'q u v c h ila r ba ja rila d ig a n is h n i n g bajarilgan ish- 
l a r d a n farqlari h a q id a , u n in g m u ra k k a b lik darajasi yoki javob- 
garliligi va h o k a z o la r h a q id a a n iq ta s a v v u r hosil qiladi. Natijada 
o 'q u v c h ila r kelajakni ko'ra o lad ila r va b o r b ilim in i safarbar q i­
lib o 'z ish la rin i to'g'ri tash k il qilish, m e h n a t to p sh irig 'in i sifatli 
b a ja rish ishtiyoqini his qiladilar.
B ah olash o 'q u v ja r a y o n in i ta s h k il qilish va o 'tk azishd agi 
n u q s o n la r in i a n iq la s h d a y o rd am beradi. M e h n a t o'qituvchisi 
o 'q u v c h ila r n in g bilim , k o 'n i k m a va m a la k a la rin i te k s h ira r ekan, 
ayn i bir vaqtda u o 'z ish in in g sifati ha qid a h a m h u k m chiqaradi. 
A g a r o 'q u v c h ila r faoliyatida tipik xatolar u c h ra s a , bu hoi aksariyat 
o 'q itu v c h i ishida k a m c h ilik m avjudligini b ild ira d i va, aksincha, 
o 'q u v c h ila rn in g muvaffaqiyatli ishlashi, m e h n a t usullarini to'g'ri 
bajarishi va h o k a z o la r o'q ituvchi o 'q u v m a te ria lin i tush un a rli b a ­
yon qilgan degan xulosaga olib keladi.
O 'q u v c h ila rd a o 'z - o 'z in i naz o ra t qilish m a la k a la rin i tarkib top - 
tiris h d a b aho lash m u h im rol o'y nayd i. M e h n a t t a ’limi o'qituvchisi 
k o 'n i k m a va m a la k a la rn i tek sh irish g a o 'q u v c h ila rn in g o 'zlarini 
h a m ja lb etadi. C h u n o n c h i , b u y u m o 'l c h a m i n i n g aniqligini tek- 
s h ir is h d a n oldin o'qituvchi bu ishni o 'q u v c h ila rd a n biriga to p - 
shiradi. B u n d a o'quvchi o'lchov a sb o b in i to 'g 'ri ushlayotganini, 
to'g'ri foyd alan ayo tganlig in i, ishni m o h ir lik bilan bajarishini ku- 
zatib tu rad i. S h u n d a n keyin o 'lc h a s h n i o 'q itu v c h in in g o'zi ba- 
ja r a d i. A g a r b irin c h i va ik k in c h i o 'lc h a s h la r, ya’ni o 'quvch ilar 
va o'qituvchi bajargan o 'lc h a s h natijalari farq qilsa, o'qituvchi 
bu n i m a d a n kelib c h iq q a n in i, q a n d a y xatoga vo'l q o 'yilganin i 
tu s h in tir ib beradi. N atijada o 'q u v c h ila rg a ish jara y o n id a o'z- 
o 'z in i na z o ra t qilishn i to'g'ri bajarish u sullari o'rgatiladi. B unda n 
ta s h q a ri, o 'qituvchi o'q u v c h ila rg a h a r q a n d a y faoliyatda o 'z -o 'z in i 
n a z o ra t q ilis h la rin in g a h a m iy a tin i tu s h u n tira d i.
B ilim , 
k o 'n i k m a va 
m a l a k a l a r n i t e k s h i r i s h b i r d a n - b i r
m a q s a d e m a s , b a lk i b u t u n t a ’l im j a r a y o n i n i n g ta rk ib iy qism i
281

---

b o 'lis h i ke ra k. Shu t a l a b d a n kelib c h iq ib , m e h n a t d a r s l a r i d a
n a z o r a t q i li s h n in g y a k k a va fro n ta l s h a k l l a r i d a n f o y d a la n is h , 
u l a r n i h a r b ir a n iq h old a t o 'g 'r i a m a lg a o s h ir i s h l o z im . M a ­
s a la n , k iris h i n s t r u k ta ji d a y an gi i s h n i n g b i r i n c h i b o s q i c h l a -
rida o 'q u v c h i l a r q o 'lla s h i m u m k i n b o 'l g a n m a l a k a l a r f ro n ta l 
te k s h iri 1 ishi m u m k i n . I s h n i n g keyin gi b o s q ic h l a r i d a ke ra k
b o 'l g a n m a l a k a l a r o 'q u v c h i l a r n i n g h a r biri bu i s h l a r n i b a j a ­
rish ga q a n d a y k ir i s h is h i g a q a ra b . y a k k a te k s h i ri lad i . B ilim -
la rn i te k s h i r i s h h a q id a h a m s h u l a r n i a y tis h i m u m k i n . M e h n a t
m a s h g 'u l o t l a r i n i n g tavfsifi b i l i m l a r n i y a k k a h o ld a t e k s h i r i s h -
da u l a r n i n g a m a l iy o t d a q o 'I l a n i s h i n i b o g 'l a s h i m k o n i n i b e ­
radi. Shu tufay li, b ir t o m o n d a n , o 'q u v c h i l a r t e k s h i r i s h n i n g
z a r u r li g in i t u s h u n i b y e ta d i la r va u n g a k a tt a m a s ’u liy a t hissi 
b ila n m u n o s a b a t d a b o 'l a d i l a r , i k k in c h i t o m o n d a n , o 'q i tu v c h i
h a r bir o 'q u v c h i h a q id a t a s a v v u r ho sil qilish i m k o n i g a ega 
b o 'la d i.
Y u q o rid a k e ltirilg a n f ik r la r d a n kelib chiqib, b a h o l a s h n i n g
m o h iy a ti h a q id a qu y id ag i x u lo s a la rn i aytish m u m k i n :