V I B O B . B U R A L I S H
M a v z u m a z m u n i.
Ushbu bobda buralishga ishlaydigan elementlaming
kuchlanish va deformatsiya holatlari ко ‘rib chiqiladi. Ularning buralishda-
gi mustahkamlik va bikrlik shartlari bayon etiladi.
6.1. Buralish deformatsiyasiga doir asosiy tushunchalar
B u ra lis h ham b oshqa d e fo rm a ts iy a la r s in g a ri m a s h in a va m e x a n iz m
e le m e n tla rin in g u c h ra yd ig a n d e fo rm a tsiya la rd a n b irid ir. U b o r jo y d a k u c h
la n is h ham boM adi. M a s h in a va m e x a n iz m la rn in g m u s ta h k a m lig i, u la m in g
q is m la rid a h o s il boM adigan, ana shu k u c h la n is h la rn in g m iq d o rig a bogMiq.
D e m a k , m u s ta h k a m lik masalasi, d e fo rm a ts iy a n in g tu rid a n qatM y nazar, k u ch
la n is h la rn in g eng katta q iy m a tin i aniqlash masalasiga k e lib ta q a la d i. B u ra
lis h d e fo rm a ts iy a s i ham bundan m ustasno emas.
S hu n d a y ekan, b u ra lis h d e fo rm a tsiya si qanday h o lla rd a v u ju d g a ke la d i,
u la rn in g v u ju d g a k e ltira d ig a n
k u c h la r qanday boMadi, degan s a vo lg a ja v o b
b e rib o ‘ ta y lik . B u ra lis h d e fo rm a tsiya si avvalam bor, ta sm a li (tra n s m is s io n )
v a lla rd a , poezd va m ashina o ‘ q la rid a , fa z o v iy k o n s tru k s iy a e le m e n tla rid a ,
p ru jin a la rd a , qolaversa, q u lf k a litla rid a h o sil boMadi. B u ra lis h g a ish la yd ig a n
s te rje n la r v a l deb a ta la d i. D o ira v iy kesim ga ega boMgan v a ln in g b u ra lis h i
b ila n ta n is h ib c h iq a m iz .
C F v a lig a ik k ita s h k iv m ahkam langan ( 6 . 1-rasm). V a l C ,D ,E ,F
podship-
n ik la r y o rd a m id a m uvozanatda tu ra d i. I s h k iv e le k tr m o to rig a tutashgan tas
m a y o rd a m id a v a ln i a y la n tira d i. 11 s h k iv esa v a ln in g a y la n m a h a ra k a tin i
ta sm a la r o rq a li stanokka uzatadi. Shunga k o ‘ ra I s h k iv y e ta k lo v c h i, ik k in
c h is i esa y e ta k la n u v c h i deb ataladi. 1 sh kivg a tasm alar o rq a li y e ta k lo v c h i
T, va e rg a sh u vch i t, k u c h la ri, h u d d i sh u n ing d e k, ik k in c h i s h k iv g a T 2 va t2
to rtu v c h i k u c h la r ta ’ s ir etadi.
B u k u c h la r, b ir to m o n d a n , p o d s h ip n ik la rg a b o s im k o 'rs a ta d i, ik k in c h i
to m o n d a n esa, v a l o ‘ q ig a t ik b o ‘ lgan te k is lik d a j u f t k u c h h o s il q ila d i.
I s h k iv d a n va lg a b e rila d ig a n m o m e n t (6 .1 -ra sm ):
M , = T ,R , — t, R | = (T j — t j ) R,
b o ‘ la d i. I I s h k iv d a n va lg a b e rila d ig a n m o m e n tn in g q iy m a ti
M 2 = ( T 2 - t 2)R 2
ga
te n g boM ib, qaram a-qarshi to m o n g a y o ‘ nalgan boM adi. B u y e rd a R, , R ,
- 1 va I I s h k iv la r a yla n asin in g ra d iu s la ri. T a s m a la m i y e ta k lo v c h i q is m la r-
n in g to rtis h k u c h la ri T ergashuvchi qism id a g i to rtis h k u c h i t dan ka tta boMadi.
V a ln in g ik k i s h k iv o rasidagi q is m i M , va M 2 m o m e n tla r ta ’ s irid a bu ra la -
d i, y a ’ n i b u ra lis h g a is h la y d i. M o m e n tla m in g o ‘ z i b u r o v c h i m o m e n tla r M b
deb a ta la d i.
B iz b u m is o ld a va lg a ik k i s h k iv o 'm a tilg a n h o ln i k o ‘ rib o ‘ td ik . B u n d a y
h o ld a ik k i m o m e n t m iq d o r jih a t i
dan te n g , y o ‘ n a lis h jih a tid a n qa
ra m a -q a rs h i boM adi. B iro q ama
liy o td a s h k iv la r soni ik k ita d a n o r
tiq boM gan h o lla r ham k o ‘ p la b
u c h ra y d i. S h k iv la r
soni ik k ita d a n
o r t iq bo M sa , s h k iv la r n in g b ir i
y e t a k l o v c h i,
q o lg a n la r i
esa
y e ta k la n u v c h i boMadi.
V a lg a to ‘ rtta sh k iv o ‘ m a tiIg a n
h o ln i k o ‘ r ib o ‘ ta m iz (6 .2 -ra sm ).
V a lg a s h k iv la r o rq a li to 'r t ta
b u r o v c h i m o m e n t M , , M 2, M 3,
M 4, ta ’ s ir etadi. Y e ta k lo v c h i s h k iv m o m e n ti M , b ir tom onga, q o lg a n la ri esa
qaram a-qarshi tom o n g a y o ‘ na!gan.
T a b iiy k i, bunday h o ld a v a ln in g tu r li q ism -
la rid a g i b u ro v c h i m o m e n tla m in g q iy m a tla ri tu rlic h a boMadi. M a s h in a v a li
b ir x i l t e z l i k d i a ylansa, bu h o ld a ham v a lg a ta ’ s ir e tu v c h i m o m e n tla r
y ig M n d is i n o ig a te n g boMadi:
- M , + M 2+ M 3+ M 4 = 0 .
6 .2 -ra sm d a k o 'rs a tilg a n id e k , v a ln in g 1-1 ke sim d a n chap to m o n d a jo y
lashgan q is m i M 4 m o m e n t v a shu kesim dagi u rin m a k u c h la n is h la r ta ’ s irid a
m u v o z a n a td a boM adi; dem ak, M 4 ushbu ke s im u ch u n b u ro v c h i m o m e n t M b
h is o b la n a d i. 2-2 ke sim n in g chap to m o n id a ham , o ‘ ng to m o n id a ham m o
m e n t h o s il q ilu v c h i ik k ita d a n s h k iv bor. M u v o z a n a t te n g la m a s in i k e s im
n in g xo h la ga n to m o n i uchun tu z is h im iz m u m k in , c h u n k i
ke sish u s u li q o i-
dasiga k o ‘ra natijalar b ir x il chiqadi. K esim ning chap tom onidan M 6 = M 4 - M ,
n i a n iq la y m iz . Q o lg a n k e s im la rd a g i b u ro v c h i m o m e n tla r ham shu ta riq a
a n iq la n a d i. V a l o ‘ qiga chap to m ondan qaralganda soat stre lk a s i b o ‘y ic h a
y o ‘ n a lg an m o m e n tn in g ishorasi m usbat o lin a d i.
V a ln in g tu r li q is m la rid a g i b u ro v c h i m o m e n tn in g q iy m a tin i g ra fik ra
v is h d a ta svirla sa ham boMadi. B u n d a y ta s v im i b u r o v c h i m o m e n tla r e p y
u ra s i deb ataladi.
A g a r 6.2-rasm dagi m o m e n tla m in g q iy m a tin i M , = + 6 0 0 H m ; M 2= - 3 0 0
H m ; M 3= - 1 0 0 H m ; M 4= - 2 0 0 H m deb olsak, o ‘ sha rasm da ta svirla n g a n
b u ro v c h i m o m e n tla r epyurasiga ega boMam iz.
T a jrib a la m in g k o ‘ rsatishicha, v a l b u ro v c h i m o m e n t M 8 ta ’ s irid a b u ra l-
g a n id a u n in g k o ‘ ndalang k e s im la ri o ‘ q a tro fid a b ir i ik k in c h is ig a nisbatan
b u ra la d i, bun d a s te rje n n in g u z u n lig i o 'z g a ris h s iz q o la d i.
B u bo ra d a o lib
b o rilg a n q a to r ta d q iq o tla r n a tija s id a q u y id a g i g ip o te z a la r s h a k lla n d i:
1. B a rc h a k o ‘ ndalang k e s im la r b u ra lis h ja ra y o n id a te k is h o la tin i saqlab
q o la d i, y a ’ n i yassi kesim bu ra lish d a n o ld in qanday boMgan boMsa, v a l bural-
gandan k e y in ham s h u n d a y lig ic h a q o la d i.
2. K o ‘ ndalang kesim larga o ‘ tkazilgan radiuslar to ‘ g ‘ ri c h iz iq lig ic h a qoladi.
3. K e s im la r orasidagi m a so fa la r o ‘ zgarm aydi.
V a ld a g i k u c h la n is h la r va d e fo rm a ts iy a la rn i a n iq la sh d a ana shu gipoteza-
la rg a suyanam iz.
K u c h la n is h la m i aniqlashga o 'ta m iz . Ish n i b u ro v c h i m o m e n t M 6 n i ani-
Yüklə
Dostları ilə paylaş: