O 'z b e k ist o n respublikasi oliy va 0 ‘rta m a xsus t a ’lim vazirlig1

Konstruksiyalami ishonchlilikka hisoblashda esa hisob ehtimolli model
asosida olib boriladi. Bu konstruksiyaga ta’sir qilayotgan tashqi yuk va uning
oMchamlari, tavsiflari o'zgaruvchan-tasodifiy boMib, hisoblash ishlari ehti-
moliy nazariyalar asosida olib boriladi degan so‘z. Agar tizimning ishonch-
351

---

liligi talab qilinadigan darajada boMsa, ushbu tizim boshqa tizimlarga nis- 
batan yuqori ko‘rsatkichlarga ega boMadi.
Shuning uchun ham texnikada, shu jum ladan mashinasozlikda, xusu- 
san, samolyotsozlikda, ishonchlilikni ta ’minlash muammosi hozirda eng 
dolzarb 
muammolardan 
biridir. Bu muammoni yechishda ishonchlilik 
nazariyasining bir qancha uslublari mavjud. Bular: ishonchlilik struktura 
sxemasi (1SS) ni o ‘zgartirish uslubi, matematik mantiq uslubi, strukturaviy- 
mantiq uslubi (tanlash uslubi), dekompozitsiya uslubi, markov jarayonlari 
(holatlar fazoviyligi) uslubi, uchburchakli bogMangan strukturani yulduz 
strukturasiga aylantirish uslubi va b.
Ushbu hisbatan yangi fan (u 20-asrning o'rtalaridan rivojlanib kelmoq- 
da) xalq h o ‘jaligining turli sohalaridagi muammolarni, jum ladan, konstruk­
siyalarning mustahkamligi muammolarini o ‘z ichiga oladi. Ko‘pgina adabi- 
yotlarda ishonchlilikka ta ’rif berilganda turlicha yondoshishlar yuzaga kel­
gan, lekin umuman quyidagi ta ’rifni keltirish mumkin:
Ishonchlilik - bu buyum yoki konstruksiyaning m a’lum bir sharoitda 
va m a’lum bir vaqt ichida buzilmasdan ishlash ehtimolidir. Ushbu ta ’rifdan 
ko‘rinib turibdiki, ishonchlilik nazariyasiga ko ‘proq ehtimollar nazariyasi 
va konstruksiyalar mustahkamligi (materiallar qarshiligi) fanlari asos boMadi.
Shuni ham aytib o ‘tish kerakki, keyingi yillarda ishonchlilik m uammo­
larini hal etishda bir qator qiyinchiliklarga duch kelinmoqda, jum ladan, 
ishonchlilikning nazariy asoslarini chuqur biluvchi m atem atiklar amaliy 
masalalarni yechishda konstruksiyalarning o‘ziga xos xossalari to ‘g‘risida 
qiyinchiliklarga duch kelsalar, konstruksiyani yaxshi biluvchi m uhandislar 
ishonchlilik nazariyasining matematik apparatlariga uncha e’tibor bermay 
kelmoqdalar.
Shuning uchun ham bu sohani tushunadigan, murakkab texnik tizim- 
larni boshqara oladigan yoshlarni tayyorlash zaruriyati vujudga keldi. Ush­
bu darslikda ishonchlilik nazariyasining asosiy tushunchalari, uni hisoblash 
usullari yoki ko‘rsatkichlari hamda murakkab tizimlarning ishonchliligi ha- 
qida gap yuritiladi.
Matbuotdan bizga m a’lumki, mana keyingi yillar mobaynida qator avia- 
halokatlar sodir boMmoqda, jum ladan, 1994-yilning 11 yanvarida Irkutsk- 
Moskva reysi bo‘yicha uchgan Tu-154 samolyoti Irkutsk yaqinida halokatga 
uchrab, 124 kishi halok boMdi. Bu kabi halokatlarning asosiy sabablaridan 
biri konstruksiyalarda mustahkamlik shartlari ya’ni ishonchlilik shartlarining 
buzilishi boMdi. Demak, materiallar qarshiligi fani masalalarini yechishda, 
ushbu konstruksiya, ishonchlilik shartlarini qanoatlantiradimi, degan savol- 
ga javob topish asosiy m asala boMib qoladi.

---